U lympho không Hodgkin (Non-Hodgkin Lymphoma – NHL) là một trong những loại ung thư hệ bạch huyết phổ biến nhất trên toàn cầu. Bệnh có thể diễn biến âm thầm với các triệu chứng không đặc hiệu, khiến nhiều người phát hiện ở giai đoạn muộn. Trong khi đó, nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, nhiều thể u lympho có tiên lượng sống tốt. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, chi tiết và dễ hiểu nhất về bệnh lý này — từ nguyên nhân, triệu chứng, cho đến các phương pháp điều trị tiên tiến hiện nay.
1. U lympho không Hodgkin là gì?
1.1 Định nghĩa và phân biệt với Hodgkin
U lympho không Hodgkin (NHL) là một nhóm các loại ung thư xuất phát từ tế bào lympho – một thành phần quan trọng trong hệ miễn dịch. Khác với u lympho Hodgkin (HL), NHL không xuất hiện tế bào Reed-Sternberg đặc trưng khi quan sát dưới kính hiển vi.
NHL chiếm khoảng 85-90% tổng số các trường hợp u lympho trên toàn thế giới, trong khi Hodgkin chỉ chiếm khoảng 10-15% còn lại.
| Tiêu chí | U lympho Hodgkin | U lympho không Hodgkin |
|---|---|---|
| Loại tế bào | Reed-Sternberg | Không có tế bào Reed-Sternberg |
| Tỷ lệ mắc | 10-15% | 85-90% |
| Phân bố | Thường bắt đầu ở hạch cổ | Xuất hiện ở bất kỳ hạch nào, kể cả ngoài hạch |
| Đáp ứng điều trị | Tiên lượng tốt, thường khỏi hoàn toàn | Tùy theo thể bệnh, có loại mạn tính và tiến triển nhanh |
1.2 Phân loại theo tế bào B và T
Dựa vào nguồn gốc tế bào, u lympho không Hodgkin được chia thành hai nhóm chính:
1.2.1 U lympho tế bào B
- Chiếm khoảng 85% trường hợp NHL
- Ví dụ: u lympho tế bào B lớn lan tỏa (DLBCL), u lympho nang, u lympho Burkitt
- Tiên lượng và đáp ứng điều trị khác nhau tùy thể bệnh
1.2.2 U lympho tế bào T
- Ít phổ biến hơn, chiếm khoảng 10-15%
- Ví dụ: u lympho tế bào T ngoại vi, u lympho da
- Thường có tiên lượng xấu hơn so với nhóm tế bào B
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây ra u lympho không Hodgkin vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều yếu tố nguy cơ đã được nghiên cứu và ghi nhận có liên quan đến sự phát triển bệnh.
2.1 Nhiễm virus
- Virus Epstein-Barr (EBV): Liên quan đến u lympho Burkitt, đặc biệt ở trẻ em châu Phi
- Virus HTLV-1: Gây u lympho tế bào T ở người lớn
- Virus viêm gan C (HCV) và HIV: Tăng nguy cơ mắc NHL do ảnh hưởng hệ miễn dịch
2.2 Suy giảm miễn dịch
Người có hệ miễn dịch suy yếu – chẳng hạn sau ghép tạng hoặc người nhiễm HIV/AIDS – có nguy cơ mắc NHL cao hơn rất nhiều so với dân số chung.
2.3 Tiếp xúc với hóa chất và phóng xạ
- Hóa chất diệt cỏ, thuốc trừ sâu, benzen có liên quan đến tăng nguy cơ NHL, đặc biệt ở những người làm nông nghiệp
- Tiếp xúc với bức xạ ion hóa (do tai nạn hạt nhân hoặc xạ trị trước đó)
2.4 Bệnh tự miễn và yếu tố di truyền
- Người mắc các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp có nguy cơ cao hơn
- Tiền sử gia đình có người mắc u lympho cũng được xem là một yếu tố rủi ro
3. Triệu chứng thường gặp
U lympho không Hodgkin có thể xuất hiện với nhiều biểu hiện khác nhau tùy vào vị trí tổn thương, mức độ tiến triển và thể bệnh. Tuy nhiên, một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
3.1 Hạch to không đau
Triệu chứng nổi bật và thường gặp nhất là hạch to vùng cổ, nách hoặc bẹn. Các hạch này thường:
- Không đau
- Lớn dần theo thời gian
- Di động hoặc cố định tùy mức độ xâm lấn
3.2 Hội chứng B
Khoảng 30-40% người bệnh NHL có hội chứng B, bao gồm:
- Sốt không rõ nguyên nhân, thường về chiều
- Sụt cân không lý do (>10% trọng lượng trong 6 tháng)
- Đổ mồ hôi đêm nhiều, phải thay quần áo/ga trải giường
3.3 Triệu chứng liên quan vị trí u
3.3.1 Ở ổ bụng
- Đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn
- Khối u có thể gây tắc ruột, đau bụng âm ỉ hoặc từng cơn
3.3.2 Ở trung thất
- Ho kéo dài, khó thở
- Đau ngực, tức ngực do u chèn ép phổi hoặc khí quản
4. Phương pháp chẩn đoán
Chẩn đoán u lympho không Hodgkin yêu cầu phối hợp nhiều phương pháp từ lâm sàng đến cận lâm sàng để xác định chính xác thể bệnh và giai đoạn.
4.1 Khám lâm sàng và khai thác tiền sử
- Đánh giá sự hiện diện của hạch to và vị trí
- Hỏi về các triệu chứng hệ thống (sốt, sút cân, mồ hôi đêm)
4.2 Xét nghiệm máu
- Công thức máu: đánh giá tế bào máu ngoại vi
- Lactate dehydrogenase (LDH): thường tăng trong NHL tiến triển
- Chức năng gan, thận, xét nghiệm viêm gan, HIV
4.3 Sinh thiết hạch và mô
Đây là phương pháp chẩn đoán xác định NHL. Mô hạch được lấy ra để phân tích tế bào học, miễn dịch học và phân tử.
4.4 Chẩn đoán hình ảnh
- CT scan: đánh giá kích thước và vị trí u
- PET-CT: xác định mức độ lan rộng, hữu ích trong phân giai đoạn và theo dõi sau điều trị
4.5 Phân giai đoạn Ann Arbor
Hệ thống Ann Arbor chia NHL thành 4 giai đoạn từ I đến IV, giúp bác sĩ lên kế hoạch điều trị phù hợp:
- Giai đoạn I: Tổn thương một nhóm hạch
- Giai đoạn II: Tổn thương ≥2 nhóm hạch cùng phía cơ hoành
- Giai đoạn III: Hạch cả hai phía cơ hoành
- Giai đoạn IV: Lan ra ngoài hệ bạch huyết (gan, tủy, phổi…)
5. Các phương pháp điều trị
Việc điều trị u lympho không Hodgkin phụ thuộc vào thể bệnh, giai đoạn bệnh, tình trạng sức khỏe tổng thể và đáp ứng điều trị của từng người bệnh. Mục tiêu là tiêu diệt tế bào ung thư, kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng sống.
5.1 Hóa trị
Đây là phương pháp điều trị chính đối với đa số các thể u lympho không Hodgkin. Phác đồ thường dùng là R-CHOP (Rituximab – Cyclophosphamide – Doxorubicin – Vincristine – Prednisone), đặc biệt trong u lympho tế bào B lớn lan tỏa.
- Liệu trình thường kéo dài 6-8 chu kỳ, mỗi chu kỳ cách nhau 21 ngày
- Tác dụng phụ gồm: buồn nôn, rụng tóc, suy giảm miễn dịch, mệt mỏi
5.2 Xạ trị
Thường được chỉ định cho những trường hợp u tại chỗ, kích thước nhỏ hoặc kết hợp với hóa trị để tăng hiệu quả. Xạ trị sử dụng tia năng lượng cao tiêu diệt tế bào ung thư tại vùng tổn thương.
5.3 Miễn dịch trị liệu
Những tiến bộ gần đây trong điều trị u lympho tập trung vào việc sử dụng hệ thống miễn dịch của cơ thể để chống lại tế bào ác tính.
- Rituximab: Kháng thể đơn dòng chống CD20 – chỉ định trong u lympho tế bào B
- Liệu pháp CAR-T: Tế bào T được biến đổi gene để nhận diện và tiêu diệt tế bào u. Áp dụng trong thể kháng trị hoặc tái phát
5.4 Ghép tế bào gốc tạo máu
Áp dụng cho những trường hợp tái phát sau điều trị hoặc thể bệnh tiến triển nhanh. Ghép tủy tự thân thường được lựa chọn sau hóa trị liều cao để phục hồi tủy xương.
5.5 Điều trị hỗ trợ và theo dõi
- Điều trị nhiễm trùng, thiếu máu, rối loạn miễn dịch
- Khám định kỳ để phát hiện tái phát sớm
6. Tiên lượng và tỷ lệ sống
6.1 Các yếu tố ảnh hưởng tiên lượng
- Tuổi bệnh nhân
- Giai đoạn bệnh tại thời điểm chẩn đoán
- LDH máu tăng
- Số vị trí ngoài hạch bị tổn thương
- Tình trạng toàn thân (theo chỉ số IPI – International Prognostic Index)
6.2 Tỷ lệ sống theo thể bệnh
Tiên lượng của NHL rất khác nhau:
- Thể tiến triển nhanh: như u lympho tế bào B lớn lan tỏa – nếu điều trị đúng phác đồ, tỷ lệ sống sau 5 năm khoảng 60-70%
- Thể mạn tính: như u lympho nang – thường không chữa khỏi nhưng bệnh nhân có thể sống nhiều năm
6.3 Biện pháp cải thiện chất lượng sống
- Thực hiện chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất
- Vận động nhẹ nhàng, tránh nhiễm trùng
- Hỗ trợ tâm lý từ gia đình và cộng đồng
7. Câu chuyện thực tế: Hành trình chiến đấu với u lympho
“Tôi từng nghĩ đó chỉ là hạch viêm do cảm cúm. Sau 2 tháng hạch không xẹp, tôi đi khám và sốc khi được chẩn đoán mắc u lympho không Hodgkin giai đoạn III. Nhờ phát hiện sớm và điều trị hóa – miễn dịch theo phác đồ R-CHOP, tôi đã chiến thắng ung thư. Giờ đây tôi sống khỏe, kiểm tra định kỳ và trân trọng từng ngày.” – Chị H., 45 tuổi, TP.HCM
8. Làm sao để phòng ngừa và phát hiện sớm?
8.1 Khám sức khỏe định kỳ
Khám định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường của hệ bạch huyết, đặc biệt ở nhóm người có yếu tố nguy cơ cao.
8.2 Cảnh giác với triệu chứng kéo dài
- Hạch to không đau kéo dài >2 tuần
- Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân
- Sụt cân nhanh, đổ mồ hôi đêm
8.3 Tránh yếu tố nguy cơ môi trường
- Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại
- Sử dụng đồ bảo hộ lao động nếu làm trong ngành nông nghiệp/hóa chất
8.4 Chăm sóc hệ miễn dịch và lối sống lành mạnh
- Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng
- Ngủ đủ giấc, giảm stress
- Không hút thuốc lá, hạn chế rượu bia
9. Kết luận
U lympho không Hodgkin là một bệnh lý ác tính phức tạp nhưng nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, nhiều trường hợp có thể đạt được thời gian sống lâu dài và chất lượng sống tốt. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiện đại giúp người bệnh và gia đình có sự chuẩn bị và định hướng đúng đắn trong hành trình chiến đấu với bệnh tật.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy tất cả thông tin y khoa cần thiết, từ triệu chứng đến điều trị – luôn đồng hành cùng bạn bằng nguồn tài liệu đáng tin cậy và dễ hiểu nhất.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. U lympho không Hodgkin có di truyền không?
Yếu tố di truyền có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh, nhưng không phải là nguyên nhân chính. Đa số các trường hợp NHL không có tiền sử gia đình.
2. U lympho có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Với các thể NHL tiến triển nhanh, việc điều trị tích cực có thể dẫn đến lui bệnh hoàn toàn. Một số thể mạn tính thì khó chữa khỏi nhưng có thể kiểm soát lâu dài.
3. Sau khi điều trị xong có bị tái phát không?
Có thể xảy ra tái phát, đặc biệt nếu bệnh nhân không tuân thủ theo dõi định kỳ. Tuy nhiên, nhiều trường hợp tái phát vẫn có thể điều trị hiệu quả bằng các liệu pháp khác nhau.
4. Người đã điều trị NHL có thể sống bao lâu?
Tùy vào thể bệnh và giai đoạn, người bệnh có thể sống thêm nhiều năm hoặc thậm chí khỏi bệnh hoàn toàn. Các yếu tố tiên lượng đóng vai trò quan trọng trong xác định thời gian sống.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.