Viêm não là một căn bệnh nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến tính mạng và chức năng não bộ của người bệnh nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Dù hiếm gặp, nhưng tỷ lệ tử vong và di chứng thần kinh sau viêm não lại rất cao. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh viêm não: từ nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị đến phòng ngừa, nhằm trang bị kiến thức cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
Viêm não là gì?
Định nghĩa y khoa
Viêm não (encephalitis) là tình trạng viêm nhiễm xảy ra tại mô não, gây sưng phù và ảnh hưởng đến chức năng hoạt động bình thường của não bộ. Tình trạng này có thể xảy ra cấp tính (đột ngột, nguy hiểm) hoặc mạn tính (kéo dài, tiến triển từ từ).
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm não có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là nhiễm virus. Tuy nhiên, viêm não cũng có thể do vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc do rối loạn tự miễn dịch.
Sự khác biệt giữa viêm não và viêm màng não
Viêm màng não là tình trạng viêm lớp màng bao quanh não và tủy sống, trong khi viêm não là viêm mô não thực sự. Tuy nhiên, hai bệnh lý này có thể xuất hiện đồng thời, được gọi là viêm màng não – não.
| Tiêu chí | Viêm não | Viêm màng não |
|---|---|---|
| Vị trí tổn thương | Mô não | Màng não (màng bao quanh não) |
| Triệu chứng nổi bật | Co giật, thay đổi ý thức, lú lẫn | Sốt cao, cứng gáy, buồn nôn |
| Tiên lượng | Có thể để lại di chứng thần kinh nặng | Tùy thuộc nguyên nhân, thường hồi phục tốt nếu điều trị sớm |
Nguyên nhân gây viêm não
Do virus
Virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm não. Một số loại virus thường gặp bao gồm:
- Herpes Simplex Virus (HSV): Là nguyên nhân chính gây viêm não ở người lớn. Viêm não do HSV có tỷ lệ tử vong cao nếu không điều trị kịp thời.
- Virus viêm não Nhật Bản: Lây truyền qua muỗi, thường xảy ra vào mùa mưa tại khu vực châu Á, đặc biệt là ở trẻ em.
- Enterovirus: Gây viêm não ở trẻ nhỏ, thường đi kèm với các triệu chứng tiêu hóa.
- Virus dại (Rabies virus): Gây viêm não sau khi bị chó mèo dại cắn nếu không được tiêm phòng.
“Khoảng 60% trường hợp viêm não trên toàn cầu là do virus gây ra” – theo thống kê từ CDC Hoa Kỳ.
Do vi khuẩn, nấm hoặc ký sinh trùng
Một số trường hợp viêm não có thể xuất phát từ các tác nhân không phải virus, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch suy giảm:
- Vi khuẩn: Viêm não do vi khuẩn như Listeria monocytogenes, Mycobacterium tuberculosis (lao não) thường gặp ở người già, người suy giảm miễn dịch.
- Nấm: Candida, Cryptococcus có thể gây viêm não ở bệnh nhân HIV/AIDS hoặc người dùng thuốc ức chế miễn dịch.
- Ký sinh trùng: Như amip ăn não (Naegleria fowleri), rất hiếm nhưng tỷ lệ tử vong gần như 100%.
Do phản ứng miễn dịch (viêm não tự miễn)
Trong một số trường hợp, hệ miễn dịch tấn công nhầm vào tế bào thần kinh, gây viêm não tự miễn. Các dạng phổ biến:
- Viêm não kháng NMDA (anti-NMDA receptor encephalitis): Thường gặp ở phụ nữ trẻ, gây loạn thần, co giật, thay đổi hành vi.
- Viêm não sau tiêm chủng hoặc sau nhiễm virus: Do phản ứng chéo của hệ miễn dịch.
Viêm não tự miễn có thể điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và dùng thuốc ức chế miễn dịch kịp thời.
Các triệu chứng viêm não thường gặp
Triệu chứng khởi phát
Các dấu hiệu ban đầu của viêm não thường giống cảm cúm hoặc nhiễm trùng nhẹ:
- Sốt cao đột ngột
- Đau đầu dữ dội
- Mệt mỏi, đau nhức cơ thể
- Buồn nôn hoặc nôn
Tuy nhiên, sau vài ngày, bệnh có thể tiến triển rất nhanh sang giai đoạn nguy hiểm.
Triệu chứng thần kinh nặng
Khi viêm não ảnh hưởng đến mô thần kinh, các triệu chứng sau có thể xuất hiện:
- Co giật hoặc động kinh
- Mất phương hướng, lú lẫn
- Rối loạn hành vi hoặc ý thức
- Liệt tay chân, yếu cơ
- Ngủ gà hoặc hôn mê
Khi nào cần đến bệnh viện ngay lập tức?
Bệnh nhân cần được đưa đi cấp cứu ngay nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:
- Sốt cao không hạ, kéo dài hơn 2 ngày
- Co giật, đặc biệt là ở người chưa từng bị động kinh
- Rối loạn ý thức (nói nhảm, không nhận biết xung quanh)
- Mất vận động, nói đớ, khó thở
“Không có thời gian vàng nào cho viêm não – mọi phút giây đều quan trọng.” – TS.BS Trần Công Thắng, chuyên gia thần kinh Bệnh viện Chợ Rẫy.
Viêm não có lây không? Những ai có nguy cơ cao?
Cách thức lây truyền
Không phải tất cả các loại viêm não đều lây truyền từ người sang người. Tuy nhiên, một số nguyên nhân gây viêm não như virus herpes, virus viêm não Nhật Bản, virus dại, hoặc enterovirus có thể lây qua các con đường sau:
- Qua muỗi đốt hoặc côn trùng mang virus (viêm não Nhật Bản, arbovirus).
- Qua dịch tiết cơ thể như nước bọt, máu, hoặc quan hệ tình dục (virus HSV, CMV…).
- Qua đường tiêu hóa hoặc phân (enterovirus, virus Coxsackie…).
- Qua vết cắn từ động vật nhiễm bệnh (virus dại).
Đối tượng dễ mắc viêm não
Một số nhóm người có nguy cơ cao mắc viêm não hoặc diễn tiến nặng hơn:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi
- Người già trên 60 tuổi
- Người có hệ miễn dịch yếu (HIV/AIDS, ung thư, dùng thuốc ức chế miễn dịch)
- Người chưa tiêm phòng các bệnh có thể gây viêm não (sởi, quai bị, thủy đậu, viêm não Nhật Bản…)
Chẩn đoán viêm não như thế nào?
Khám lâm sàng thần kinh
Bác sĩ sẽ khám các dấu hiệu thần kinh bất thường như mất phản xạ, thay đổi hành vi, yếu liệt chi, rối loạn ý thức,… để nghi ngờ viêm não. Khai thác bệnh sử gần đây về sốt, tiếp xúc động vật, côn trùng, du lịch,… cũng rất quan trọng.
Các xét nghiệm cần thiết
- Chọc dịch não tủy (LP): Kiểm tra tế bào, protein, glucose và tìm tác nhân gây bệnh.
- Chụp MRI não: Giúp phát hiện vùng viêm hoặc tổn thương trong mô não.
- EEG (điện não đồ): Kiểm tra hoạt động điện của não, giúp phát hiện co giật không rõ.
- Xét nghiệm máu: PCR, huyết thanh học để xác định virus hoặc kháng thể đặc hiệu.
Các phương pháp điều trị viêm não
Điều trị nguyên nhân
- Kháng virus: Như acyclovir (trong viêm não do HSV) dùng càng sớm càng tốt.
- Kháng sinh: Trong trường hợp nghi ngờ nhiễm khuẩn phối hợp.
- Thuốc chống viêm: Corticoid hoặc globulin miễn dịch trong viêm não tự miễn.
Hồi sức tích cực và kiểm soát biến chứng
Ở các ca nặng, bệnh nhân cần được chăm sóc tại ICU, thở máy, truyền dịch, kiểm soát điện giải, chống phù não và co giật. Việc theo dõi sát huyết áp, hô hấp và tri giác là bắt buộc.
Điều trị phục hồi chức năng
Sau khi qua giai đoạn cấp, người bệnh cần phục hồi bằng:
- Vật lý trị liệu: phục hồi vận động
- Ngôn ngữ trị liệu: hỗ trợ nói, giao tiếp
- Tâm lý trị liệu: điều chỉnh hành vi, trí nhớ, cảm xúc
Biến chứng nguy hiểm của viêm não
Di chứng thần kinh
Ngay cả khi được điều trị kịp thời, bệnh nhân viêm não vẫn có thể để lại hậu quả lâu dài:
- Suy giảm trí nhớ, tư duy chậm
- Liệt nửa người hoặc yếu cơ kéo dài
- Rối loạn hành vi, cảm xúc
- Động kinh mạn tính
Đặc biệt ở trẻ nhỏ và người già
Trẻ em và người cao tuổi dễ bị tổn thương não không hồi phục do não bộ còn non yếu hoặc đã suy giảm chức năng. Nhiều trẻ sau viêm não có thể chậm phát triển trí tuệ, học tập kém.
Phòng ngừa viêm não hiệu quả
Tiêm vắc-xin
Biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất:
- Viêm não Nhật Bản: Tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi, nhắc lại định kỳ.
- Sởi, quai bị, rubella (MMR): Phòng biến chứng viêm não do virus.
- Thủy đậu: Tránh biến chứng viêm não thủy đậu ở trẻ em.
- Vắc-xin dại: Tiêm phòng sau khi bị động vật cắn nghi ngờ nhiễm bệnh.
Tránh muỗi và côn trùng
- Ngủ màn, xịt chống muỗi, vệ sinh môi trường xung quanh.
- Mặc quần áo dài khi đi rừng, ao hồ, khu vực nhiều muỗi.
Bảo vệ người suy giảm miễn dịch
Người mắc bệnh nền cần được kiểm tra định kỳ, hạn chế tiếp xúc nguồn lây, đảm bảo vệ sinh cá nhân và ăn uống lành mạnh để tăng sức đề kháng.
Khi nào cần đi khám bác sĩ thần kinh?
Bạn nên đến chuyên khoa thần kinh ngay khi có các dấu hiệu sau:
- Đau đầu kéo dài, không đáp ứng thuốc
- Thay đổi hành vi đột ngột, lơ mơ, mất trí nhớ ngắn hạn
- Co giật bất thường
- Có tiếp xúc với người mắc viêm não hoặc côn trùng mang bệnh
Tổng kết
Viêm não là một căn bệnh nguy hiểm, nhưng có thể kiểm soát được nếu phát hiện và điều trị sớm. Việc tiêm phòng đầy đủ, bảo vệ bản thân khỏi muỗi và giữ vệ sinh cá nhân là những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để phòng ngừa bệnh.
Hãy luôn lắng nghe cơ thể, đừng chủ quan trước các dấu hiệu sốt cao, đau đầu, rối loạn ý thức – đó có thể là tiếng chuông cảnh báo của một căn bệnh nguy hiểm đang đến gần.
Đừng chờ đợi – hãy đi khám nếu bạn nghi ngờ bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến viêm não.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm não có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Tùy vào nguyên nhân và mức độ tổn thương, một số trường hợp có thể hồi phục hoàn toàn, trong khi số khác để lại di chứng vĩnh viễn.
2. Trẻ em có thể tiêm phòng viêm não từ khi nào?
Trẻ từ 12 tháng tuổi có thể bắt đầu tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản theo lịch tiêm chủng mở rộng.
3. Viêm não có lây qua hô hấp không?
Một số virus gây viêm não có thể lây qua đường hô hấp, đặc biệt là trong môi trường đông người, kém vệ sinh.
4. Sau khi khỏi viêm não có cần theo dõi gì không?
Có. Người bệnh cần theo dõi chức năng thần kinh, khám tâm lý, vận động định kỳ để đánh giá di chứng và phục hồi.
5. Có thể phòng ngừa viêm não bằng thực phẩm không?
Không có thực phẩm cụ thể phòng viêm não, nhưng chế độ ăn lành mạnh giúp tăng cường miễn dịch và giảm nguy cơ nhiễm trùng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.