Tinh trùng di động kém là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh nam, nhưng lại ít được chú ý cho đến khi các cặp vợ chồng bắt đầu đối mặt với khó khăn trong việc có con. Trong bối cảnh tỷ lệ vô sinh ngày càng gia tăng, việc hiểu đúng về tình trạng này không chỉ giúp phát hiện sớm mà còn nâng cao cơ hội điều trị thành công.
Trong bài viết chuyên sâu dưới đây, ThuVienBenh.com sẽ cùng bạn tìm hiểu từ A-Z về hiện tượng tinh trùng di động kém: định nghĩa, triệu chứng, nguyên nhân, phương pháp chẩn đoán và các giải pháp điều trị hiệu quả nhất hiện nay.
Tinh trùng di động kém (Asthenozoospermia) là gì?
Asthenozoospermia là thuật ngữ y khoa chỉ tình trạng tinh trùng có khả năng di chuyển yếu, chậm hoặc không di chuyển, khiến tinh trùng không thể tiếp cận và thụ tinh với trứng. Di chuyển là chức năng tối quan trọng của tinh trùng để thực hiện quá trình thụ tinh tự nhiên.
Theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tinh trùng được chia làm 4 nhóm dựa trên khả năng di động:
- Loại A: Di động tiến tới nhanh, theo đường thẳng
- Loại B: Di động tiến tới chậm, theo đường cong hoặc dao động
- Loại C: Di động không tiến tới (tại chỗ)
- Loại D: Không di động
Khi tổng tỷ lệ tinh trùng tiến tới (A + B) tinh trùng di động kém.
Thống kê: Theo Hội Nội tiết sinh sản & Vô sinh Việt Nam, có đến 45% nam giới gặp bất thường về tinh trùng khi kiểm tra hiếm muộn, trong đó tinh trùng di động kém chiếm đến 18–25%.
Dấu hiệu nhận biết tinh trùng di động kém
Tinh trùng di động kém là một bệnh lý “thầm lặng” – không có biểu hiện rõ ràng. Thông thường, người bệnh chỉ phát hiện khi kiểm tra vô sinh. Tuy nhiên, một số dấu hiệu có thể gợi ý nguy cơ bao gồm:
- Quan hệ tình dục đều đặn, không sử dụng biện pháp tránh thai trên 12 tháng nhưng chưa có thai
- Tinh dịch loãng, vón cục, ít hơn bình thường
- Có tiền sử mắc các bệnh viêm nhiễm đường sinh dục
Lưu ý: Cách duy nhất để xác định tinh trùng di động yếu là thực hiện tinh dịch đồ – một xét nghiệm phân tích chất lượng tinh dịch dựa theo tiêu chuẩn của WHO.
Nguyên nhân gây tinh trùng di động kém
Asthenozoospermia có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, từ nội tiết, di truyền, bệnh lý cơ quan sinh dục cho tới lối sống và môi trường. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả hơn.
Nguyên nhân do nội tiết và di truyền
- Rối loạn nội tiết tố: Thiếu hụt hormone testosterone hoặc rối loạn trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn ảnh hưởng quá trình sinh tinh và di động của tinh trùng.
- Đột biến gen: Một số đột biến liên quan đến cấu trúc roi hoặc động lực học tế bào có thể khiến tinh trùng không thể di chuyển hoặc di chuyển bất thường.
Nguyên nhân do bệnh lý sinh dục
- Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Là nguyên nhân phổ biến nhất gây suy giảm chất lượng và khả năng di động của tinh trùng do tăng nhiệt vùng bìu và ảnh hưởng tuần hoàn tinh hoàn.
- Viêm tinh hoàn, mào tinh hoặc tuyến tiền liệt: Làm thay đổi môi trường tinh dịch, cản trở hoạt động tinh trùng.
- Nhiễm trùng: Virus hoặc vi khuẩn tấn công hệ thống sinh sản nam giới, điển hình như Chlamydia, lậu… làm giảm chức năng tinh trùng.
Nguyên nhân do lối sống và môi trường
- Thói quen xấu: Hút thuốc lá, rượu bia, sử dụng ma túy ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tinh trùng.
- Tiếp xúc nhiệt độ cao: Tắm nước nóng thường xuyên, ngồi lâu với laptop trên đùi, mặc đồ bó sát làm tăng nhiệt vùng bìu, giảm sinh tinh.
- Tiếp xúc hóa chất độc hại: Như thuốc trừ sâu, dung môi công nghiệp hoặc tia xạ từ thiết bị điện tử.
- Stress mãn tính, mất ngủ: Làm rối loạn hormone nội tiết, ức chế sản xuất testosterone.
Tinh dịch đồ – Cách chẩn đoán tinh trùng di động kém
Quy trình thực hiện tinh dịch đồ
Tinh dịch đồ là xét nghiệm cận lâm sàng cơ bản nhưng quan trọng bậc nhất trong đánh giá khả năng sinh sản của nam giới.
Người bệnh được yêu cầu kiêng xuất tinh từ 2–7 ngày, sau đó lấy mẫu tinh dịch tại phòng xét nghiệm. Mẫu này sẽ được phân tích dưới kính hiển vi bằng máy tự động và thủ công.
Chỉ số quan trọng trong tinh dịch đồ
- Thể tích tinh dịch: ≥ 1.5 ml
- Mật độ tinh trùng: ≥ 15 triệu/ml
- Tổng số tinh trùng: ≥ 39 triệu/tổng mẫu
- Khả năng di động: ≥ 40% di động (A + B)
- Tinh trùng tiến tới nhanh: ≥ 32%
- Hình dạng bình thường: ≥ 4%
Chẩn đoán tinh trùng di động kém khi:
- Tỷ lệ di động tiến tới (A + B)
- Hoặc loại A (di chuyển nhanh)
Trong một số trường hợp nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định thêm xét nghiệm chuyên sâu như chụp Doppler bìu, xét nghiệm nội tiết hoặc di truyền học.
Khả năng di chuyển là yếu tố sống còn quyết định “chuyến hành trình” của tinh trùng đến gặp trứng để thụ tinh. Tuy nhiên, không phải mọi tinh trùng đều đủ khỏe và linh hoạt để thực hiện được nhiệm vụ quan trọng này. Tinh trùng di động kém (Asthenozoospermia) là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến hàng triệu cặp vợ chồng đối mặt với tình trạng hiếm muộn, vô sinh nam.
Bài viết dưới đây trên ThuVienBenh.com – nơi cập nhật thông tin y khoa chính xác, dễ hiểu – sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của tình trạng này, cách phát hiện sớm, nguyên nhân tiềm ẩn và các phương pháp điều trị hiệu quả được áp dụng hiện nay.
Tinh trùng di động kém (Asthenozoospermia) là gì?
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tinh trùng di động kém là tình trạng trong đó tỷ lệ tinh trùng có khả năng di chuyển (đặc biệt là di chuyển tiến tới) thấp hơn bình thường. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tinh trùng gặp trứng để thụ tinh một cách tự nhiên.
WHO phân loại khả năng di chuyển của tinh trùng thành 4 nhóm:
- Loại A: Di chuyển nhanh theo đường thẳng.
- Loại B: Di chuyển chậm, không theo đường thẳng.
- Loại C: Có cử động nhưng không tiến tới.
- Loại D: Không có cử động.
Kết luận là tinh trùng di động kém khi:
- Tỷ lệ tổng tinh trùng di chuyển (A + B)
- Tỷ lệ tinh trùng di chuyển tiến tới nhanh (A)
Theo một nghiên cứu đăng trên Asian Journal of Andrology, có khoảng 20-30% nam giới vô sinh gặp phải vấn đề tinh trùng di động kém. Trong khi đó, tại Việt Nam, theo thống kê của Bộ Y tế, hơn 40% các trường hợp vô sinh nam có liên quan đến chất lượng tinh trùng.
Dấu hiệu nhận biết tinh trùng di động kém
Một trong những đặc điểm “nguy hiểm” của tình trạng tinh trùng di động kém là nó thường không có biểu hiện rõ rệt. Hầu hết các trường hợp chỉ được phát hiện khi các cặp đôi đi kiểm tra khả năng sinh sản sau nhiều tháng – thậm chí nhiều năm – không thể thụ thai.
Các dấu hiệu gián tiếp gợi ý
- Quan hệ tình dục đều đặn, không dùng biện pháp tránh thai trên 12 tháng nhưng chưa có con.
- Tinh dịch có màu lạ, lỏng hơn bình thường hoặc vón cục.
- Nam giới có tiền sử mắc bệnh lý nam khoa như viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn, giãn tĩnh mạch thừng tinh…
Quan trọng: Việc phát hiện tình trạng tinh trùng di động kém chỉ có thể thực hiện thông qua xét nghiệm tinh dịch đồ – tiêu chuẩn vàng trong đánh giá chất lượng tinh trùng hiện nay.
Nguyên nhân gây tinh trùng di động kém
Asthenozoospermia không phải là bệnh lý đơn lẻ mà thường là kết quả của nhiều yếu tố tác động đồng thời, bao gồm yếu tố sinh học, bệnh lý, môi trường và lối sống.
1. Nguyên nhân do nội tiết và di truyền
- Thiếu hụt hormone testosterone: Làm rối loạn quá trình sinh tinh, giảm số lượng và khả năng di động của tinh trùng.
- Rối loạn trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn: Ảnh hưởng đến sự điều hòa sản xuất hormone sinh dục.
- Đột biến gen liên quan đến cấu trúc roi tinh trùng: Làm cho tinh trùng yếu, mất khả năng vận động.
2. Nguyên nhân bệnh lý nam khoa
- Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Là nguyên nhân hàng đầu làm tăng nhiệt độ bìu, ảnh hưởng đến sản xuất và vận động tinh trùng.
- Viêm tinh hoàn, mào tinh hoàn: Gây tổn thương mô sinh tinh, tăng nguy cơ di động kém.
- Nhiễm trùng đường sinh dục: Như lậu, chlamydia… làm thay đổi môi trường tinh dịch, ảnh hưởng trực tiếp đến tinh trùng.
3. Nguyên nhân từ môi trường và lối sống
- Hút thuốc lá, rượu bia, chất kích thích: Gây stress oxy hóa, làm tổn thương DNA tinh trùng.
- Lối sống tĩnh tại: Ngồi nhiều, ít vận động làm giảm lưu thông máu vùng chậu.
- Tiếp xúc hóa chất độc hại: Như thuốc trừ sâu, kim loại nặng, dung môi công nghiệp, phthalates…
- Thói quen xấu: Như mặc đồ lót chật, thường xuyên để laptop lên đùi gây tăng nhiệt bìu.
Tinh dịch đồ – Cách chẩn đoán tinh trùng di động kém
Để đánh giá chính xác chất lượng tinh trùng, trong đó có khả năng di động, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm tinh dịch đồ. Đây là một xét nghiệm đơn giản, ít xâm lấn nhưng mang lại thông tin vô cùng quan trọng về khả năng sinh sản của nam giới.
Quy trình lấy mẫu
- Nam giới cần kiêng xuất tinh từ 2–7 ngày trước khi lấy mẫu.
- Thực hiện lấy mẫu bằng phương pháp thủ dâm tại cơ sở y tế chuyên khoa.
- Mẫu được chuyển nhanh đến phòng xét nghiệm và phân tích trong vòng 1 giờ.
Các chỉ số cần quan tâm trong tinh dịch đồ
| Chỉ số | Giá trị tham chiếu (WHO 2010) |
|---|---|
| Thể tích tinh dịch | ≥ 1.5 ml |
| Mật độ tinh trùng | ≥ 15 triệu/ml |
| Tổng số tinh trùng | ≥ 39 triệu/mẫu |
| Di động tiến tới (A + B) | ≥ 40% |
| Di động nhanh (A) | ≥ 32% |
| Hình dạng bình thường | ≥ 4% |
Nếu kết quả cho thấy chỉ số di động dưới ngưỡng tiêu chuẩn, bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá thêm các yếu tố nội tiết, hình thái tinh trùng và chỉ định điều trị phù hợp.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.