Viêm màng não do Listeria là một trong những thể viêm màng não nguy hiểm và hiếm gặp, thường ảnh hưởng đến nhóm người có hệ miễn dịch suy yếu, phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh. Mặc dù ít phổ biến hơn so với các tác nhân khác như virus hoặc phế cầu, nhưng Listeria monocytogenes lại có khả năng xuyên qua hàng rào máu não và gây tổn thương nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm.
Trên thế giới, số ca nhiễm bệnh do Listeria không nhiều, nhưng tỷ lệ tử vong lại cao – lên đến 20-30%. Tại Việt Nam, đã ghi nhận một số trường hợp nặng, điển hình như một bệnh nhân nữ 64 tuổi tại Đà Lạt phải nhập viện cấp cứu sau khi ăn phô mai chưa tiệt trùng, được chẩn đoán mắc viêm màng não do Listeria và may mắn hồi phục sau 3 tuần điều trị tích cực.
Viêm màng não do Listeria là gì?
Định nghĩa y học
Viêm màng não là tình trạng viêm các lớp màng bao quanh não và tủy sống, còn gọi là màng não. Trong trường hợp này, vi khuẩn Listeria monocytogenes xâm nhập qua đường tiêu hóa, vào máu và tấn công hệ thần kinh trung ương. Bệnh có thể tiến triển rất nhanh và gây biến chứng thần kinh không hồi phục nếu không được xử trí kịp thời.
Đặc điểm vi khuẩn Listeria monocytogenes
Listeria là vi khuẩn gram dương, hình que, có khả năng sống sót và nhân lên trong môi trường lạnh – kể cả trong tủ lạnh. Chúng là một trong số ít vi khuẩn có thể xuyên qua hàng rào nhau thai và hàng rào máu não, khiến phụ nữ mang thai và thai nhi trở thành nhóm nguy cơ cao.
Nguyên nhân gây bệnh
Con đường lây nhiễm
Listeria thường lây truyền qua thực phẩm bị nhiễm khuẩn. Vi khuẩn này tồn tại phổ biến trong đất, nước, và có thể xâm nhập vào thực phẩm trong quá trình chế biến hoặc bảo quản. Các sản phẩm nguy cơ cao bao gồm:
- Thịt nguội, xúc xích chưa nấu chín kỹ
- Sữa tươi và các sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng
- Phô mai mềm (đặc biệt là phô mai nhập khẩu)
- Rau sống rửa không sạch
Thực phẩm dễ gây nhiễm
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), Listeria có thể được tìm thấy trong hơn 90% các ca bệnh liên quan đến thực phẩm có nguồn gốc động vật. Đặc biệt, các loại phô mai mềm như feta, brie, camembert nếu không tiệt trùng đúng cách rất dễ chứa vi khuẩn Listeria.
Đối tượng nguy cơ cao
Không phải ai nhiễm Listeria cũng phát triển thành viêm màng não. Tuy nhiên, các nhóm sau có nguy cơ cao hơn:
- Người già trên 60 tuổi
- Phụ nữ mang thai
- Trẻ sơ sinh
- Người có hệ miễn dịch suy yếu (HIV/AIDS, ung thư, ghép tạng…)
Dấu hiệu và triệu chứng
Biểu hiện ở người lớn
Viêm màng não do Listeria thường khởi phát âm thầm và dễ bị nhầm với cảm cúm hoặc viêm đường hô hấp thông thường. Các triệu chứng điển hình gồm:
- Sốt cao, ớn lạnh
- Đau đầu dữ dội
- Cứng gáy
- Buồn nôn, nôn
- Rối loạn ý thức: lú lẫn, mất định hướng
- Co giật (trong các ca nặng)
Triệu chứng ở trẻ sơ sinh và người suy giảm miễn dịch
Ở trẻ sơ sinh, triệu chứng có thể mơ hồ hơn như:
- Bú kém, quấy khóc liên tục
- Thóp phồng
- Co giật
- Sốt hoặc hạ thân nhiệt
Với người suy giảm miễn dịch, Listeria có thể gây viêm màng não kèm theo nhiễm khuẩn huyết (sepsis), làm tăng nguy cơ tử vong.
Khi nào cần đến bệnh viện?
Nếu bạn hoặc người thân có những triệu chứng sau trong vòng 2 tuần sau khi ăn thực phẩm nghi ngờ, cần đi khám ngay:
- Sốt cao kéo dài không rõ nguyên nhân
- Đau đầu dữ dội, không đáp ứng thuốc giảm đau
- Thay đổi ý thức, lơ mơ, mất phương hướng
- Co giật hoặc rối loạn vận động
Biến chứng nguy hiểm của bệnh
Suy hô hấp, phù não
Listeria có thể làm tổn thương mô não, gây phù não và tăng áp lực nội sọ, dẫn đến suy hô hấp cấp, nguy cơ tử vong cao nếu không được hồi sức kịp thời.
Di chứng thần kinh vĩnh viễn
Dù được điều trị thành công, bệnh nhân có thể để lại các di chứng lâu dài như:
- Rối loạn vận động
- Suy giảm trí nhớ
- Mất khả năng ngôn ngữ
Tỷ lệ tử vong
Viêm màng não do Listeria có tỷ lệ tử vong dao động từ 20–30%, cao hơn nhiều so với viêm màng não do các vi khuẩn khác. Đặc biệt, tỷ lệ này tăng lên đến 70% nếu không điều trị đúng kháng sinh hoặc chẩn đoán chậm.
Phương pháp chẩn đoán
Xét nghiệm dịch não tủy
Phương pháp chẩn đoán chính xác nhất để xác định viêm màng não do Listeria là chọc dò tủy sống để lấy dịch não tủy (CSF). Dưới kính hiển vi hoặc thông qua cấy vi sinh, các bác sĩ có thể phát hiện vi khuẩn Listeria monocytogenes hoặc các dấu hiệu viêm như:
- Gia tăng bạch cầu (chủ yếu là bạch cầu đơn nhân)
- Tăng protein
- Giảm glucose trong dịch não tủy
Cấy máu và các cận lâm sàng liên quan
Do Listeria có khả năng xâm nhập máu, cấy máu cũng là một công cụ quan trọng giúp phát hiện vi khuẩn. Bên cạnh đó, các chỉ số viêm trong máu như CRP, Procalcitonin thường tăng cao. Xét nghiệm PCR (phản ứng chuỗi polymerase) cũng có thể được sử dụng để xác định gen của Listeria.
Vai trò của MRI/CT não
Trong các trường hợp nghi ngờ tổn thương não hoặc có dấu hiệu thần kinh khu trú (liệt, co giật khu trú), chụp MRI hoặc CT não giúp phát hiện:
- Phù não
- Viêm não khu trú
- Áp xe não (trường hợp hiếm)
Điều trị viêm màng não do Listeria
Kháng sinh đặc hiệu
Kháng sinh được lựa chọn đầu tay là Ampicillin, thường kết hợp với Gentamicin để tăng hiệu quả diệt khuẩn. Trong trường hợp dị ứng penicillin, có thể thay thế bằng Trimethoprim-sulfamethoxazole hoặc Meropenem (tùy chỉ định).
Thời gian điều trị và theo dõi
Khác với các loại viêm màng não khác, viêm màng não do Listeria thường cần điều trị kéo dài 3–6 tuần, tùy vào tình trạng bệnh lý và đáp ứng điều trị. Việc theo dõi sát diễn tiến lâm sàng, dấu hiệu thần kinh và xét nghiệm cận lâm sàng là bắt buộc để ngăn ngừa biến chứng.
Phác đồ điều trị hiện hành
| Thuốc | Liều lượng | Thời gian |
|---|---|---|
| Ampicillin | 2g IV mỗi 4 giờ | 21–28 ngày |
| Gentamicin | 3–5 mg/kg/ngày chia 3 lần | 7–14 ngày (kết hợp) |
| Trimethoprim-sulfamethoxazole (thay thế) | 10–20 mg/kg/ngày TMP | 3–4 tuần |
Phòng ngừa viêm màng não do Listeria
Vệ sinh an toàn thực phẩm
Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Để giảm thiểu nguy cơ nhiễm Listeria, đặc biệt là ở người có nguy cơ cao, cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn thực phẩm:
- Rửa tay kỹ trước và sau khi chế biến thức ăn
- Rửa sạch rau sống và thực phẩm trước khi ăn
- Nấu chín kỹ thịt, cá, trứng
- Không dùng sữa tươi hoặc phô mai chưa tiệt trùng
Thực phẩm cần tránh với người có nguy cơ
Phụ nữ mang thai, người cao tuổi và bệnh nhân suy giảm miễn dịch nên tránh các loại thực phẩm sau:
- Phô mai mềm (Brie, Camembert, Roquefort…)
- Xúc xích, pate, thịt nguội chưa tiệt trùng
- Sữa tươi, sữa chưa tiệt trùng
Tầm soát và chăm sóc nhóm nhạy cảm
Đối với phụ nữ mang thai, việc thăm khám định kỳ, tư vấn dinh dưỡng và tầm soát bệnh lý nhiễm trùng là rất quan trọng. Người suy giảm miễn dịch cần kiểm soát bệnh nền và được tư vấn cách phòng tránh nguy cơ từ thực phẩm hàng ngày.
Trường hợp lâm sàng điển hình
Ca bệnh tại Việt Nam
Trường hợp bệnh nhân 64 tuổi ở Đà Lạt là minh chứng rõ nét cho mối nguy hiểm của viêm màng não do Listeria. Sau khi ăn phô mai nhập khẩu, bà bị sốt, lú lẫn và rối loạn ý thức. Sau khi chọc dò tủy sống và cấy máu, bác sĩ xác định nhiễm Listeria. Nhờ can thiệp sớm bằng kháng sinh phù hợp, bệnh nhân hồi phục thần kinh sau 3 tuần điều trị tại bệnh viện tuyến tỉnh.
Bài học từ thực tế điều trị
Qua các ca bệnh lâm sàng, có thể thấy việc chẩn đoán sớm và nghi ngờ đúng tác nhân là yếu tố sống còn. Trong môi trường y tế còn hạn chế, các bác sĩ cần tăng cường cảnh giác với nhóm bệnh nhân có yếu tố nguy cơ cao.
Viêm màng não do Listeria có chữa khỏi không?
Tỷ lệ hồi phục
Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, thời gian điều trị kéo dài và có thể để lại di chứng thần kinh nếu bệnh diễn tiến nặng trước khi vào viện.
Yếu tố tiên lượng sống còn
Các yếu tố ảnh hưởng đến tiên lượng bao gồm:
- Thời gian khởi phát đến khi được điều trị
- Tuổi và tình trạng miễn dịch
- Mức độ tổn thương thần kinh khi nhập viện
- Phản ứng với kháng sinh
ThuVienBenh.com – Nguồn tin y học chính thống, dễ hiểu
Tại ThuVienBenh.com, chúng tôi cung cấp các bài viết y học được kiểm chứng, dễ hiểu và cập nhật liên tục, giúp bạn đọc nắm bắt thông tin sức khỏe quan trọng, từ triệu chứng ban đầu đến phác đồ điều trị hiệu quả. Kiến thức là nền tảng quan trọng nhất để phòng và điều trị bệnh đúng cách.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm màng não do Listeria có lây từ người sang người không?
Không, bệnh không lây trực tiếp từ người sang người, ngoại trừ từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc khi sinh.
2. Thời gian ủ bệnh của Listeria là bao lâu?
Thường từ 3 đến 70 ngày sau khi ăn thực phẩm nhiễm khuẩn, trung bình là 3 tuần.
3. Có vaccine phòng Listeria không?
Hiện chưa có vaccine phòng Listeria. Phòng bệnh chủ yếu bằng cách đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
4. Trẻ sơ sinh có thể bị lây Listeria từ mẹ không?
Có. Trẻ có thể bị nhiễm vi khuẩn trong thai kỳ qua nhau thai hoặc trong khi sinh qua âm đạo.
5. Người từng mắc viêm màng não do Listeria có bị lại không?
Có thể, đặc biệt ở người có miễn dịch kém. Do đó cần tuân thủ chế độ ăn an toàn và tái khám định kỳ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.