U tuỵ nội tiết tiết insulin (Insulinoma) là một dạng hiếm gặp của khối u tuyến tuỵ, nhưng lại có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, gây ra các đợt hạ đường huyết nguy hiểm và nhiều biến chứng thần kinh nếu kéo dài.
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ cùng bạn khám phá chi tiết về bản chất của insulinoma, nguyên nhân gây bệnh, dấu hiệu nhận biết, cách chẩn đoán chính xác và phương pháp điều trị hiệu quả nhất hiện nay.
U tuỵ nội tiết tiết insulin là gì?
Hiểu về insulinoma – khối u tiết hormone insulin
Insulinoma là một loại u nội tiết hiếm gặp xuất phát từ tế bào beta của tuyến tuỵ. Đây là các tế bào có chức năng tiết ra insulin – một hormone giúp kiểm soát đường huyết trong cơ thể. Trong trường hợp insulinoma, các tế bào này sản sinh insulin một cách quá mức và không kiểm soát, dẫn đến tình trạng hạ đường huyết thường xuyên.
Khối u này thường có kích thước nhỏ, trung bình từ 0.5 đến 2 cm, và đa phần là u lành tính (90%). Tuy nhiên, ngay cả khi lành tính, insulinoma vẫn cần được phát hiện và xử lý sớm để ngăn ngừa các tai biến nghiêm trọng.
Theo Viện nghiên cứu Mayo Clinic (Hoa Kỳ), tỷ lệ mắc insulinoma là khoảng 1-4 ca trên 1 triệu người mỗi năm. Mặc dù hiếm gặp, bệnh thường bị chẩn đoán nhầm với các rối loạn thần kinh, tiểu đường hoặc bệnh lý khác nếu không có hiểu biết chuyên sâu.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Rối loạn tế bào beta tuyến tuỵ
Insulinoma phát sinh khi một nhóm tế bào beta trong tuyến tuỵ phát triển bất thường, tạo thành một khối u có khả năng tiết insulin một cách tự động, không theo cơ chế điều hòa tự nhiên của cơ thể. Cơ chế chính xác gây ra sự rối loạn này vẫn chưa được xác định rõ, nhưng một số yếu tố di truyền và môi trường có thể đóng vai trò thúc đẩy.
Mối liên hệ với hội chứng MEN1
Một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân insulinoma có liên quan đến hội chứng đa u tuyến nội tiết type 1 (MEN1) – một rối loạn di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến nhiều tuyến nội tiết như tuyến cận giáp, tuyến yên và tuyến tuỵ. Khoảng 5-10% bệnh nhân insulinoma được ghi nhận có MEN1, và thường gặp nhiều u nội tiết đồng thời.
- Tiền sử gia đình mắc MEN1
- Tuổi khởi phát bệnh dưới 40 tuổi
- U insulinoma xuất hiện cùng các khối u khác như prolactinoma, u tuyến cận giáp
Việc phát hiện MEN1 có vai trò quan trọng trong việc tầm soát và xử lý sớm các biến chứng có thể xảy ra ở nhiều cơ quan nội tiết.
Triệu chứng nhận biết insulinoma
Hạ đường huyết đột ngột và các dấu hiệu đi kèm
Biểu hiện điển hình nhất của insulinoma là các đợt hạ đường huyết tái diễn, đặc biệt xảy ra vào lúc đói, buổi sáng sớm, sau khi vận động hoặc sau giấc ngủ dài. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Run rẩy tay chân, tim đập nhanh
- Đổ mồ hôi lạnh, mệt mỏi không rõ nguyên nhân
- Chóng mặt, hoa mắt, mất tập trung
- Rối loạn hành vi: dễ cáu gắt, lú lẫn, nói năng không rõ ràng
- Ngất xỉu, co giật trong những trường hợp nghiêm trọng
Điều đáng chú ý là những triệu chứng này thường cải thiện nhanh chóng sau khi người bệnh ăn hoặc uống đồ ngọt, do đó dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với tình trạng tụt đường huyết sinh lý thông thường.
Tình trạng lặp lại theo chu kỳ
Không giống như hạ đường huyết ở người mắc tiểu đường, hạ đường huyết do insulinoma xảy ra không phụ thuộc insulin ngoại sinh. Các cơn xảy ra một cách định kỳ, thường nhiều lần trong ngày và kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng trước khi được chẩn đoán đúng.
“Tôi từng bị ngất trong lúc lái xe do tụt đường huyết đột ngột. Sau khi làm các xét nghiệm tại bệnh viện tuyến trên, tôi được xác định bị insulinoma. May mắn là u lành và đã được phẫu thuật thành công.”
– Anh D.Q.H, 45 tuổi, TP.HCM (Trích hồ sơ điều trị tại BV Đại học Y Dược TP.HCM)
Phương pháp chẩn đoán u tuỵ nội tiết
Xét nghiệm đường huyết và insulin máu
Để chẩn đoán chính xác insulinoma, bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm đường huyết lúc đói cùng với đo nồng độ insulin, C-peptide và proinsulin. Ở bệnh nhân insulinoma, kết quả thường cho thấy:
- Đường huyết (hạ đường huyết)
- Insulin huyết tương cao bất thường (> 3 μU/mL)
- C-peptide tăng cao (phân biệt với insulin ngoại sinh)
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT, siêu âm nội soi)
Sau khi xác định có bất thường insulin máu, các kỹ thuật hình ảnh được chỉ định để định vị khối u bao gồm:
- CT scan ổ bụng: phát hiện khối u kích thước lớn (>1cm)
- MRI tuyến tuỵ: độ nhạy cao hơn trong phát hiện u nhỏ
- Siêu âm nội soi (EUS): cho phép nhìn rõ tuyến tuỵ từ bên trong
Nghiệm pháp nhịn ăn 72 giờ
Đây là xét nghiệm vàng trong chẩn đoán insulinoma. Người bệnh được theo dõi sát trong 72 giờ không ăn, chỉ uống nước lọc. Nếu trong thời gian này xuất hiện cơn hạ đường huyết điển hình cùng với nồng độ insulin tăng cao, khả năng insulinoma là rất cao.
Kết quả thường được đánh giá theo tiêu chuẩn tam chứng Whipple:
- Các triệu chứng hạ đường huyết
- Đường huyết thấp được ghi nhận trong xét nghiệm
- Triệu chứng cải thiện sau ăn/uống glucose
Điều trị insulinoma như thế nào?
Phẫu thuật – phương pháp điều trị hiệu quả nhất
Phẫu thuật cắt bỏ khối u là phương pháp điều trị được ưu tiên hàng đầu đối với hầu hết các trường hợp insulinoma. Tùy thuộc vào vị trí và kích thước của u, bác sĩ sẽ lựa chọn giữa phẫu thuật mở hoặc nội soi.
Theo thống kê từ Hội Nội Tiết Lâm Sàng Hoa Kỳ (AACE), hơn 80% trường hợp insulinoma lành tính được chữa khỏi hoàn toàn sau phẫu thuật, với tỷ lệ tái phát thấp.
- Phẫu thuật bóc tách u (enucleation) nếu u nhỏ và không xâm lấn
- Cắt đuôi tuỵ nếu u ở vùng đuôi
- Cắt thân – đuôi hoặc toàn bộ tuỵ nếu u ác tính hoặc lan rộng
Điều trị nội khoa trong trường hợp không thể phẫu thuật
Đối với các trường hợp không thể phẫu thuật (u ác tính, di căn hoặc bệnh nhân không đủ điều kiện gây mê), các phương pháp điều trị nội khoa được áp dụng để kiểm soát triệu chứng:
- Diazoxide: ức chế tiết insulin
- Octreotide: tương tự somatostatin, giảm tiết hormone
- Chế độ ăn chia nhỏ bữa: giúp ổn định đường huyết
- Hoá trị: được xem xét khi insulinoma ác tính có di căn
Theo dõi sau điều trị và khả năng tái phát
Sau phẫu thuật, người bệnh cần được theo dõi định kỳ thông qua:
- Kiểm tra nồng độ insulin máu
- Chụp MRI bụng để phát hiện sớm u tái phát
- Khám định kỳ 6 tháng – 1 năm/lần
Theo các nghiên cứu, tỷ lệ tái phát insulinoma sau phẫu thuật thấp, chỉ khoảng 5-10%, chủ yếu ở bệnh nhân có liên quan đến hội chứng MEN1.
Insulinoma là u lành hay ác tính?
Khoảng 90% insulinoma là u lành tính, không có khả năng di căn. Tuy nhiên, 10% còn lại có thể là u ác tính, đặc biệt nếu kích thước lớn (>2cm), xâm lấn mô lân cận hoặc có di căn gan, hạch bạch huyết.
| Tiêu chí | U lành tính | U ác tính |
|---|---|---|
| Kích thước | Dưới 2cm | Trên 2cm |
| Di căn | Không | Di căn hạch, gan |
| Tiên lượng | Tốt, khỏi sau phẫu thuật | Cần điều trị phối hợp |
Câu chuyện thật: Hành trình vượt qua insulinoma
“Lúc đầu tôi chỉ nghĩ mình bị tụt đường huyết do làm việc quá sức. Nhưng sau vài lần ngất xỉu giữa đường và nhập viện, tôi được chẩn đoán có u tuỵ nội tiết tiết insulin. Bác sĩ tại Bệnh viện Tâm Anh đã phẫu thuật nội soi bóc tách u. Hiện tại tôi hoàn toàn khoẻ mạnh và sinh hoạt bình thường.”
– Chị L.T.N, 36 tuổi, Hà Nội (Trích hồ sơ theo dõi sau điều trị tại BVĐK Tâm Anh)
Tổng kết: Khi nào nên đi khám và xét nghiệm insulin?
Những dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý
Nếu bạn hoặc người thân có các biểu hiện sau, nên chủ động đến cơ sở y tế để được kiểm tra:
- Hạ đường huyết tái phát nhiều lần trong ngày
- Ngất xỉu, co giật không rõ nguyên nhân
- Rối loạn hành vi thoáng qua, lú lẫn, mệt mỏi kéo dài
- Triệu chứng cải thiện nhanh sau khi ăn ngọt
Vai trò của tầm soát và phát hiện sớm
Phát hiện sớm insulinoma giúp tránh được những biến chứng nguy hiểm như tổn thương não, tai nạn do ngất khi đang lái xe hoặc lao động. Việc điều trị càng sớm thì khả năng khỏi bệnh càng cao và ít để lại di chứng thần kinh.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Insulinoma có gây ung thư không?
Đa phần insulinoma là u lành tính. Tuy nhiên, khoảng 10% trường hợp có thể là u ác tính, cần được theo dõi sát và điều trị tích cực.
2. Bệnh insulinoma có di truyền không?
Bệnh không di truyền phổ biến, nhưng có thể gặp ở những người mắc hội chứng MEN1 – một bệnh lý di truyền hiếm gặp liên quan đến nhiều tuyến nội tiết.
3. Phẫu thuật insulinoma có để lại biến chứng gì không?
Hầu hết bệnh nhân hồi phục tốt sau phẫu thuật. Tuy nhiên, một số ít có thể gặp biến chứng như viêm tụy cấp, rò rỉ dịch tụy hoặc rối loạn tiêu hoá nhẹ sau mổ.
4. Làm sao phân biệt tụt đường huyết sinh lý và insulinoma?
Tụt đường huyết sinh lý thường không lặp lại thường xuyên, không có biểu hiện thần kinh rõ rệt và cải thiện sau ăn uống. Ngược lại, insulinoma gây tụt đường huyết tái phát nhiều lần, nặng dần theo thời gian và có biểu hiện rối loạn hành vi, co giật, ngất xỉu.
5. Insulinoma có tái phát không?
Tỷ lệ tái phát thấp nếu khối u được phẫu thuật triệt để. Tuy nhiên, với bệnh nhân MEN1 hoặc u ác tính, cần theo dõi lâu dài.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.