Viêm xoang hàm là một trong những dạng viêm xoang phổ biến nhưng thường bị nhầm lẫn với các vấn đề răng miệng hoặc cảm lạnh thông thường. Tuy nhiên, nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện và chuyên sâu về viêm xoang hàm: từ nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán cho đến hướng điều trị hiệu quả và biện pháp phòng ngừa.
Mô tả chung về viêm xoang hàm
Viêm xoang hàm là gì?
Viêm xoang hàm là tình trạng viêm nhiễm xảy ra ở xoang hàm – khoang rỗng nằm trong xương hàm trên, gần má và phía trên răng hàm trên. Khi các lỗ thông xoang bị tắc nghẽn do vi khuẩn, virus, nấm hoặc các tác nhân kích thích khác, dịch nhầy không thoát ra được, gây sưng tấy, đau nhức và nhiễm trùng.
Theo thống kê của WHO, khoảng 10-15% dân số trưởng thành trên toàn thế giới từng mắc các dạng viêm xoang, trong đó viêm xoang hàm chiếm tỷ lệ khá cao ở nhóm bệnh nhân trưởng thành.
Cấu tạo xoang hàm và vai trò trong hệ hô hấp
Xoang hàm là xoang lớn nhất trong bốn nhóm xoang chính (xoang trán, xoang sàng, xoang bướm và xoang hàm). Cấu trúc của xoang hàm bao gồm:
- Vị trí: nằm ở hai bên má, trong khối xương hàm trên.
- Đường dẫn lưu: thông qua một lỗ nhỏ nối với hốc mũi.
- Niêm mạc lót trong: có chức năng tiết dịch nhầy và làm ẩm không khí.
Vai trò chính của xoang hàm là làm nhẹ khối xương mặt, điều hòa nhiệt độ và độ ẩm của luồng không khí hít vào, đồng thời hỗ trợ cộng hưởng âm thanh khi nói. Khi xoang hàm bị viêm, các chức năng này bị rối loạn, gây ra nhiều khó chịu cho người bệnh.
Nguyên nhân gây viêm xoang hàm
Nhiễm trùng do vi khuẩn, virus
Phần lớn các trường hợp viêm xoang hàm bắt nguồn từ nhiễm khuẩn đường hô hấp trên. Khi bị cảm cúm, cảm lạnh, vi khuẩn và virus có thể lan đến xoang hàm gây viêm nhiễm. Những vi khuẩn thường gặp bao gồm:
- Streptococcus pneumoniae
- Haemophilus influenzae
- Moraxella catarrhalis
Viêm xoang hàm do răng
Khoảng 10-12% ca viêm xoang hàm có nguồn gốc từ răng miệng. Tình trạng sâu răng, viêm tủy, viêm quanh chóp răng hàm trên hoặc các thủ thuật nha khoa như nhổ răng, trồng implant có thể làm tổn thương sàn xoang và gây viêm xoang ngược dòng.
Trường hợp thực tế: Một bệnh nhân nam 45 tuổi, sau khi nhổ răng số 6 không lâu đã xuất hiện đau âm ỉ vùng má trái, kèm mủ chảy mũi. Sau khi chụp CT, bác sĩ xác nhận bị viêm xoang hàm do lỗ thông xoang – miệng.
Do dị ứng và các yếu tố môi trường
Dị ứng với phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, thời tiết lạnh hoặc ô nhiễm không khí cũng là nguyên nhân kích hoạt phản ứng viêm tại niêm mạc xoang. Tình trạng phù nề kéo dài gây bít tắc lỗ thông xoang dẫn đến viêm xoang hàm.
Yếu tố nguy cơ và cơ địa
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc viêm xoang hàm bao gồm:
- Hút thuốc lá, sử dụng chất kích thích
- Sống trong môi trường ô nhiễm, điều hòa liên tục
- Cơ địa dị ứng, hệ miễn dịch yếu
- Người có tiền sử viêm xoang, viêm mũi dị ứng
Triệu chứng nhận biết viêm xoang hàm
Triệu chứng viêm xoang hàm cấp tính
Viêm xoang hàm cấp thường khởi phát đột ngột sau một đợt cảm lạnh hoặc viêm đường hô hấp. Các triệu chứng điển hình gồm:
- Đau âm ỉ hoặc dữ dội ở vùng má, răng hàm trên hoặc trán
- Chảy dịch mũi màu vàng/xanh, có thể có mủ
- Nghẹt mũi, khó thở, mất khứu giác tạm thời
- Sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu
Triệu chứng viêm xoang hàm mạn tính
Ở giai đoạn mạn tính, các triệu chứng trở nên dai dẳng và khó dứt điểm. Người bệnh có thể gặp phải:
- Đau âm ỉ kéo dài vùng má, lan sang thái dương
- Hơi thở có mùi hôi, dịch nhầy mũi đặc, có thể lẫn máu
- Đau đầu vào buổi sáng, khó ngủ
- Ho kéo dài, thường tăng về đêm
So sánh với các loại viêm xoang khác
| Tiêu chí | Viêm xoang hàm | Viêm xoang trán | Viêm xoang sàng |
|---|---|---|---|
| Vị trí đau | Hai bên má, răng hàm trên | Vùng trán, giữa hai lông mày | Gốc mũi, quanh mắt |
| Dịch mũi | Vàng/xanh, có thể có mủ | Trong, sau đặc dần | Loãng, đôi khi kèm máu |
| Thời gian phát bệnh | Thường sau viêm răng, cảm lạnh | Do thay đổi thời tiết | Do dị ứng, viêm mũi |
Chẩn đoán viêm xoang hàm
Khám lâm sàng
Bác sĩ thường kiểm tra vùng mặt, ấn nhẹ vùng má để đánh giá phản ứng đau, kết hợp với hỏi bệnh sử như đau răng, cảm lạnh gần đây, mùi hôi miệng,…
Các phương pháp cận lâm sàng: X-quang, CT, nội soi
- X-quang xoang: phát hiện mờ xoang, dày niêm mạc hoặc dịch ứ.
- CT scan: cho hình ảnh chi tiết cấu trúc xoang và phát hiện biến chứng.
- Nội soi mũi: giúp quan sát trực tiếp niêm mạc mũi – xoang, đánh giá tình trạng viêm.
Phân biệt với các bệnh lý khác
Viêm xoang hàm cần được phân biệt với các bệnh lý như:
- Viêm tủy răng hoặc áp xe răng
- Viêm dây thần kinh sinh ba
- Viêm mũi dị ứng mạn tính
Chuyên gia chia sẻ: “Chẩn đoán viêm xoang hàm chính xác đòi hỏi kết hợp nhiều phương pháp cận lâm sàng và đánh giá lâm sàng kỹ lưỡng” – TS.BS Trần Ngọc Anh, BV Tai Mũi Họng Trung Ương.
Điều trị viêm xoang hàm
Điều trị nội khoa bằng thuốc
Phần lớn các trường hợp viêm xoang hàm có thể điều trị hiệu quả bằng thuốc nếu phát hiện sớm. Phác đồ điều trị sẽ được chỉ định tùy theo nguyên nhân và mức độ nặng nhẹ của bệnh:
Thuốc kháng sinh
Kháng sinh là lựa chọn đầu tay nếu nguyên nhân do vi khuẩn. Một số loại phổ biến gồm:
- Amoxicillin hoặc phối hợp với Clavulanic acid
- Cefuroxime, Cefdinir
- Macrolide như Azithromycin, Clarithromycin (dùng cho người dị ứng Penicillin)
Thời gian dùng thường từ 7–14 ngày, theo chỉ định bác sĩ, tránh tự ý ngưng thuốc để ngừa kháng thuốc.
Thuốc giảm đau, hạ sốt, kháng viêm
Paracetamol, Ibuprofen được dùng để giảm đau vùng má, hạ sốt và cải thiện triệu chứng toàn thân.
Thuốc xịt mũi, rửa xoang
Các thuốc xịt co mạch (Naphazoline, Oxymetazoline) giúp giảm nghẹt mũi, thông xoang nhưng chỉ nên dùng trong 5–7 ngày. Rửa mũi bằng nước muối sinh lý (NaCl 0.9%) là biện pháp hỗ trợ an toàn, hiệu quả.
Điều trị ngoại khoa nếu có biến chứng
Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả hoặc có biến chứng như polyp xoang, viêm xoang răng – mũi kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật:
- Nội soi chức năng mũi xoang (FESS)
- Mở xoang hàm để dẫn lưu mủ
- Điều trị kết hợp nha khoa nếu nguyên nhân từ răng
Chăm sóc tại nhà và hỗ trợ điều trị
- Uống đủ nước, nghỉ ngơi hợp lý
- Chườm ấm vùng má để giảm đau và giúp lưu thông xoang
- Tránh hút thuốc và tiếp xúc với khói bụi
- Ăn uống đủ chất, bổ sung vitamin C để tăng sức đề kháng
Phòng ngừa viêm xoang hàm
Giữ vệ sinh răng miệng và mũi xoang
Vệ sinh răng miệng đúng cách, kiểm tra định kỳ 6 tháng/lần giúp phòng ngừa vi khuẩn xâm nhập từ răng vào xoang. Đồng thời, rửa mũi hàng ngày bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch bụi bẩn, dị nguyên, giảm nguy cơ viêm xoang.
Tránh tiếp xúc với dị nguyên
Người có cơ địa dị ứng cần hạn chế tiếp xúc với các tác nhân như:
- Phấn hoa, lông chó mèo
- Mùi hóa chất, khói bụi
- Thời tiết lạnh đột ngột
Tăng cường sức đề kháng, lối sống lành mạnh
Chế độ sinh hoạt khoa học sẽ giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh:
- Ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi ngày
- Tập thể dục đều đặn
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây
- Hạn chế rượu bia, chất kích thích
Viêm xoang hàm có nguy hiểm không?
Biến chứng cấp và mạn
Nếu không được điều trị kịp thời, viêm xoang hàm có thể gây ra các biến chứng:
- Viêm tủy răng, áp xe chân răng
- Viêm xoang mạn tính kéo dài
- Viêm tai giữa, viêm họng tái phát
- Lan nhiễm lên ổ mắt, gây viêm ổ mắt, giảm thị lực
Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống
Bệnh nhân bị viêm xoang hàm mạn tính thường xuyên đau đầu, mệt mỏi, mất ngủ, giảm năng suất làm việc, ảnh hưởng đến sinh hoạt cá nhân và tinh thần.
Câu chuyện thực tế: Cảnh giác với triệu chứng mờ nhạt của viêm xoang hàm
Chị Linh – nhân viên văn phòng, điều trị muộn do nhầm với đau răng
“Tôi thường xuyên thấy đau âm ỉ vùng má trái, tưởng là sâu răng nên chỉ mua thuốc giảm đau về uống. Mãi đến khi đau nhức dữ dội, chảy mủ mũi, tôi mới đi khám thì bác sĩ chẩn đoán viêm xoang hàm mạn tính do biến chứng từ răng sâu. Nếu phát hiện sớm thì đã không phải phẫu thuật.” – Chị Linh, 35 tuổi, Hà Nội
Thông điệp từ các bác sĩ chuyên khoa
“Đừng chủ quan với các dấu hiệu nhẹ như đau má, nghẹt mũi, chảy dịch kéo dài. Việc khám chuyên khoa Tai Mũi Họng càng sớm càng giúp điều trị hiệu quả và tránh biến chứng.” – BS.CKII Nguyễn Văn Hùng, Bệnh viện Tai Mũi Họng TP.HCM
Kết luận
Những điểm chính cần ghi nhớ
- Viêm xoang hàm là bệnh lý thường gặp, dễ nhầm lẫn nhưng tiềm ẩn nhiều biến chứng
- Chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời bằng thuốc hoặc can thiệp ngoại khoa có thể kiểm soát bệnh hiệu quả
- Vệ sinh răng miệng, tránh dị nguyên và nâng cao miễn dịch là cách tốt nhất để phòng bệnh
Viêm xoang hàm hoàn toàn có thể kiểm soát nếu phát hiện và điều trị sớm
Việc hiểu rõ bệnh lý, không chủ quan với các triệu chứng nhẹ và tuân thủ điều trị là chìa khóa giúp bạn kiểm soát viêm xoang hàm. Hãy lắng nghe cơ thể và thăm khám sớm tại cơ sở y tế uy tín khi có dấu hiệu bất thường.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm xoang hàm có tự khỏi được không?
Không. Viêm xoang hàm nếu không được điều trị đúng cách sẽ chuyển sang mạn tính và dễ tái phát. Cần được bác sĩ chỉ định thuốc phù hợp để điều trị dứt điểm.
2. Viêm xoang hàm có phải mổ không?
Chỉ định phẫu thuật được cân nhắc nếu điều trị nội khoa thất bại hoặc có biến chứng. Hầu hết các trường hợp có thể kiểm soát bằng thuốc nếu phát hiện sớm.
3. Viêm xoang hàm có lây không?
Không lây trực tiếp, nhưng nếu nguyên nhân do vi khuẩn/virus thì có thể lây qua đường hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc viêm xoang ở người tiếp xúc.
4. Bị viêm xoang hàm nên ăn gì, kiêng gì?
- Nên ăn: thực phẩm giàu vitamin C, rau xanh, thực phẩm chống viêm như nghệ, gừng
- Tránh: đồ cay nóng, rượu bia, thuốc lá và thực phẩm dễ gây dị ứng
5. Viêm xoang hàm có ảnh hưởng đến mắt không?
Có. Nếu để lâu, viêm có thể lan sang ổ mắt, gây viêm mô mềm quanh ổ mắt, sưng mí mắt, giảm thị lực, thậm chí nhiễm trùng nặng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Viêm xoang hàm