Ung thư phế quản là một trong những bệnh lý ác tính nguy hiểm nhất của hệ hô hấp, thường bị nhầm lẫn với ung thư phổi do vị trí giải phẫu tương đồng. Tuy nhiên, bản chất và tiên lượng của ung thư phế quản có nhiều điểm khác biệt quan trọng. Căn bệnh này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống mà còn là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu liên quan đến ung thư đường hô hấp tại Việt Nam và trên thế giới.
Hiểu rõ về ung thư phế quản – từ nguyên nhân, biểu hiện sớm cho đến phương pháp điều trị hiện đại – là bước quan trọng giúp phát hiện bệnh sớm, tăng cơ hội chữa khỏi và kéo dài sự sống.
Ung thư phế quản là gì?
Ung thư phế quản là dạng ung thư xuất phát từ biểu mô của hệ thống phế quản – ống dẫn khí chính đưa không khí từ khí quản vào hai phổi. Bệnh được xếp vào nhóm ung thư phổi trung tâm và có thể lan rộng đến các hạch bạch huyết, nhu mô phổi, màng phổi hoặc các cơ quan xa.
Phân biệt với ung thư phổi
- Ung thư phế quản: thường xuất phát từ các tế bào niêm mạc trong lòng phế quản chính hoặc phế quản thùy.
- Ung thư phổi: bao gồm cả ung thư phế quản và các loại ung thư phát sinh từ nhu mô phổi ngoại vi.
Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư phổi – bao gồm cả ung thư phế quản – là nguyên nhân tử vong hàng đầu trong các bệnh ung thư toàn cầu, với hơn 1,8 triệu ca tử vong mỗi năm (2022).
Phân loại ung thư phế quản
Việc phân loại ung thư phế quản giúp xác định phương pháp điều trị phù hợp. Có ba dạng chính:
1. Ung thư phế quản tế bào nhỏ (SCLC – Small Cell Lung Cancer)
Chiếm khoảng 10–15% tổng số ca ung thư phế quản. Loại này phát triển rất nhanh và dễ di căn, thường liên quan chặt chẽ đến hút thuốc lá.
2. Ung thư phế quản không tế bào nhỏ (NSCLC – Non-Small Cell Lung Cancer)
Chiếm trên 80% các trường hợp. Bao gồm các thể:
- Ung thư biểu mô tế bào vảy
- Ung thư biểu mô tuyến
- Ung thư biểu mô tế bào lớn
3. Ung thư biểu mô tuyến phế quản
Là dạng ung thư không tế bào nhỏ, bắt nguồn từ các tuyến nhầy trong phế quản. Phổ biến ở người không hút thuốc và có tiên lượng tốt hơn một số thể khác.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Ung thư phế quản thường là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp, trong đó quan trọng nhất là yếu tố môi trường và lối sống.
1. Hút thuốc lá
Là nguyên nhân hàng đầu. Khoảng 85–90% bệnh nhân ung thư phế quản có tiền sử hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động. Khói thuốc chứa hơn 70 chất gây ung thư như benzopyrene, nitrosamine.
2. Tiếp xúc nghề nghiệp với chất độc hại
- Asbestos (amiăng)
- Khói hàn, bụi than đá
- Hóa chất công nghiệp (radon, arsenic, crom…)
3. Ô nhiễm không khí
Đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM. Theo nghiên cứu từ Viện Sức khỏe nghề nghiệp & môi trường Việt Nam, nồng độ bụi mịn PM2.5 cao liên tục có thể làm tăng 10–20% nguy cơ ung thư phế quản.
4. Bệnh phổi mạn tính
- Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
- Lao phổi
- Viêm phế quản mạn
5. Di truyền và tuổi tác
Người có tiền sử gia đình bị ung thư phổi/phế quản, trên 60 tuổi, có nguy cơ cao hơn.
Triệu chứng ung thư phế quản
Các dấu hiệu của ung thư phế quản thường dễ bị bỏ qua vì giống với bệnh viêm đường hô hấp thông thường. Tuy nhiên, một số triệu chứng dai dẳng và tiến triển nhanh nên được cảnh giác.
Triệu chứng giai đoạn sớm
- Ho kéo dài, dai dẳng, không đáp ứng với điều trị thông thường
- Ho ra máu lẫn đờm
- Khàn tiếng hoặc thay đổi giọng nói
- Đau tức ngực âm ỉ
Triệu chứng giai đoạn tiến triển
- Khó thở khi gắng sức
- Sút cân không rõ nguyên nhân
- Mệt mỏi toàn thân
- Đau vai lan xuống cánh tay (hội chứng Pancoast)
- Tràn dịch màng phổi
Trích lời GS.TS.BS Nguyễn Văn Hưởng, chuyên gia hô hấp Bệnh viện Bạch Mai:
“Bất kỳ ai có triệu chứng ho kéo dài trên 3 tuần, đặc biệt là người hút thuốc, đều nên được tầm soát ung thư phế quản càng sớm càng tốt.”
Tiếp theo: Phần sau của bài viết sẽ trình bày chi tiết về các phương pháp chẩn đoán, điều trị hiện đại, tiên lượng sống và cách phòng ngừa ung thư phế quản hiệu quả.
Chẩn đoán ung thư phế quản
Chẩn đoán ung thư phế quản cần sự kết hợp giữa lâm sàng, hình ảnh học và xét nghiệm mô học để xác định chính xác loại, giai đoạn và mức độ lan rộng của bệnh.
1. Khám lâm sàng và tiền sử bệnh
- Hỏi kỹ về triệu chứng: ho, khạc đờm, ho ra máu, đau ngực…
- Đánh giá yếu tố nguy cơ: hút thuốc, môi trường sống, nghề nghiệp
- Thăm khám thể chất: nghe phổi, phát hiện tràn dịch màng phổi hoặc hạch to
2. Hình ảnh học
- X-quang ngực: phát hiện khối u trung tâm, xẹp phổi hoặc tràn dịch.
- Chụp CT ngực đa dãy: cho hình ảnh chi tiết về khối u, di căn hạch, kích thước, xâm lấn mô lân cận.
- MRI: dùng trong các trường hợp nghi ngờ xâm lấn thần kinh hoặc cột sống.
3. Nội soi phế quản có sinh thiết
Đây là phương pháp quan trọng giúp xác định mô học của khối u. Nội soi giúp:
- Quan sát trực tiếp khối u bên trong phế quản
- Sinh thiết mô tổn thương để xét nghiệm giải phẫu bệnh
- Lấy dịch phế quản rửa để xét nghiệm tế bào học
4. Xét nghiệm bổ sung
- Xét nghiệm máu toàn bộ, chức năng gan thận
- Xét nghiệm gen (EGFR, ALK, ROS1…) để xác định điều trị trúng đích
- PET-CT trong đánh giá di căn xa
Điều trị ung thư phế quản
Phác đồ điều trị được xây dựng dựa trên loại ung thư (tế bào nhỏ hay không tế bào nhỏ), giai đoạn bệnh, tình trạng sức khỏe tổng thể và các yếu tố phân tử học.
1. Phẫu thuật
Áp dụng cho các trường hợp không tế bào nhỏ, giai đoạn sớm (I-IIIA). Các phương pháp:
- Cắt thùy phổi hoặc cắt phổi toàn phần
- Phẫu thuật nội soi lồng ngực (VATS)
2. Hóa trị
Là liệu pháp điều trị toàn thân bằng thuốc diệt tế bào ung thư. Được sử dụng trong:
- Ung thư tế bào nhỏ (phối hợp với xạ trị)
- Trường hợp phẫu thuật không khả thi
- Trước hoặc sau phẫu thuật để thu nhỏ khối u và diệt tế bào di căn
3. Xạ trị
Dùng tia năng lượng cao tiêu diệt tế bào ung thư, đặc biệt hiệu quả với khối u trung tâm, có chèn ép hoặc chảy máu. Có thể kết hợp với hóa trị.
4. Liệu pháp nhắm trúng đích và miễn dịch
- Nhắm trúng đích: sử dụng thuốc đặc hiệu với các đột biến gen (EGFR, ALK…)
- Liệu pháp miễn dịch: như pembrolizumab, nivolumab giúp tăng khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư của hệ miễn dịch
5. Điều trị hỗ trợ
Giảm nhẹ triệu chứng, nâng cao chất lượng sống như điều trị ho, giảm đau, thở oxy, dinh dưỡng, chăm sóc tâm lý.
Tiên lượng và biến chứng
1. Tiên lượng sống
| Giai đoạn | Tỷ lệ sống 5 năm (ước tính) |
|---|---|
| I | 55–70% |
| II | 35–50% |
| III | 15–30% |
| IV (di căn) |
2. Biến chứng thường gặp
- Chảy máu phế quản
- Nhiễm trùng tái phát
- Suy hô hấp
- Di căn não, xương, gan
Phòng ngừa ung thư phế quản
1. Không hút thuốc
Là biện pháp hiệu quả nhất. Cần tránh cả hút thuốc lá điện tử, thuốc lào, shisha…
2. Tránh khói thuốc và ô nhiễm
- Không ở gần người hút thuốc
- Đeo khẩu trang N95 khi ra ngoài
- Lọc không khí trong nhà
3. Tầm soát sớm
Người từ 50 tuổi trở lên, có tiền sử hút thuốc >20 gói/năm, nên chụp CT liều thấp mỗi năm để phát hiện sớm ung thư phế quản.
Khi nào cần đến bác sĩ?
Bạn nên đến khám chuyên khoa hô hấp ngay nếu có một trong các dấu hiệu sau:
- Ho kéo dài trên 3 tuần
- Ho ra máu
- Khó thở tăng dần
- Sút cân không rõ nguyên nhân
Tổng kết
Ung thư phế quản là bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc chủ động tầm soát, bỏ thuốc lá, giữ gìn môi trường sống là những yếu tố then chốt giúp phòng bệnh hiệu quả. Với sự phát triển của y học hiện đại, ngày càng nhiều bệnh nhân ung thư phế quản có thể sống lâu hơn và có cuộc sống chất lượng tốt hơn.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Ung thư phế quản có chữa khỏi được không?
Ở giai đoạn sớm, bệnh có thể chữa khỏi hoàn toàn bằng phẫu thuật kết hợp điều trị bổ trợ. Ở giai đoạn muộn, mục tiêu điều trị là kéo dài thời gian sống và kiểm soát triệu chứng.
2. Ung thư phế quản có di truyền không?
Yếu tố di truyền có thể góp phần làm tăng nguy cơ, nhưng hầu hết trường hợp liên quan đến lối sống, đặc biệt là hút thuốc lá.
3. Có thể phòng tránh ung thư phế quản không?
Hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng cách không hút thuốc, tránh ô nhiễm và tầm soát định kỳ ở người có nguy cơ cao.
4. Chụp X-quang có phát hiện được ung thư phế quản không?
X-quang có thể gợi ý nhưng CT ngực và nội soi sinh thiết mới là phương pháp chẩn đoán chính xác.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.