U hắc tố ở mắt là một trong những dạng u ác tính nguy hiểm nhất liên quan đến nhãn khoa. Tuy hiếm gặp, nhưng nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn hoặc thậm chí tử vong do di căn. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về căn bệnh này, từ dấu hiệu nhận biết ban đầu đến các phương pháp điều trị tiên tiến nhất hiện nay.
“Bà Lê Thị T., 58 tuổi ở Tiền Giang, tưởng rằng chỉ là nốt ruồi nhỏ ở mí mắt. Sau vài tháng, nốt này phát triển lớn bất thường và được chẩn đoán là u hắc tố ác tính. Bà phải cắt bỏ nhãn cầu để bảo toàn tính mạng.”
1. U hắc tố ở mắt là gì?
U hắc tố ở mắt (ocular melanoma) là một loại u ác tính hình thành từ các tế bào sắc tố (melanocytes) trong mô mắt. Đây là dạng ung thư hiếm, nhưng rất nguy hiểm do có khả năng lan nhanh và di căn sang các cơ quan khác như gan, phổi, não.
U hắc tố ở mắt thường xuất hiện tại các vị trí sau:
- Mi mắt: nơi dễ quan sát bằng mắt thường, thường bắt đầu từ nốt ruồi bất thường.
- Kết mạc: lớp màng mỏng bao phủ lòng trắng và bên trong mí mắt.
- Hắc mạc (choroid): lớp mô nằm giữa võng mạc và củng mạc, khó phát hiện hơn vì nằm sâu trong mắt.
Một số trường hợp u phát triển âm thầm và chỉ được phát hiện khi thị lực suy giảm rõ rệt hoặc khi đã di căn.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Mặc dù chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra u hắc tố ở mắt, nhưng các chuyên gia đã thống kê một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh:
- Tiếp xúc lâu dài với tia cực tím (UV): đặc biệt là ánh nắng mặt trời không được bảo vệ, là yếu tố nguy cơ hàng đầu.
- Có nốt ruồi bất thường quanh mắt: hoặc tiền sử có u hắc tố da.
- Màu da và mắt sáng: người có làn da trắng và mắt xanh hoặc xám có nguy cơ cao hơn.
- Tuổi và giới tính: bệnh phổ biến ở người trên 50 tuổi và có phần nghiêng về nam giới.
- Di truyền: một số đột biến gen như GNAQ, GNA11 liên quan đến u hắc tố nội nhãn.
Thống kê: Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS), mỗi năm có khoảng 2.500 – 3.000 ca u hắc tố mắt mới được chẩn đoán tại Mỹ, chiếm khoảng 5% trong tổng số u hắc tố.
3. Triệu chứng nhận biết u hắc tố ở mắt
Triệu chứng của u hắc tố ở mắt thường khác nhau tùy vào vị trí và mức độ phát triển của khối u. Dưới đây là những dấu hiệu cần đặc biệt lưu ý:
- Nốt ruồi hoặc đốm sẫm màu xuất hiện trên mí mắt hoặc kết mạc: có thể phát triển nhanh, thay đổi hình dạng, ranh giới mờ, không đều màu.
- Giảm thị lực hoặc mất thị lực đột ngột: thường gặp nếu u phát triển ở hắc mạc hoặc ảnh hưởng đến thần kinh thị giác.
- Mắt mờ, chói sáng bất thường: người bệnh có thể thấy ánh sáng nhấp nháy hoặc vùng mờ như “màn sương”.
- Mắt đỏ, đau, sưng mí mắt: trong một số trường hợp u xâm lấn nặng.
Lưu ý: Do nhiều trường hợp không có triệu chứng rõ ràng, người bệnh thường phát hiện muộn, làm giảm khả năng điều trị hiệu quả.
4. Phân loại u hắc tố ở mắt
Việc phân loại chính xác u hắc tố giúp định hướng điều trị và tiên lượng. Các dạng phổ biến bao gồm:
4.1. U hắc tố mí mắt
Thường phát triển từ một nốt ruồi cũ hoặc mới. Có thể quan sát được bằng mắt thường. Nếu phát triển nhanh, loét hoặc chảy máu, cần nghĩ đến ác tính.
4.2. U hắc tố kết mạc
Là loại u hiếm gặp, xuất hiện như một mảng màu đen hoặc nâu trên phần lòng trắng mắt. Có thể lan sang giác mạc hoặc mí mắt.
4.3. U hắc tố hắc mạc (choroidal melanoma)
Chiếm 85-90% u hắc tố nội nhãn. Phát triển âm thầm, chỉ được phát hiện khi khám đáy mắt hoặc khi đã gây ảnh hưởng đến thị lực. Đây cũng là loại có tỷ lệ di căn cao nhất.
Bảng so sánh:
| Loại u | Vị trí | Triệu chứng chính | Nguy cơ di căn |
|---|---|---|---|
| U hắc tố mí mắt | Mí mắt trên hoặc dưới | Nốt ruồi lớn dần, không đều | Thấp nếu phát hiện sớm |
| U hắc tố kết mạc | Lòng trắng mắt | Mảng nâu đen, dễ lan | Trung bình |
| U hắc tố hắc mạc | Trong nội nhãn | Giảm thị lực, mờ mắt | Cao – thường di căn gan |
5. Chẩn đoán u hắc tố ở mắt
Việc chẩn đoán sớm và chính xác u hắc tố mắt có vai trò quan trọng trong tiên lượng sống còn của người bệnh. Các phương pháp chẩn đoán hiện nay bao gồm:
- Khám mắt lâm sàng: bác sĩ sử dụng kính sinh hiển vi (slit lamp) để quan sát cấu trúc trước và đáy mắt.
- Siêu âm nhãn cầu (B-scan): đánh giá vị trí, kích thước và mật độ khối u nằm sâu trong mắt.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc CT scan: giúp phát hiện sự xâm lấn vào hốc mắt và tầm soát di căn.
- Sinh thiết mô u: áp dụng trong trường hợp nghi ngờ nhưng cần xác nhận mô học (thường thực hiện nếu u ở vị trí nông).
- Xét nghiệm gen: trong các trung tâm chuyên sâu, có thể làm xét nghiệm gen để dự báo nguy cơ tái phát hoặc di căn.
Bác sĩ Nguyễn Văn H., chuyên gia nhãn khoa tại Bệnh viện Mắt Trung ương, nhận định: “Chụp siêu âm nhãn cầu kết hợp MRI là hai công cụ không thể thiếu trong chẩn đoán u hắc tố nội nhãn.”
6. Phương pháp điều trị hiện nay
Tùy vào vị trí, kích thước và giai đoạn của u hắc tố mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Các phương pháp chính bao gồm:
6.1. Phẫu thuật
- Phẫu thuật cắt bỏ khối u: áp dụng cho các u bề mặt như mí mắt hoặc kết mạc. Nếu phát hiện sớm, việc bảo tồn nhãn cầu là hoàn toàn khả thi.
- Cắt bỏ toàn bộ nhãn cầu (enucleation): là phương án cuối cùng trong các trường hợp u lớn, xâm lấn sâu hoặc mất chức năng thị giác.
6.2. Xạ trị
- Xạ trị tia proton: loại bỏ khối u với độ chính xác cao, giảm tổn thương mô lành.
- Brachytherapy (xạ trị áp sát): sử dụng đĩa phóng xạ đặt vào mắt trong vài ngày để tiêu diệt khối u nội nhãn.
6.3. Liệu pháp toàn thân
- Hóa trị: ít hiệu quả với u hắc tố mắt nhưng có thể dùng nếu u đã di căn.
- Liệu pháp miễn dịch và điều trị đích: mở ra hy vọng mới với các thuốc như Ipilimumab, Nivolumab, đặc biệt trong giai đoạn di căn.
6.4. Theo dõi hậu phẫu
Sau điều trị, bệnh nhân cần tái khám định kỳ 3 – 6 tháng/lần để kiểm tra tái phát hoặc di căn. Các xét nghiệm thường gặp bao gồm siêu âm ổ bụng, chụp CT phổi, MRI gan.
7. Tiên lượng và biến chứng
Tiên lượng u hắc tố phụ thuộc vào kích thước, vị trí và giai đoạn phát hiện. Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm:
- U hắc tố mí mắt: nếu phát hiện sớm, tỷ lệ sống trên 5 năm có thể đạt 85%.
- U hắc tố hắc mạc: tiên lượng xấu hơn, 50% bệnh nhân sẽ di căn gan trong vòng 5 năm.
Biến chứng sau điều trị:
- Mất thị lực (vĩnh viễn nếu phải cắt bỏ nhãn cầu)
- Biến dạng khuôn mặt sau phẫu thuật
- Rối loạn tâm lý: trầm cảm, lo âu
8. Cách phòng ngừa u hắc tố ở mắt
Dù không thể phòng ngừa tuyệt đối, bạn có thể giảm nguy cơ mắc u hắc tố ở mắt bằng những cách sau:
- Đeo kính râm chống tia UV: chọn loại kính có khả năng chống tia UVA và UVB 100%.
- Khám mắt định kỳ: đặc biệt ở người trên 50 tuổi hoặc có nốt ruồi quanh mắt.
- Chú ý các thay đổi quanh mắt: nốt ruồi to dần, chảy máu, không đều màu cần đi khám ngay.
- Tránh tiếp xúc ánh nắng gắt trong thời gian dài: nhất là từ 10h – 16h mỗi ngày.
9. U hắc tố ở mắt có lây không?
Không! U hắc tố ở mắt là bệnh lý không lây nhiễm. Đây là dạng ung thư phát sinh từ đột biến tế bào, hoàn toàn không do virus, vi khuẩn hay tiếp xúc trực tiếp.
Tuy nhiên, nếu trong gia đình có người từng mắc u hắc tố, bạn nên khám tầm soát định kỳ vì có thể có yếu tố di truyền.
10. Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa mắt hoặc ung bướu nếu có các biểu hiện sau:
- Xuất hiện nốt sẫm màu quanh mắt tăng kích thước nhanh
- Giảm thị lực không rõ nguyên nhân
- Mắt đau, đỏ, mờ kéo dài
- Tiền sử gia đình có người mắc u hắc tố
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
U hắc tố ở mắt có nguy hiểm không?
Rất nguy hiểm nếu phát hiện muộn. U có thể di căn sang gan, phổi, thậm chí gây tử vong. Điều trị sớm là yếu tố then chốt để tăng tỷ lệ sống.
Phát hiện u hắc tố ở mắt bằng cách nào?
Khám mắt định kỳ, kết hợp siêu âm nhãn cầu, chụp MRI/CT và sinh thiết mô giúp chẩn đoán chính xác.
U hắc tố ở mắt có chữa được không?
Nếu phát hiện sớm, nhiều trường hợp có thể điều trị triệt để bằng phẫu thuật hoặc xạ trị. Tuy nhiên, tiên lượng phụ thuộc vào giai đoạn bệnh.
Người từng bị u hắc tố có tái phát không?
Có. Tỷ lệ tái phát dao động từ 20–50% tùy loại u và phương pháp điều trị. Cần tái khám định kỳ để theo dõi sát sao.
U hắc tố khác gì với nốt ruồi thường?
Nốt ruồi thường không thay đổi kích thước hoặc màu sắc. Trong khi đó, u hắc tố thường phát triển nhanh, đường viền không đều và có thể gây loét, chảy máu.
Lời kết
U hắc tố ở mắt tuy hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm. Việc chủ động theo dõi các dấu hiệu bất thường quanh mắt, bảo vệ mắt khỏi tia UV và khám định kỳ là cách tốt nhất để phòng bệnh và phát hiện sớm. Hãy quan tâm đến đôi mắt của bạn – cánh cửa tâm hồn và sức khỏe.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y tế cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.