Sinh con là một hành trình đầy thiêng liêng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều biến chứng y khoa, trong đó tổn thương cơ thắt hậu môn là một tình trạng nghiêm trọng nhưng ít được biết đến. Rất nhiều phụ nữ sau sinh thường phải âm thầm chịu đựng các rối loạn như són phân, mất kiểm soát đại tiện hoặc đau kéo dài mà không biết nguyên nhân xuất phát từ đâu. Vậy cơ thắt hậu môn là gì, vì sao quá trình sinh con lại có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến cơ quan này? Bài viết sau sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và sâu sắc nhất.
1. Tổn thương cơ thắt hậu môn là gì?
Cấu trúc và chức năng của cơ thắt hậu môn
Cơ thắt hậu môn bao gồm hai nhóm chính: cơ thắt trong (nội sinh, không kiểm soát ý thức) và cơ thắt ngoài (ngoại sinh, kiểm soát bằng ý chí). Cả hai nhóm này phối hợp nhịp nhàng để giữ phân trong trực tràng và chỉ thả lỏng khi có tín hiệu đại tiện.
Các dạng tổn thương thường gặp
Tổn thương cơ thắt hậu môn thường xảy ra dưới dạng rách, đứt, hoặc yếu cơ – đặc biệt là sau khi sinh thường. Tình trạng này có thể là hậu quả của:
- Rách tầng sinh môn cấp độ 3 hoặc 4 trong quá trình sinh thường
- Sử dụng dụng cụ hỗ trợ như forceps (kẹp) hoặc hút chân không
- Sinh con to, thời gian rặn kéo dài
Theo nghiên cứu đăng trên Journal of Obstetrics and Gynaecology, có đến 11% phụ nữ bị tổn thương cơ thắt hậu môn sau sinh nhưng phần lớn không được chẩn đoán kịp thời do triệu chứng xuất hiện muộn.
2. Vì sao sinh thường có thể gây tổn thương cơ thắt hậu môn?
Rách tầng sinh môn cấp độ 3 và 4
Rách tầng sinh môn được chia làm 4 cấp độ. Cấp độ 3 là khi vết rách kéo dài đến cơ thắt ngoài hậu môn, còn cấp độ 4 là khi rách xuyên qua cơ thắt và niêm mạc trực tràng. Đây là nguyên nhân chính gây tổn thương cơ thắt hậu môn ở sản phụ sinh thường.
Yếu tố nguy cơ
- Thai nhi lớn hơn 3.5kg
- Thời gian rặn sinh kéo dài > 30 phút
- Sinh con đầu lòng
- Phải dùng dụng cụ hỗ trợ sinh như forceps
- Sản phụ có tiền sử tổn thương tầng sinh môn
Hình ảnh mô phỏng tổn thương cơ thắt hậu môn:
Rách cơ thắt hậu môn không chỉ gây ra tổn thương cơ học mà còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh kiểm soát nhu động hậu môn. Một số sản phụ cho biết họ mất cảm giác “cần đi vệ sinh”, hoặc không thể kiểm soát đại tiện sau sinh – ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống.
3. Dấu hiệu nhận biết tổn thương cơ thắt hậu môn sau sinh
Triệu chứng sớm
Sau sinh, nếu sản phụ gặp phải một trong các dấu hiệu sau, cần nghĩ đến khả năng tổn thương cơ thắt hậu môn:
- Són khí (xì hơi mất kiểm soát)
- Són phân nhẹ, rò rỉ chất lỏng
- Đau âm ỉ vùng tầng sinh môn
Triệu chứng muộn
Nhiều trường hợp tổn thương không được phát hiện ngay lập tức. Sau vài tháng hoặc năm, triệu chứng có thể trở nên rõ ràng hơn:
- Mất kiểm soát hoàn toàn việc đại tiện
- Rối loạn chức năng vùng chậu
- Cảm giác mất phản xạ đại tiện
Hình ảnh tổn thương xuyên qua cơ thắt hậu môn:
Ảnh hưởng đến tâm lý
Nhiều phụ nữ rơi vào trạng thái trầm cảm sau sinh vì cảm giác xấu hổ, tự ti khi không kiểm soát được nhu cầu đại tiện. Một số còn phải sử dụng tã người lớn hàng ngày, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và quan hệ vợ chồng.
4. Chẩn đoán tổn thương cơ thắt hậu môn
Thăm khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ thực hiện khám hậu môn trực tràng bằng tay và quan sát mức độ co thắt. Đồng thời hỏi kỹ về triệu chứng són phân, thời điểm xuất hiện và mức độ ảnh hưởng.
Các phương pháp cận lâm sàng
- Siêu âm nội soi hậu môn: Giúp phát hiện đứt cơ thắt, độ dày cơ, vùng rách.
- Chụp cộng hưởng từ MRI: Đánh giá chính xác tổn thương mô mềm, dây thần kinh.
- Đo áp lực hậu môn: Đo lực co bóp cơ thắt trong và ngoài, phát hiện yếu cơ chức năng.
Theo khuyến cáo của Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG), mọi sản phụ có rách tầng sinh môn độ 3, 4 nên được theo dõi bằng siêu âm trong 6 tuần đầu sau sinh để phát hiện biến chứng cơ thắt hậu môn sớm.
5. Các phương pháp điều trị
Điều trị nội khoa
Với các tổn thương nhẹ, chưa ảnh hưởng nhiều đến chức năng kiểm soát đại tiện, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bảo tồn kết hợp tập phục hồi chức năng:
- Chế độ ăn giàu chất xơ, uống đủ nước để tránh táo bón
- Sử dụng thuốc làm mềm phân
- Vệ sinh hậu môn đúng cách
- Vật lý trị liệu cơ sàn chậu: tập Kegel, điện xung trị liệu
Điều trị ngoại khoa
Trong các trường hợp rách cơ thắt hậu môn cấp độ nặng hoặc mất chức năng cơ, phẫu thuật là lựa chọn bắt buộc:
- Phẫu thuật khâu lại cơ thắt: Áp dụng trong vòng 6-12 tuần sau sinh, giúp phục hồi cấu trúc và chức năng.
- Tái tạo cơ thắt bằng mô ghép: Được chỉ định khi tổn thương nặng, không còn cơ để phục hồi.
- Phẫu thuật tạo hậu môn nhân tạo (tạm thời): Áp dụng để giữ vùng tổn thương khô ráo, sau đó sẽ nối lại ruột.
Phục hồi chức năng sau phẫu thuật
Phục hồi cơ sàn chậu sau mổ đóng vai trò quan trọng giúp khôi phục khả năng kiểm soát đại tiện:
- Tập vật lý trị liệu chuyên sâu với chuyên viên phục hồi
- Liệu pháp phản hồi sinh học (biofeedback)
- Liệu pháp tâm lý nếu có rối loạn lo âu, trầm cảm sau sinh
Hiệu quả điều trị: Theo nghiên cứu tại Đại học Johns Hopkins, 85% bệnh nhân cải thiện rõ rệt chức năng kiểm soát đại tiện sau can thiệp phẫu thuật và phục hồi đúng phác đồ.
6. Phòng ngừa tổn thương cơ thắt hậu môn khi sinh
Lựa chọn phương pháp sinh phù hợp
Bác sĩ sản khoa sẽ cân nhắc các yếu tố nguy cơ để tư vấn sản phụ lựa chọn sinh mổ trong trường hợp thai quá to, sinh lần đầu, hoặc có tiền sử rách tầng sinh môn nặng.
Cắt tầng sinh môn chủ động
Trong một số trường hợp, việc chủ động cắt tầng sinh môn có thể giúp kiểm soát đường rách, hạn chế tổn thương lan rộng đến cơ thắt hậu môn.
Vai trò của bác sĩ sản khoa
Bác sĩ cần thực hiện đúng kỹ thuật đỡ sinh, tránh kéo dài thời gian rặn, theo dõi sát các dấu hiệu bất thường trong chuyển dạ để can thiệp kịp thời.
7. Câu chuyện thật: Nỗi ám ảnh sau sinh vì bị đứt cơ thắt hậu môn
“Tôi từng tưởng mình sẽ sống chung với bỉm mãi mãi sau sinh lần hai. Không ai nói tôi biết điều đó có thể xảy ra. Ban đầu là chỉ són khí, sau vài tháng thì không kiểm soát được cả phân lỏng. Cuộc sống đảo lộn hoàn toàn. May mắn là tôi tìm đến một bác sĩ sản khoa tại bệnh viện chuyên sâu và được chẩn đoán rách cơ thắt cấp độ 4. Sau ca phẫu thuật và tập vật lý trị liệu, giờ tôi đã kiểm soát được đại tiện và quay lại công việc bình thường.”
– chị Hương, 36 tuổi, TP.HCM
8. Kết luận
Tổn thương cơ thắt hậu môn do sinh là một biến chứng tuy không phổ biến nhưng để lại hậu quả nặng nề nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách. Hiểu rõ cơ chế tổn thương, nhận biết sớm triệu chứng, và được chẩn đoán – điều trị kịp thời là chìa khóa giúp sản phụ phục hồi chức năng và chất lượng sống. Bên cạnh đó, vai trò của bác sĩ sản khoa trong quá trình sinh nở là cực kỳ quan trọng để giảm thiểu nguy cơ tổn thương nghiêm trọng này.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Tổn thương cơ thắt hậu môn sau sinh có tự hồi phục không?
Với tổn thương nhẹ, một phần cơ có thể hồi phục tự nhiên sau vài tuần đến vài tháng. Tuy nhiên, nếu có biểu hiện són phân, mất kiểm soát đại tiện kéo dài, nên thăm khám sớm để tránh bỏ sót tổn thương nặng.
2. Sinh mổ có hoàn toàn tránh được tổn thương cơ thắt hậu môn không?
Sinh mổ giúp tránh rách tầng sinh môn nên giảm đáng kể nguy cơ tổn thương cơ thắt. Tuy nhiên, sinh mổ vẫn có rủi ro riêng và cần cân nhắc từng trường hợp cụ thể.
3. Bao lâu sau sinh có thể phẫu thuật phục hồi cơ thắt hậu môn?
Thời điểm phẫu thuật lý tưởng là sau 6 tuần – 3 tháng, khi các mô đã lành và không còn viêm nhiễm cấp tính. Tuy nhiên, bác sĩ có thể chỉ định sớm hơn nếu tổn thương nghiêm trọng.
4. Có bài tập nào giúp cải thiện chức năng cơ thắt không?
Các bài tập sàn chậu như Kegel, squat nhẹ, và vật lý trị liệu chuyên sâu đều giúp phục hồi khả năng kiểm soát đại tiện. Việc tập luyện nên được hướng dẫn bởi chuyên viên có kinh nghiệm.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.