Viêm màng não do Hib là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não mủ ở trẻ nhỏ. Bệnh diễn tiến nhanh, nguy hiểm đến tính mạng và có thể để lại nhiều di chứng thần kinh vĩnh viễn nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Trong bối cảnh tỷ lệ tiêm chủng còn chưa đồng đều, việc hiểu rõ về căn bệnh này là điều thiết yếu đối với mỗi phụ huynh và người chăm sóc trẻ.
Viêm màng não do Haemophilus influenzae (Hib) là gì?
Viêm màng não do Hib là tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng xảy ra khi vi khuẩn Haemophilus influenzae typ b xâm nhập vào màng bao quanh não và tủy sống (màng não). Đây là một dạng viêm màng não mủ, thường gặp nhất ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ từ 6 tháng đến 18 tháng tuổi.
Trước khi vắc xin Hib được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng, Hib là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não ở trẻ em. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 3 triệu ca bệnh Hib xảy ra mỗi năm trên toàn cầu, gây tử vong cho khoảng 400.000 trẻ em dưới 5 tuổi.
Viêm màng não do Hib tiến triển nhanh và có thể gây tử vong chỉ trong vòng vài giờ đến vài ngày nếu không được điều trị kịp thời.
Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh
Nguyên nhân chính gây viêm màng não Hib là do vi khuẩn Haemophilus influenzae typ b – một loại vi khuẩn Gram âm, hình que, có khả năng gây bệnh cao ở trẻ nhỏ do hệ miễn dịch còn non yếu.
Đường lây truyền
- Qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi họng từ người bệnh hoặc người mang vi khuẩn không triệu chứng.
- Qua giọt bắn khi ho, hắt hơi trong môi trường đông người như nhà trẻ, lớp mẫu giáo.
Cơ chế xâm nhập
Sau khi xâm nhập vào đường hô hấp trên, vi khuẩn Hib có thể vượt qua hàng rào niêm mạc và đi vào máu. Từ đó, chúng tấn công hệ thần kinh trung ương và gây viêm màng não.
Các yếu tố nguy cơ
- Trẻ chưa được tiêm phòng Hib đầy đủ
- Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân
- Trẻ có bệnh lý nền làm suy giảm miễn dịch
- Sống trong môi trường đông đúc, vệ sinh kém
Triệu chứng của viêm màng não do Hib
Triệu chứng của viêm màng não do Hib rất dễ bị nhầm lẫn với các bệnh nhiễm trùng thông thường trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, bệnh có thể chuyển biến rất nhanh và cần được nhận diện kịp thời.
Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ:
- Sốt cao ≥ 38,5°C
- Quấy khóc dai dẳng, khó dỗ
- Bỏ bú, bú kém, nôn ói
- Thóp phồng, cổ cứng
- Co giật, lơ mơ, ngủ li bì
Ở trẻ lớn và người trưởng thành:
- Đau đầu dữ dội
- Buồn nôn, nôn
- Nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng)
- Rối loạn tri giác: lơ mơ, mê sảng, hôn mê
- Co giật
Triệu chứng nặng có thể xuất hiện chỉ sau vài giờ khởi phát như hôn mê sâu, suy hô hấp và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Chẩn đoán bệnh viêm màng não do Hib
Chẩn đoán sớm là yếu tố sống còn giúp cải thiện tiên lượng bệnh nhân viêm màng não do Hib. Bác sĩ sẽ kết hợp khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và làm các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định nguyên nhân.
Khám lâm sàng
- Thăm khám các dấu hiệu thần kinh: cổ cứng, thóp phồng, dấu hiệu Kernig, Brudzinski
- Kiểm tra tình trạng tri giác theo thang điểm Glasgow
Các xét nghiệm cần thiết
- Chọc dò dịch não tủy: phân tích màu sắc, tế bào, protein, glucose và cấy tìm vi khuẩn.
- Xét nghiệm PCR: phát hiện gene của Hib nhanh chóng và chính xác.
- Xét nghiệm máu: công thức máu, CRP, cấy máu để xác định nhiễm khuẩn toàn thân.
Chẩn đoán phân biệt
- Viêm màng não do các vi khuẩn khác: Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis
- Viêm màng não virus (có tiên lượng tốt hơn)
- Viêm màng não do lao (diễn tiến âm thầm, kéo dài)
Điều trị viêm màng não do Haemophilus influenzae
Bệnh nhân nghi ngờ viêm màng não do Hib cần được điều trị nội trú và theo dõi sát sao tại bệnh viện. Thời gian điều trị thường kéo dài từ 7–14 ngày, tùy mức độ nặng và đáp ứng thuốc.
1. Kháng sinh đặc hiệu
- Cefotaxime hoặc ceftriaxone: cephalosporin thế hệ 3 – lựa chọn đầu tay.
- Thời gian dùng: ít nhất 10 ngày theo khuyến cáo WHO.
- Cân nhắc kết hợp dexamethasone trước liều kháng sinh đầu tiên để giảm biến chứng điếc.
2. Điều trị hỗ trợ
- Hạ sốt, truyền dịch, dinh dưỡng đầy đủ
- Kiểm soát co giật bằng thuốc chống động kinh
- Hỗ trợ hô hấp nếu có suy hô hấp
3. Theo dõi biến chứng
Bệnh nhân cần được theo dõi liên tục về dấu hiệu thần kinh, tri giác, nhịp thở và đáp ứng điều trị. Một số biến chứng có thể xuất hiện ngay trong quá trình điều trị và cần can thiệp sớm.
Biến chứng của bệnh nếu không điều trị kịp thời
Viêm màng não do Hib là bệnh lý nhiễm khuẩn nguy hiểm cao, có thể gây tử vong hoặc để lại những hậu quả nặng nề nếu không được điều trị kịp thời. Dưới đây là những biến chứng thường gặp:
- Tổn thương thần kinh vĩnh viễn: do viêm nhiễm làm phá hủy mô thần kinh.
- Điếc không hồi phục: ước tính khoảng 5–10% trẻ sau viêm màng não Hib bị điếc hoàn toàn hoặc một phần.
- Chậm phát triển trí tuệ, rối loạn hành vi: ảnh hưởng lâu dài đến quá trình học tập và chất lượng sống.
- Động kinh mạn tính: do tổn thương não để lại sẹo gây co giật tái phát.
- Tử vong: tỷ lệ tử vong dao động từ 5–20% ở trẻ nhỏ nếu không can thiệp y tế đúng lúc.
Phòng ngừa viêm màng não do Hib
Viêm màng não Hib hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng vắc xin hiệu quả và an toàn. Đây là biện pháp then chốt giúp giảm mạnh tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh.
Tiêm phòng vắc xin Hib
Vắc xin Hib nằm trong chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia. Lịch tiêm khuyến nghị như sau:
- Mũi 1: khi trẻ 2 tháng tuổi
- Mũi 2: khi trẻ 3 tháng tuổi
- Mũi 3: khi trẻ 4 tháng tuổi
- Mũi nhắc lại: khi trẻ 18 tháng tuổi (nếu dùng vắc xin kết hợp)
Hiệu quả bảo vệ của vắc xin Hib được ước tính lên đến 95–99%. Các nước triển khai tiêm phòng Hib sớm đã ghi nhận giảm tới 90% ca bệnh chỉ trong vài năm.
Vệ sinh và cách ly
- Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng
- Hạn chế tiếp xúc với người có triệu chứng hô hấp
- Cách ly trẻ nghi mắc bệnh để tránh lây lan trong cộng đồng
Đối tượng cần được tiêm sớm
- Trẻ sinh non, nhẹ cân
- Trẻ mắc bệnh nền làm suy giảm miễn dịch (tim bẩm sinh, HIV…)
- Trẻ chưa được tiêm chủng đầy đủ
Viêm màng não do Hib có nguy hiểm không?
Câu trả lời là: rất nguy hiểm. Đây là bệnh nhiễm trùng cấp tính có thể diễn tiến nặng trong vài giờ, thậm chí gây tử vong nhanh chóng. Điều nguy hiểm là triệu chứng ban đầu dễ bị nhầm lẫn và dễ bỏ qua.
Theo thống kê của CDC Hoa Kỳ:
- Tỷ lệ tử vong do viêm màng não Hib ở trẻ em chưa tiêm chủng: 1/20 ca
- 20–30% trẻ sống sót có di chứng thần kinh vĩnh viễn
Viêm màng não do Hib có lây không?
Hib là bệnh lây qua đường hô hấp, tương tự cúm hay cảm lạnh. Vi khuẩn cư trú tại vùng mũi họng và lây lan qua:
- Giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi
- Dụng cụ ăn uống, đồ chơi chung chưa vệ sinh sạch
- Tiếp xúc gần như ôm, thơm trẻ
Vi khuẩn Hib có thể tồn tại vài giờ trong môi trường nên việc khử khuẩn bề mặt và giữ gìn vệ sinh là rất quan trọng.
Các câu hỏi thường gặp về viêm màng não do Hib
Viêm màng não do Hib có tái phát không?
Rất hiếm. Nếu đã tiêm đủ vắc xin Hib hoặc đã mắc và khỏi bệnh, cơ thể sẽ có kháng thể chống lại vi khuẩn Hib trong tương lai.
Trẻ đã tiêm vắc xin Hib rồi có thể bị bệnh không?
Trường hợp này rất hiếm. Tuy nhiên, nếu trẻ không tiêm đúng lịch hoặc chưa tiêm đủ mũi, nguy cơ vẫn tồn tại.
Người lớn có mắc viêm màng não do Hib không?
Có thể, nhưng hiếm. Người lớn mắc Hib thường có yếu tố nguy cơ như ghép tạng, hóa trị, HIV/AIDS, cắt lách…
Viêm màng não Hib có điều trị khỏi hoàn toàn không?
Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng, bệnh có thể khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, phát hiện muộn có thể dẫn đến di chứng nặng nề hoặc tử vong.
Kết luận
Viêm màng não do Haemophilus influenzae typ b (Hib) là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch là cách hiệu quả nhất giúp bảo vệ trẻ khỏi căn bệnh nguy hiểm này.
Phụ huynh nên chú ý các dấu hiệu sớm ở trẻ như sốt cao, quấy khóc, bỏ bú, cổ cứng… và đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có nghi ngờ. Hãy bảo vệ con bạn bằng những hành động kịp thời và có trách nhiệm.
“Tiêm chủng là món quà sức khỏe quý giá nhất mà cha mẹ có thể trao cho con” – WHO
Hành động ngay hôm nay
Hãy kiểm tra lịch tiêm chủng của trẻ ngay hôm nay. Nếu chưa được tiêm đầy đủ vắc xin Hib, hãy liên hệ ngay với cơ sở y tế hoặc trung tâm tiêm chủng gần nhất để được tư vấn và tiêm phòng kịp thời.
Bảo vệ con bạn – bảo vệ tương lai!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.