Trong số các bệnh lý nhiễm khuẩn ổ bụng, viêm phúc mạc do vi khuẩn là tình trạng đặc biệt nguy hiểm bởi tiến triển âm thầm nhưng có thể dẫn đến suy đa tạng, sốc nhiễm khuẩn và tử vong nếu không được chẩn đoán, xử trí kịp thời. Đặc biệt ở những bệnh nhân có sẵn nền bệnh gan, xơ gan hay suy giảm miễn dịch, nguy cơ mắc bệnh cao gấp nhiều lần so với người bình thường.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phúc mạc là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong các biến chứng liên quan đến xơ gan cổ trướng. Nắm rõ những dấu hiệu cảnh báo, cơ chế bệnh sinh và phương pháp điều trị là cách tốt nhất để chủ động bảo vệ sức khỏe trước căn bệnh nguy hiểm này.
Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn Là Gì?
1. Định Nghĩa
Viêm phúc mạc do vi khuẩn (bacterial peritonitis) là tình trạng nhiễm khuẩn cấp tính lớp màng phúc mạc – lớp màng mỏng bao bọc toàn bộ khoang bụng và các tạng bên trong. Tình trạng này gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ trong ổ bụng, làm rối loạn chức năng các cơ quan, dẫn đến nhiễm khuẩn huyết hoặc thậm chí tử vong nếu không can thiệp kịp thời.
Theo cơ chế bệnh sinh, viêm phúc mạc do vi khuẩn được chia thành 2 nhóm chính:
- Viêm phúc mạc nguyên phát (Spontaneous Bacterial Peritonitis – SBP): Xảy ra trên nền dịch báng cổ trướng do xơ gan, suy gan mà không có ổ nhiễm khuẩn rõ ràng trong ổ bụng. Đây là thể phổ biến nhất.
- Viêm phúc mạc thứ phát: Do các nguyên nhân ngoại khoa như thủng tạng rỗng, viêm ruột thừa vỡ, hoại tử ruột, vết thương bụng hở…
2. Phân Loại Theo Y Học
Trong thực hành lâm sàng, các chuyên gia chia viêm phúc mạc do vi khuẩn thành những thể thường gặp như sau:
- Viêm phúc mạc do lao
- Viêm phúc mạc khu trú (áp xe phúc mạc)
- Viêm phúc mạc toàn thể lan tỏa
Nguyên Nhân Gây Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
1. Các Tác Nhân Vi Khuẩn Thường Gặp
Khoảng 80% trường hợp viêm phúc mạc do vi khuẩn nguyên phát liên quan đến các vi khuẩn đường ruột xâm nhập vào dịch báng qua thành ruột. Những vi khuẩn điển hình bao gồm:
- Escherichia coli (E. coli)
- Klebsiella pneumoniae
- Enterococcus faecalis
- Vi khuẩn gram âm khác
Trong khi đó, viêm phúc mạc thứ phát thường do đa vi khuẩn, bao gồm cả gram âm, gram dương và vi khuẩn yếm khí như Bacteroides fragilis.
2. Các Yếu Tố Nguy Cơ Thúc Đẩy
Theo thống kê từ Hội Gan Mật Việt Nam, những yếu tố sau làm tăng nguy cơ mắc viêm phúc mạc do vi khuẩn, đặc biệt thể nguyên phát:
- Xơ gan cổ trướng, đặc biệt dịch báng protein thấp (<1g/dL)
- Hội chứng thận hư
- Hội chứng suy giảm miễn dịch, HIV/AIDS
- Bệnh thận mạn giai đoạn cuối phải thẩm phân phúc mạc
- Suy dinh dưỡng nặng
Dấu Hiệu Nhận Biết Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
1. Triệu Chứng Lâm Sàng Thường Gặp
Triệu chứng viêm phúc mạc do vi khuẩn khá đa dạng, tùy thuộc vào thể bệnh và mức độ tiến triển. Những dấu hiệu cảnh báo sớm bao gồm:
- Đau bụng âm ỉ hoặc lan tỏa khắp bụng, tăng dần về cường độ
- Bụng căng cứng, ấn đau, giảm hoặc mất nhu động ruột
- Sốt nhẹ hoặc sốt cao đột ngột, ớn lạnh
- Buồn nôn, nôn ói kéo dài
- Tiêu chảy hoặc bí trung tiện, đại tiện
Ở bệnh nhân xơ gan có dịch báng, đôi khi biểu hiện rất nghèo nàn, chỉ mệt mỏi, chán ăn hoặc rối loạn tri giác nhẹ (bệnh não gan).
2. Dấu Hiệu Cảnh Báo Biến Chứng
Khi bệnh tiến triển nặng, có thể gặp các biến chứng đe dọa tính mạng:
- Hội chứng suy đa cơ quan (gan, thận, tim, phổi)
- Nhiễm khuẩn huyết, sốc nhiễm khuẩn
- Hội chứng gan – thận (Hepatorenal Syndrome)
Hình Ảnh Thực Tế Minh Họa
| Hình ảnh | Mô tả |
|---|---|
 |
Hình ảnh minh họa viêm phúc mạc do dịch báng ở bệnh nhân xơ gan. |
 |
Biểu hiện bụng căng, đau, phản ứng thành bụng khi bị viêm phúc mạc. |
| Hình ảnh nội soi ổ bụng cho thấy dịch mủ đặc trưng của viêm phúc mạc thứ phát. |
Chẩn Đoán Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
1. Thăm Khám Lâm Sàng
Việc chẩn đoán viêm phúc mạc do vi khuẩn trước hết dựa vào khai thác kỹ triệu chứng lâm sàng. Bác sĩ sẽ chú ý các dấu hiệu đặc trưng như:
- Đau bụng âm ỉ hoặc đau toàn bụng tăng dần
- Phản ứng thành bụng (+), bụng căng cứng, mất nhu động ruột
- Sốt, bứt rứt, khó chịu, suy giảm ý thức
Đặc biệt với bệnh nhân xơ gan có dịch báng, chỉ cần có biểu hiện mơ hồ như mệt mỏi, chán ăn cũng phải nghĩ đến viêm phúc mạc nguyên phát.
2. Xét Nghiệm Cận Lâm Sàng
- Xét nghiệm máu: Bạch cầu tăng, CRP, Procalcitonin tăng cho thấy tình trạng nhiễm khuẩn.
- Chọc dịch báng bụng: Đây là xét nghiệm quyết định, nếu số lượng bạch cầu đa nhân trung tính (PMN) ≥ 250 tế bào/mm3 thì xác định viêm phúc mạc nguyên phát.
- Cấy dịch báng bụng: Nhằm xác định chính xác vi khuẩn gây bệnh để điều chỉnh kháng sinh phù hợp.
- Siêu âm, CT ổ bụng: Giúp phát hiện các ổ áp xe, thủng tạng rỗng hoặc dịch báng bất thường.
Điều Trị Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
1. Nguyên Tắc Điều Trị
Viêm phúc mạc do vi khuẩn là cấp cứu nội khoa cần điều trị khẩn cấp, mục tiêu là:
- Tiêu diệt tác nhân gây bệnh bằng kháng sinh phù hợp
- Ổn định huyết động, hồi sức nội khoa kịp thời
- Giảm nguy cơ biến chứng và tái phát
2. Sử Dụng Kháng Sinh
Lựa chọn kháng sinh thường theo khuyến cáo lâm sàng:
- Cefotaxime: Cephalosporin thế hệ 3, ưu tiên hàng đầu trong viêm phúc mạc nguyên phát.
- Ceftriaxone: Lựa chọn thay thế tốt.
- Piperacillin-Tazobactam, Carbapenem: Dùng khi nghi vi khuẩn đa kháng, nhiễm khuẩn phức tạp.
Thời gian điều trị trung bình từ 5 – 10 ngày. Đánh giá lại sau 48 – 72h để điều chỉnh nếu cần thiết.
3. Hỗ Trợ Điều Trị
- Truyền dịch, cân bằng điện giải
- Ngừng hoặc giảm liều lợi tiểu tạm thời
- Điều trị biến chứng: bệnh não gan, hội chứng gan thận…
- Dinh dưỡng đầy đủ, ưu tiên đường tiêu hóa khi có thể
4. Phẫu Thuật (Nếu Có)
Viêm phúc mạc thứ phát (do thủng tạng rỗng, hoại tử ruột…) bắt buộc phải can thiệp ngoại khoa để xử lý nguyên nhân, phối hợp với kháng sinh toàn thân.
Biến Chứng Của Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
- Nhiễm khuẩn huyết, sốc nhiễm khuẩn
- Suy gan cấp, hội chứng gan – thận
- Suy đa cơ quan
- Viêm phúc mạc tái phát
- Tử vong nếu không xử trí kịp thời
Phòng Ngừa Viêm Phúc Mạc Do Vi Khuẩn
1. Dự Phòng Cho Bệnh Nhân Xơ Gan
Đối với bệnh nhân xơ gan cổ trướng có nguy cơ cao:
- Dùng Norfloxacin hoặc Ciprofloxacin liều dự phòng theo chỉ định bác sĩ
- Kiểm soát dịch báng, hạn chế lợi tiểu quá mức
- Hạn chế can thiệp xâm lấn ổ bụng không cần thiết
2. Dự Phòng Chung
- Điều trị triệt để các ổ nhiễm khuẩn (tiết niệu, hô hấp…)
- Dinh dưỡng hợp lý, tăng cường miễn dịch
- Vệ sinh cá nhân tốt, đặc biệt ở người lớn tuổi
Kết Luận
Viêm phúc mạc do vi khuẩn là bệnh lý nghiêm trọng, nguy cơ tử vong cao nếu phát hiện muộn. Đặc biệt với bệnh nhân xơ gan cổ trướng, việc nhận biết dấu hiệu sớm và tuân thủ điều trị, dự phòng đóng vai trò sống còn.
Người bệnh cần chủ động tái khám định kỳ, kiểm soát bệnh nền, không tự ý điều trị khi có triệu chứng bất thường vùng bụng để tránh những hậu quả đáng tiếc.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
1. Viêm phúc mạc do vi khuẩn có lây không?
Không. Đây là bệnh nhiễm khuẩn trong ổ bụng, không lây qua tiếp xúc thông thường.
2. Viêm phúc mạc do vi khuẩn có chữa khỏi hẳn không?
Nếu phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ, bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát và khỏi hẳn. Tuy nhiên, bệnh nhân xơ gan cần dự phòng tái phát.
3. Viêm phúc mạc do vi khuẩn nguy hiểm thế nào?
Bệnh tiến triển rất nhanh, có thể gây suy đa tạng, sốc nhiễm khuẩn và tử vong nếu không điều trị kịp thời.
Hãy Chủ Động Bảo Vệ Sức Khỏe Của Bạn
Nếu bạn hoặc người thân có các yếu tố nguy cơ như xơ gan, dịch báng, đừng chủ quan trước bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Thăm khám chuyên khoa tiêu hóa, gan mật sớm chính là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe, phòng tránh những biến chứng nguy hiểm từ viêm phúc mạc do vi khuẩn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.