Viêm phổi do hít sặc (còn gọi là viêm phổi hít phải) là một dạng viêm phổi đặc biệt, xảy ra khi dị vật, chất lỏng hoặc dịch tiêu hóa đi vào đường hô hấp thay vì thực quản. Đây là tình trạng nguy hiểm có thể dẫn đến suy hô hấp và các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và bệnh nhân có bệnh nền. Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cũng như cách điều trị và phòng ngừa hiệu quả căn bệnh này.
Viêm phổi do hít sặc là gì?
Định nghĩa và cơ chế bệnh sinh
Viêm phổi do hít sặc là tình trạng viêm nhiễm phổi xảy ra khi có sự xâm nhập của các chất lạ từ miệng, dạ dày hoặc môi trường bên ngoài vào phổi thông qua quá trình hít thở. Những chất này có thể là thức ăn, nước uống, chất nôn, dịch dạ dày hoặc thậm chí là vi khuẩn đi kèm. Khi xâm nhập vào phế nang, chúng gây ra phản ứng viêm, làm tổn thương mô phổi và ảnh hưởng đến khả năng trao đổi khí của cơ thể.
Điểm khác biệt lớn nhất giữa viêm phổi do hít sặc và các loại viêm phổi thông thường là nguyên nhân gây bệnh không đơn thuần do nhiễm khuẩn từ bên ngoài mà liên quan đến cơ chế nuốt và phản xạ ho bị rối loạn.
Phân loại viêm phổi do hít sặc
- Viêm phổi hóa học (Chemical Pneumonitis): xảy ra khi hít phải dịch axit từ dạ dày, gây tổn thương mô phổi do hóa chất.
- Viêm phổi nhiễm khuẩn: xuất hiện khi các chất lạ mang theo vi khuẩn xâm nhập vào phổi và gây nhiễm trùng.
- Viêm phổi hỗn hợp: là dạng phổ biến nhất, kết hợp cả yếu tố hóa học và nhiễm khuẩn.
Nguyên nhân gây viêm phổi do hít sặc
Hít dị vật vào phổi
Đây là nguyên nhân thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là khi trẻ vừa ăn vừa chơi hoặc cười đùa. Dị vật như đậu phộng, hạt trái cây, đồ chơi nhỏ có thể lọt vào khí quản và gây tắc nghẽn, dẫn đến viêm phổi nếu không được xử lý kịp thời.
Trào ngược dạ dày – thực quản
Người bị bệnh trào ngược có nguy cơ cao bị viêm phổi hít sặc khi nằm ngủ, đặc biệt là sau khi ăn no. Dịch tiêu hóa trào ngược lên và có thể chảy vào khí quản, gây viêm phổi hóa học.
Sặc sữa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
Trẻ sơ sinh có hệ thống thần kinh chưa hoàn thiện nên dễ bị sặc sữa, đặc biệt là khi bú không đúng tư thế hoặc bú quá no. Sữa tràn vào phổi có thể gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ, dẫn đến viêm phổi cấp tính.
Trường hợp ở người lớn tuổi và bệnh nhân đột quỵ
Người già, bệnh nhân đột quỵ hoặc Parkinson có khả năng nuốt kém và dễ bị sặc khi ăn uống. Họ cũng có phản xạ ho yếu, khiến dị vật không được tống ra ngoài mà đi sâu vào phổi, gây viêm nhiễm.
Dấu hiệu và triệu chứng điển hình
Triệu chứng hô hấp
- Ho khan hoặc ho có đờm
- Thở khò khè, khó thở tăng dần
- Thở nhanh, co kéo cơ hô hấp phụ
- Nghe phổi có rale nổ, rale ẩm một bên
Triệu chứng toàn thân
- Sốt cao (thường dao động từ 38.5°C đến 40°C)
- Mệt mỏi, chán ăn, đau tức ngực
- Tim đập nhanh, huyết áp có thể tụt nếu nhiễm trùng nặng
Dấu hiệu đặc trưng ở trẻ sơ sinh
Ở trẻ sơ sinh, viêm phổi do hít sặc có thể biểu hiện rất mơ hồ. Trẻ có thể thở nhanh, bỏ bú, da tái xanh, quấy khóc hoặc ngủ li bì. Nhiều trường hợp, cha mẹ chỉ đưa trẻ đi khám sau vài ngày ho kéo dài mà không đỡ với thuốc thông thường.
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Áp xe phổi
Nếu dị vật hoặc dịch hít vào không được loại bỏ kịp thời, vi khuẩn có thể phát triển mạnh và hình thành ổ mủ trong phổi, gây áp xe – một biến chứng rất khó điều trị và để lại tổn thương mô vĩnh viễn.
Suy hô hấp
Viêm phổi nặng làm giảm khả năng trao đổi khí, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi. Nếu không được hỗ trợ thở máy hoặc oxy kịp thời, bệnh nhân có thể rơi vào tình trạng suy hô hấp đe dọa tính mạng.
Viêm màng phổi, nhiễm trùng huyết
Vi khuẩn từ phổi có thể lan sang các vùng lân cận hoặc đi vào máu, gây viêm màng phổi hoặc nhiễm trùng huyết – hai biến chứng có tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được phát hiện sớm.
Chẩn đoán viêm phổi do hít sặc
Khai thác bệnh sử
Việc khai thác bệnh sử chi tiết là bước quan trọng giúp xác định nguy cơ hít sặc. Các bác sĩ sẽ hỏi về các tình huống gần đây như: bệnh nhân có bị trào ngược, sặc thức ăn, hoặc có tiền sử rối loạn nuốt không. Với trẻ nhỏ, cần ghi nhận tình trạng bú, nôn trớ, ho sau ăn.
Khám lâm sàng
Khám thực thể thường phát hiện các dấu hiệu như: tiếng rale nổ hoặc rale ẩm một bên, tiếng thở bất thường, dấu hiệu co kéo cơ hô hấp phụ. Trẻ có thể tím tái môi, thở gấp và quấy khóc. Người lớn có thể thấy đau ngực một bên, đặc biệt khi hít sâu.
Cận lâm sàng
- X-quang phổi: cho thấy hình ảnh mờ đục một bên phổi, thường là ở đáy phổi hoặc vùng dưới do tư thế nằm.
- CT scan ngực: giúp xác định vị trí và mức độ tổn thương chính xác hơn, đặc biệt khi nghi ngờ áp xe phổi.
- Nội soi phế quản: được chỉ định để lấy dị vật, hút dịch hoặc lấy mẫu dịch phế quản làm xét nghiệm vi sinh.
Phác đồ điều trị viêm phổi do hít sặc
Điều trị nguyên nhân
Loại bỏ yếu tố gây hít sặc là bước đầu tiên. Với dị vật đường thở, cần thực hiện nội soi phế quản để gắp ra. Với bệnh nhân trào ngược hoặc rối loạn nuốt, cần điều trị phối hợp với chuyên khoa tiêu hóa và phục hồi chức năng nuốt.
Kháng sinh và hỗ trợ hô hấp
Kháng sinh phổ rộng được sử dụng sớm, có thể là nhóm cephalosporin, carbapenem hoặc kết hợp với metronidazole nếu nghi ngờ hít dịch tiêu hóa. Bệnh nhân nặng cần hỗ trợ thở oxy, thở máy hoặc nằm ICU nếu có dấu hiệu suy hô hấp.
Hút dịch và xử lý biến chứng
Trong trường hợp phổi có ổ mủ hoặc dịch đọng, bác sĩ có thể chỉ định hút dịch qua nội soi hoặc đặt ống dẫn lưu. Việc xử lý biến chứng như tràn dịch màng phổi hay áp xe cần theo dõi sát và điều trị tích cực.
Phòng ngừa viêm phổi do hít sặc
Đối với trẻ nhỏ
- Không để trẻ bú khi đang ngủ hoặc nằm đầu thấp.
- Luôn giữ tư thế đúng khi cho ăn: đầu cao 30–45 độ.
- Không cho trẻ chơi khi đang ăn hoặc ngậm đồ vật nhỏ dễ nuốt.
Ở người lớn tuổi, bệnh nền
- Chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn khi mệt hoặc đang nằm.
- Phục hồi chức năng nuốt sau đột quỵ hoặc tai biến.
- Quản lý tốt bệnh lý trào ngược dạ dày và rối loạn thần kinh thực vật.
Lưu ý trong ăn uống và sinh hoạt
Không nên nằm ngay sau khi ăn, hạn chế thức ăn dễ gây trào ngược như đồ chua, cay, nhiều dầu mỡ. Với trẻ nhỏ, nên theo dõi sát dấu hiệu sặc, ho sau bú để xử lý kịp thời.
Câu chuyện thực tế: Trẻ 7 tháng tuổi viêm phổi nặng vì sặc sữa
Diễn tiến bệnh và biểu hiện ban đầu
Bé gái 7 tháng tuổi nhập viện trong tình trạng sốt cao, ho kéo dài, bú kém. Gia đình cho biết vài ngày trước bé có sặc sữa nhưng sau đó vẫn ăn uống bình thường nên không để ý nhiều.
Quá trình điều trị tại bệnh viện
X-quang phổi cho thấy viêm lan tỏa thùy dưới phổi phải. Nội soi phế quản phát hiện có dịch sữa đọng và tình trạng viêm niêm mạc nghiêm trọng. Bệnh nhi được điều trị kháng sinh và hỗ trợ thở oxy trong 7 ngày và đã phục hồi hoàn toàn.
Bài học rút ra cho cha mẹ
Câu chuyện trên là lời cảnh tỉnh cho các bậc phụ huynh: đừng xem nhẹ việc trẻ bị sặc, dù chỉ là một lần. Luôn quan sát kỹ dấu hiệu bất thường sau ăn, và đưa trẻ đi khám khi có biểu hiện ho, sốt kéo dài hoặc bú kém.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy thông tin y khoa chính xác và dễ hiểu
ThuVienBenh.com tự hào là nơi cung cấp kiến thức y khoa đáng tin cậy, cập nhật từ các chuyên gia đầu ngành. Với đội ngũ biên tập viên y tế và bác sĩ cố vấn, chúng tôi luôn nỗ lực mang đến cho bạn những bài viết dễ hiểu nhưng chính xác, từ triệu chứng, chẩn đoán đến điều trị.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm phổi do hít sặc có lây không?
Không. Viêm phổi do hít sặc không phải là bệnh truyền nhiễm nên không lây từ người sang người.
2. Làm sao để phân biệt viêm phổi do vi khuẩn và viêm phổi do hít sặc?
Viêm phổi do hít sặc thường xuất hiện sau sự kiện như sặc sữa, hít dị vật hoặc trào ngược. Hình ảnh X-quang có thể cho thấy tổn thương khu trú ở vùng thấp hoặc một bên phổi.
3. Trẻ bị sặc sữa có nên đi khám không?
Có. Nếu trẻ sặc sữa kèm theo ho, bỏ bú, thở nhanh hoặc sốt, cha mẹ nên đưa bé đến bác sĩ để kiểm tra sớm, phòng nguy cơ viêm phổi.
4. Viêm phổi do hít sặc có cần điều trị nội trú?
Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền, điều trị nội trú là cần thiết để theo dõi sát tình trạng hô hấp và dùng kháng sinh đúng phác đồ.
5. Có cách nào phát hiện sớm viêm phổi do hít sặc?
Quan sát triệu chứng hô hấp bất thường sau sự cố sặc, đặc biệt là ho kéo dài, khó thở, thở rít hoặc sốt. Nội soi phế quản và X-quang giúp chẩn đoán sớm và chính xác.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Viêm phổi do hít sặc