Uốn ván là một trong những bệnh nhiễm khuẩn cấp tính cực kỳ nguy hiểm, đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh nếu không được điều trị kịp thời. Dù y học hiện đại đã có nhiều tiến bộ, hằng năm Việt Nam vẫn ghi nhận không ít ca mắc mới, chủ yếu ở những người chưa tiêm phòng đầy đủ. Vậy bệnh uốn ván là gì, nguyên nhân, triệu chứng ra sao và làm sao để phòng tránh? Bài viết sau đây từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ.
1. Uốn ván là gì?
1.1. Định nghĩa bệnh uốn ván
Uốn ván là bệnh nhiễm trùng cấp tính nguy hiểm, do độc tố của vi khuẩn Clostridium tetani gây ra. Vi khuẩn này sinh sống trong đất, phân súc vật và các vật dụng gỉ sét. Khi xâm nhập vào cơ thể qua các vết thương hở, nó sẽ sinh độc tố tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, gây ra tình trạng co cứng cơ, co giật toàn thân đặc trưng. Bệnh tiến triển rất nhanh và có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
1.2. Lịch sử ghi nhận và tầm ảnh hưởng toàn cầu của bệnh uốn ván
Uốn ván được biết đến từ rất lâu, từng là nỗi ám ảnh lớn tại các quốc gia nghèo. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trước khi có vắc-xin, mỗi năm thế giới ghi nhận hàng trăm ngàn ca tử vong vì uốn ván, đặc biệt là ở phụ nữ sau sinh và trẻ sơ sinh nhiễm trùng rốn. Nhờ chiến dịch tiêm chủng mở rộng, tỷ lệ mắc bệnh đã giảm mạnh, tuy nhiên tại nhiều khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, uốn ván vẫn là mối nguy lớn.
1.3. Quote: Một ca bệnh thực tế từng xảy ra tại Việt Nam
“Tại Bệnh viện Nhi Trung Ương, từng ghi nhận trường hợp bé trai 7 tuổi ở vùng quê Nghệ An nhập viện trong tình trạng co cứng toàn thân, cắn chặt răng, ngưng thở. Qua khai thác bệnh sử, bé chưa từng được tiêm phòng uốn ván từ nhỏ, vết thương ở chân do chơi đùa không được xử lý y tế đúng cách dẫn tới nhiễm khuẩn nặng. Đây là lời cảnh báo nghiêm túc cho các bậc cha mẹ về sự nguy hiểm của bệnh uốn ván.”
2. Nguyên nhân gây bệnh uốn ván
2.1. Tác nhân gây bệnh: Vi khuẩn Clostridium tetani
Vi khuẩn Clostridium tetani chính là nguyên nhân gây bệnh uốn ván. Đây là vi khuẩn yếm khí, tồn tại dai dẳng dưới dạng nha bào trong môi trường đất, phân, bụi bẩn. Khi gặp điều kiện thuận lợi (vết thương kín khí, hoại tử mô), nha bào phát triển thành vi khuẩn hoạt động và sinh độc tố thần kinh tetanospasmin.
2.2. Cơ chế vi khuẩn xâm nhập và phát triển trong cơ thể
Vi khuẩn uốn ván không tấn công trực tiếp mô mà chính độc tố tetanospasmin mới là thủ phạm gây bệnh. Độc tố này theo thần kinh ngoại biên lên tủy sống, não bộ, ức chế các nơron trung gian, gây tình trạng co cứng cơ không kiểm soát. Chỉ cần một lượng rất nhỏ độc tố cũng đủ gây ra triệu chứng nặng nề, thậm chí tử vong.
2.3. Những con đường dễ dẫn đến nhiễm uốn ván
- Vết thương ngoài da bị dính đất, phân súc vật: vết đinh sắt đâm, dao cứa, trầy xước nặng…
- Vết thương sâu, dập nát không được làm sạch kỹ, để hở môi trường yếm khí.
- Phẫu thuật sản khoa không đảm bảo vô khuẩn, sinh nở tại nhà, cắt rốn không vô trùng.
- Người nghiện chích ma túy, tiêm chích không đảm bảo vệ sinh dụng cụ.
3. Triệu chứng bệnh uốn ván
3.1. Triệu chứng điển hình giai đoạn sớm
Giai đoạn ủ bệnh từ 3 ngày đến vài tuần, trung bình 7-10 ngày. Dấu hiệu sớm thường khó nhận biết:
- Co giật nhẹ các cơ quanh vết thương.
- Đau cơ, mỏi vai gáy, cứng hàm nhẹ (khó há miệng).
3.2. Triệu chứng thần kinh cơ – đặc trưng nhất
- Co cứng cơ mặt (nét mặt cười nhăn nhó – risus sardonicus).
- Co cứng cơ cổ, lưng, bụng gây ưỡn người như cung.
- Co thắt thanh quản, ngưng thở, co giật toàn thân.
Các cơn co thắt kéo dài, lặp đi lặp lại theo kích thích nhỏ nhất: tiếng động, ánh sáng, chạm nhẹ.
3.3. Các biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
- Suy hô hấp cấp, ngừng thở, tử vong.
- Gãy xương do co cứng mạnh, thoát vị nội tạng.
- Rối loạn thần kinh thực vật: nhịp tim, huyết áp không ổn định.
Theo thống kê từ WHO, tỷ lệ tử vong ở các ca uốn ván không điều trị lên tới 90%. Tại các nước đang phát triển, dù có can thiệp y tế, tử vong vẫn ở mức 30-50%.
4. Những đối tượng có nguy cơ cao mắc uốn ván
4.1. Trẻ sơ sinh
Trẻ sơ sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn sinh tại nhà, cắt rốn không vô khuẩn là nhóm có nguy cơ rất cao mắc uốn ván rốn. Đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong tuần đầu sau sinh tại các quốc gia thu nhập thấp.
4.2. Phụ nữ mang thai
Thai phụ nếu không tiêm phòng đầy đủ có nguy cơ cao bị nhiễm uốn ván trong quá trình sinh nở, đặc biệt khi sinh tại cơ sở y tế không đảm bảo vô khuẩn hoặc sinh tại nhà.
4.3. Người lao động, nông dân, công nhân tiếp xúc môi trường dễ nhiễm khuẩn
Nhóm người thường xuyên tiếp xúc với đất, dụng cụ sắc nhọn, động vật (nông dân, thợ hồ, thợ hàn, công nhân xây dựng…) dễ gặp chấn thương ngoài da và nguy cơ nhiễm khuẩn uốn ván cao.
4.4. Những người chưa từng tiêm phòng đầy đủ
Tiêm phòng là biện pháp phòng bệnh duy nhất. Người chưa tiêm đủ mũi hoặc quá thời gian nhắc lại hoàn toàn có thể mắc bệnh dù chỉ là vết thương rất nhỏ.
5. Uốn ván có chữa được không? Phác đồ điều trị hiện nay
5.1. Nguyên tắc điều trị bệnh uốn ván
Điều trị uốn ván cần tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc: trung hòa độc tố, tiêu diệt vi khuẩn, kiểm soát triệu chứng và hỗ trợ hô hấp. Việc điều trị yêu cầu chăm sóc đặc biệt tại các cơ sở y tế có chuyên khoa hồi sức tích cực. Thời gian điều trị thường kéo dài nhiều tuần đến hàng tháng.
5.2. Thuốc kháng độc tố, thuốc kháng sinh, hỗ trợ hô hấp
- Huyết thanh kháng độc tố uốn ván (TIG): trung hòa độc tố lưu hành trong máu.
- Kháng sinh: chủ yếu là Metronidazole hoặc Penicillin để diệt vi khuẩn còn tồn tại.
- Thuốc an thần, giãn cơ: Diazepam, Midazolam để giảm co giật, co cứng.
- Hỗ trợ hô hấp: thở máy khi có suy hô hấp, chăm sóc hô hấp chuyên sâu.
5.3. Thời gian hồi phục, tiên lượng
Hồi phục sau uốn ván rất chậm, cần kiên trì tập vật lý trị liệu. Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào:
- Thời gian ủ bệnh: càng ngắn càng nặng.
- Thời điểm điều trị: càng sớm càng tốt.
- Tuổi tác, thể trạng nền.
Nếu được cấp cứu kịp thời, khoảng 50-70% bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn.
6. Tiêm phòng uốn ván: Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất
6.1. Cơ chế bảo vệ của vắc-xin uốn ván
Vắc-xin uốn ván giúp cơ thể sinh ra kháng thể chống lại độc tố Clostridium tetani. Kháng thể này trung hòa độc tố trước khi nó gây tác hại lên hệ thần kinh. Vì vậy, vắc-xin là biện pháp duy nhất và hiệu quả nhất để phòng bệnh.
6.2. Lịch tiêm phòng uốn ván cho từng đối tượng
Trẻ em
- Tiêm theo chương trình tiêm chủng mở rộng với 3 mũi cơ bản (DPT-VGB-Hib) lúc 2-3-4 tháng tuổi.
- Nhắc lại lúc 18 tháng tuổi và trước khi vào lớp 1.
Phụ nữ mang thai
- Tiêm mũi 1: càng sớm càng tốt từ tháng thứ 4 trở đi.
- Tiêm mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 1 tháng, trước sinh tối thiểu 1 tháng.
- Nhắc lại 3 mũi tiếp theo trong các lần mang thai sau hoặc cách nhau không quá 5 năm.
Người trưởng thành chưa tiêm đủ
- Tiêm bổ sung 3 mũi cơ bản, nhắc lại sau mỗi 10 năm.
6.3. Những lưu ý khi tiêm phòng vắc-xin uốn ván
- Không tiêm khi đang sốt cao, nhiễm trùng cấp tính.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có tiền sử dị ứng nặng với vắc-xin.
- Tuân thủ đúng lịch hẹn để đảm bảo miễn dịch bền vững.
7. Làm sao phòng tránh uốn ván hiệu quả trong đời sống hằng ngày?
7.1. Xử lý vết thương đúng cách
- Làm sạch ngay bằng xà phòng sát khuẩn, oxy già, betadine.
- Không tự ý đắp lá, thuốc dân gian lên vết thương.
- Đến cơ sở y tế để xử lý, khâu vá, tiêm phòng kịp thời.
7.2. Vệ sinh dụng cụ sinh hoạt, y tế
Đảm bảo vô trùng các dụng cụ y tế, đồ dùng sinh hoạt dễ gây tổn thương (dao, kéo, kim loại…). Tuyệt đối không dùng lại kim tiêm, vật dụng đã gỉ sét.
7.3. Ý thức tiêm phòng đầy đủ
Tuân thủ lịch tiêm phòng uốn ván không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ dịch bệnh.
8. Bệnh uốn ván ở trẻ sơ sinh – Nguy hiểm hàng đầu tại vùng nông thôn
8.1. Tại sao trẻ sơ sinh dễ mắc uốn ván?
Nguyên nhân chính là do cắt rốn không vô khuẩn, dùng dao kéo bẩn, tro than bôi lên rốn. Tại vùng sâu vùng xa, phong tục lạc hậu khiến nguy cơ tăng cao.
8.2. Triệu chứng, hậu quả ở trẻ sơ sinh
- Khó bú, cứng hàm, khóc không thành tiếng.
- Co cứng toàn thân, cong người.
- Co thắt hô hấp, ngưng thở, tử vong nhanh.
Uốn ván rốn có tỷ lệ tử vong rất cao, thường lên tới 80-90% nếu không điều trị tích cực.
8.3. Phòng tránh uốn ván rốn hiệu quả
- Đảm bảo mẹ được tiêm phòng đầy đủ trước sinh.
- Sinh tại cơ sở y tế có đủ điều kiện vô khuẩn.
- Chăm sóc rốn trẻ theo hướng dẫn y tế, không đắp thuốc lá, bôi tro than.
9. Giải đáp một số thắc mắc thường gặp về bệnh uốn ván
9.1. Người từng bị uốn ván có miễn dịch suốt đời không?
Không. Người từng mắc bệnh vẫn cần tiêm phòng lại vì cơ thể không sản sinh đủ kháng thể tự nhiên chống uốn ván sau khi khỏi bệnh.
9.2. Uốn ván có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh chỉ lây qua môi trường ô nhiễm hoặc vết thương hở nhiễm nha bào vi khuẩn, không lây qua tiếp xúc, ăn uống hay hô hấp.
9.3. Có cần tiêm nhắc lại khi bị thương không?
Có. Khi bị thương, nhất là với các vết sâu, bẩn, nghi nhiễm đất, nếu mũi tiêm phòng cuối cách đây trên 5 năm, nên tiêm nhắc lại ngay.
10. Kết luận: Phòng bệnh hơn chữa bệnh – Vai trò sống còn của tiêm phòng uốn ván
Uốn ván là bệnh nguy hiểm, biến chứng nhanh, nguy cơ tử vong rất cao nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nhờ tiêm phòng đầy đủ và xử lý vết thương đúng cách. Chủ động bảo vệ bản thân, gia đình, đặc biệt là trẻ sơ sinh và phụ nữ mang thai chính là cách góp phần loại bỏ bệnh uốn ván khỏi cộng đồng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.