Viêm màng não do virus – hay còn gọi là viêm màng não nước trong – là một trong những bệnh lý thần kinh thường gặp ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ nhỏ. Mặc dù thường nhẹ hơn viêm màng não do vi khuẩn, căn bệnh này vẫn có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận hàng ngàn ca viêm màng não do virus, chủ yếu do nhóm enterovirus gây ra. Việc hiểu rõ triệu chứng, nguyên nhân, phương pháp điều trị và phòng ngừa là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.
1. Tổng Quan Về Viêm Màng Não Do Virus
Viêm màng não do virus là tình trạng viêm các màng bao quanh não và tủy sống (gọi là màng não), do nhiễm virus gây nên. Đây là một dạng bệnh nhiễm trùng cấp tính hệ thần kinh trung ương.
Không giống như viêm màng não do vi khuẩn – vốn nguy hiểm và cần điều trị kháng sinh ngay lập tức – viêm màng não virus thường tự giới hạn, diễn tiến lành tính và ít khi để lại biến chứng nặng nếu được theo dõi đúng cách.
Tên gọi “viêm màng não nước trong” xuất phát từ đặc điểm dịch não tủy trong suốt khi soi dưới kính hiển vi, không đặc như viêm do vi khuẩn. Tuy nhiên, đừng để từ “nước trong” đánh lừa, vì bệnh vẫn có thể gây sốt cao, co giật, và rối loạn tri giác nếu không theo dõi sát sao.
2. Nguyên Nhân Gây Viêm Màng Não Do Virus
Các tác nhân gây viêm màng não virus rất đa dạng, tuy nhiên phổ biến nhất là nhóm Enterovirus – bao gồm Coxsackievirus, Echovirus và các chủng khác. Ngoài ra, nhiều loại virus khác cũng có thể gây bệnh như:
- Herpes Simplex Virus (HSV): thường gây viêm màng não tái phát.
- Virus quai bị (mumps), sởi (measles), thủy đậu (varicella-zoster): đặc biệt gặp ở trẻ em chưa tiêm chủng đầy đủ.
- Virus cúm (Influenza), arbovirus (do muỗi truyền như West Nile Virus).
Đường lây nhiễm
Vi khuẩn gây viêm màng não do virus thường lây qua:
- Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết của người bệnh (nước bọt, chất nhầy).
- Tiêu hóa thức ăn hoặc nước uống nhiễm virus.
- Đường hô hấp (ho, hắt hơi).
- Một số trường hợp do muỗi truyền (arbovirus).
Sau khi vào cơ thể, virus nhân lên ở họng hoặc đường ruột, rồi theo máu lan đến màng não và gây viêm.
3. Triệu Chứng Của Viêm Màng Não Virus
Triệu chứng viêm màng não do virus có thể thay đổi tùy theo độ tuổi và loại virus gây bệnh. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp:
3.1. Ở người lớn và trẻ lớn
- Sốt cao đột ngột
- Đau đầu dữ dội
- Buồn nôn hoặc nôn
- Đau cơ, mệt mỏi
- Cứng gáy (không cúi được đầu về phía trước)
- Nhạy cảm với ánh sáng (photophobia)
- Ngủ gà, lú lẫn nhẹ
3.2. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
- Sốt hoặc hạ thân nhiệt
- Bỏ bú, khóc nhiều bất thường
- Thóp phồng
- Co giật
- Ngủ li bì, khó đánh thức
Lưu ý: Các triệu chứng này dễ nhầm lẫn với cảm cúm hoặc viêm họng, do đó cần theo dõi sát và đưa trẻ đến bệnh viện nếu có dấu hiệu bất thường kéo dài.
4. Viêm Màng Não Virus Ở Trẻ Em: Cần Đặc Biệt Lưu Ý
Trẻ em là nhóm dễ bị viêm màng não do virus nhất, đặc biệt vào mùa hè và mùa mưa – khi virus đường tiêu hóa hoạt động mạnh. Theo thống kê của Bộ Y tế, có đến 60-70% ca bệnh viêm màng não virus tại Việt Nam xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi.
Bé thường khởi phát với triệu chứng sốt cao, quấy khóc, bỏ bú, và dễ co giật hơn người lớn. Nhiều phụ huynh nhầm lẫn với sốt siêu vi thông thường, dẫn đến nhập viện muộn.
Trong một trường hợp được báo chí ghi nhận tại Tây Nguyên, bé gái 3 tuổi mắc viêm màng não do Enterovirus, nhập viện trong tình trạng lừ đừ, sốt 39,5 độ và co giật nhẹ. Nhờ phát hiện sớm và điều trị nội trú tích cực, bé đã hồi phục sau 5 ngày mà không để lại di chứng. Bác sĩ điều trị chia sẻ: “Chỉ cần chậm thêm 1-2 ngày, trẻ có thể bị tổn thương não không hồi phục”.
Do đó, cha mẹ không nên chủ quan với bất kỳ triệu chứng bất thường nào ở trẻ, nhất là trong mùa dịch virus bùng phát.
5. Phương Pháp Chẩn Đoán Viêm Màng Não Do Virus
Việc chẩn đoán chính xác là yếu tố then chốt để phân biệt viêm màng não do virus với các nguyên nhân nguy hiểm hơn như viêm màng não do vi khuẩn hoặc lao. Các bác sĩ sẽ tiến hành nhiều bước để xác định nguyên nhân gây bệnh.
5.1 Khám lâm sàng
- Đánh giá dấu hiệu sốt, cứng gáy, đau đầu
- Quan sát hành vi, mức độ tỉnh táo của bệnh nhân
- Kiểm tra các phản xạ thần kinh
5.2 Xét nghiệm dịch não tủy (chọc dò thắt lưng)
Đây là xét nghiệm quan trọng nhất. Dịch não tủy trong viêm màng não virus thường:
- Có màu trong
- Áp lực bình thường hoặc hơi tăng
- Tăng bạch cầu lympho
- Protein tăng nhẹ, glucose bình thường
5.3 Các xét nghiệm hỗ trợ khác
- Xét nghiệm PCR (polymerase chain reaction) để tìm virus
- Chụp MRI não nếu có nghi ngờ biến chứng
- Xét nghiệm máu: công thức máu, CRP, men gan
6. Điều Trị Viêm Màng Não Do Virus
Phần lớn các trường hợp viêm màng não do virus có thể hồi phục hoàn toàn chỉ với chăm sóc hỗ trợ, mà không cần dùng đến thuốc kháng virus. Tuy nhiên, việc điều trị cần được giám sát chặt chẽ tại cơ sở y tế.
6.1 Điều trị hỗ trợ
- Nghỉ ngơi tuyệt đối
- Hạ sốt bằng paracetamol
- Truyền dịch để duy trì điện giải
- Giảm đau đầu bằng thuốc giảm đau thông thường
6.2 Thuốc kháng virus
Chỉ định trong một số trường hợp cụ thể:
- Viêm màng não do HSV: sử dụng acyclovir
- Viêm do VZV (thủy đậu): dùng valacyclovir
6.3 Khi nào cần nhập viện?
- Triệu chứng nặng: co giật, lú lẫn, hôn mê
- Trẻ em dưới 2 tuổi
- Không thể loại trừ viêm màng não do vi khuẩn
7. Biến Chứng Có Thể Gặp
Mặc dù hiếm gặp, một số biến chứng có thể xảy ra nếu điều trị muộn hoặc hệ miễn dịch suy yếu:
- Viêm não: gây rối loạn ý thức, co giật kéo dài
- Mất thính lực tạm thời
- Tràn dịch dưới màng cứng
- Viêm tủy sống
- Bại liệt (nếu do virus bại liệt gây ra)
Tỷ lệ tử vong do viêm màng não virus rất thấp, tuy nhiên vẫn có thể để lại di chứng nếu không theo dõi sát.
8. Phòng Ngừa Viêm Màng Não Do Virus
Phòng bệnh luôn là chiến lược hiệu quả nhất. Các biện pháp sau đây giúp giảm nguy cơ mắc viêm màng não do virus:
8.1 Tiêm chủng đầy đủ
- Vắc xin quai bị, sởi, thủy đậu
- Vắc xin cúm hàng năm
- Vắc xin bại liệt (OPV hoặc IPV)
8.2 Vệ sinh cá nhân
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng
- Ăn chín, uống sôi
- Không dùng chung đồ dùng cá nhân
8.3 Tránh tiếp xúc nơi đông người trong mùa dịch
- Đeo khẩu trang khi ra ngoài
- Tránh tiếp xúc người có triệu chứng sốt, ho, sổ mũi
9. Sự Khác Biệt Giữa Viêm Màng Não Virus Và Viêm Màng Não Vi Khuẩn
| Tiêu chí | Viêm màng não virus | Viêm màng não vi khuẩn |
|---|---|---|
| Tốc độ khởi phát | Từ từ | Rất nhanh, cấp tính |
| Dịch não tủy | Trong suốt, lympho tăng | Đục, bạch cầu trung tính tăng |
| Mức độ nguy hiểm | Thường nhẹ, ít tử vong | Nguy kịch, có thể tử vong cao |
| Điều trị | Chăm sóc hỗ trợ, theo dõi | Kháng sinh mạnh, cấp cứu |
10. Câu Chuyện Thực Tế: Bé Gái 3 Tuổi Khỏi Viêm Màng Não Virus Sau 5 Ngày Nhập Viện
“Bé My (3 tuổi, Đắk Lắk) được chẩn đoán viêm màng não do Enterovirus. Nhờ phát hiện sớm và điều trị tích cực tại bệnh viện tỉnh, sau 5 ngày bé phục hồi hoàn toàn mà không để lại di chứng. Bác sĩ chia sẻ: ‘Chỉ cần chậm trễ 1-2 ngày nữa, bé có thể gặp biến chứng thần kinh’.”
11. Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ?
Ngay khi có các dấu hiệu nghi ngờ như:
- Sốt cao kéo dài không đáp ứng thuốc hạ sốt
- Cứng gáy, đau đầu dữ dội
- Buồn nôn, nôn ói, mệt mỏi
- Co giật hoặc thay đổi hành vi (lú lẫn, khó đánh thức)
Hãy đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và loại trừ viêm màng não.
12. Kết Luận
Viêm màng não do virus tuy là một dạng viêm màng não lành tính hơn so với vi khuẩn, nhưng không vì thế mà chúng ta được phép chủ quan. Phát hiện sớm, theo dõi sát và chăm sóc y tế đúng cách là chìa khóa để bệnh nhân phục hồi hoàn toàn, tránh biến chứng nặng nề.
Hãy chủ động phòng bệnh bằng cách tiêm phòng đầy đủ, giữ gìn vệ sinh cá nhân và theo dõi sức khỏe, nhất là ở trẻ em và người già – những đối tượng dễ tổn thương nhất trước các bệnh nhiễm virus.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
Viêm màng não do virus có lây không?
Có. Bệnh có thể lây qua đường hô hấp, tiêu hóa hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết người bệnh.
Trẻ đã tiêm đủ vắc xin có thể bị viêm màng não virus không?
Có. Vắc xin giúp phòng một số loại virus như sởi, quai bị, thủy đậu, nhưng không bảo vệ khỏi tất cả virus như Enterovirus.
Viêm màng não virus có thể tự khỏi không?
Phần lớn trường hợp có thể tự khỏi sau vài ngày đến một tuần nếu được theo dõi và chăm sóc đúng cách.
Bệnh có thể tái phát không?
Rất hiếm, tuy nhiên một số trường hợp viêm màng não do HSV có thể tái phát.
Viêm màng não do virus có nguy hiểm không?
Phần lớn là nhẹ, nhưng vẫn có thể dẫn đến biến chứng như viêm não, co giật nếu không điều trị kịp thời.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.