Tiêu chảy cấp do Rotavirus là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy nặng ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Đây không chỉ là bệnh truyền nhiễm phổ biến mà còn là một gánh nặng lớn đối với y tế công cộng tại Việt Nam và nhiều quốc gia đang phát triển. Điều nguy hiểm là bệnh có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng, suy dinh dưỡng và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Tuy nhiên, điều tích cực là chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa căn bệnh này một cách hiệu quả nếu có kiến thức đúng đắn và hành động kịp thời.
Giới thiệu chung về Rotavirus
Rotavirus là loại virus phổ biến nhất gây ra bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ trên toàn thế giới. Virus này có khả năng lây lan mạnh mẽ và bền vững trong môi trường, đặc biệt ở những nơi có điều kiện vệ sinh kém. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 200.000 trẻ em tử vong vì tiêu chảy do Rotavirus, phần lớn xảy ra ở các nước thu nhập thấp và trung bình.
Rotavirus thuộc họ Reoviridae, có cấu trúc xoắn kép RNA và phân thành nhiều nhóm huyết thanh khác nhau, trong đó phổ biến nhất là nhóm A. Virus này có thể tồn tại hàng giờ ngoài môi trường và chỉ cần một lượng nhỏ virus là đủ để gây bệnh.
Điều đặc biệt ở Rotavirus là mức độ lây nhiễm cao và khả năng gây bệnh rất mạnh, đặc biệt ở trẻ từ 6 đến 24 tháng tuổi – giai đoạn hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Người trưởng thành cũng có thể bị nhiễm nhưng thường biểu hiện nhẹ hoặc không triệu chứng.
Tình hình bệnh tiêu chảy do Rotavirus tại Việt Nam
Tại Việt Nam, tiêu chảy cấp do Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ nhỏ nhập viện vì tiêu chảy. Theo thống kê từ Bộ Y tế, khoảng 40-50% số ca tiêu chảy nhập viện ở trẻ em dưới 5 tuổi có nguyên nhân do Rotavirus. Đặc biệt, bệnh thường xuất hiện theo mùa, cao điểm vào những tháng lạnh và khô (tháng 10 đến tháng 3 năm sau).
Trong nhiều nghiên cứu được thực hiện tại các bệnh viện tuyến trung ương và tỉnh, tỷ lệ dương tính với Rotavirus ở trẻ bị tiêu chảy cấp có thể lên tới 60-70%. Điều này cho thấy Rotavirus vẫn là một mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe trẻ em tại nước ta.
Đáng lo ngại là phần lớn các ca bệnh nặng đều xảy ra ở trẻ chưa được tiêm phòng đầy đủ hoặc chưa từng tiêm ngừa Rotavirus. Đây là lý do vì sao WHO khuyến cáo mạnh mẽ việc tiêm vắc xin Rotavirus như một phần trong chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia.
Đường lây truyền và cơ chế gây bệnh của Rotavirus
Rotavirus lây lan chủ yếu theo đường phân – miệng, tức là virus từ phân của người nhiễm bệnh có thể lây sang người khác thông qua tay bẩn, đồ vật, nước uống hoặc thức ăn bị nhiễm bẩn. Trẻ nhỏ thường xuyên đưa tay vào miệng, tiếp xúc gần với người chăm sóc hoặc môi trường xung quanh khiến nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn.
Một số con đường lây phổ biến:
- Tiếp xúc với phân hoặc bề mặt bị ô nhiễm (ghế ăn, đồ chơi, tay cầm cửa…)
- Uống nước không đun sôi, ăn thức ăn chưa chín kỹ
- Không rửa tay sạch sẽ sau khi thay tã hoặc trước khi chế biến thức ăn
Thời gian ủ bệnh của Rotavirus kéo dài từ 1-3 ngày. Sau đó, virus bắt đầu tấn công tế bào niêm mạc ruột non, gây tổn thương và làm giảm hấp thu nước và chất dinh dưỡng. Chính điều này khiến trẻ bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày, dẫn đến mất nước và điện giải nghiêm trọng.
Triệu chứng tiêu chảy cấp do Rotavirus
Triệu chứng điển hình của tiêu chảy cấp do Rotavirus thường bắt đầu đột ngột, diễn tiến nhanh và dễ bị nhầm lẫn với các loại tiêu chảy khác. Tuy nhiên, có một số đặc điểm đặc trưng giúp nhận biết:
Triệu chứng chính
- Tiêu chảy nhiều lần: Phân lỏng, nước, có thể có màu vàng hoặc xanh, không mùi tanh như tiêu chảy do vi khuẩn.
- Nôn ói: Thường xảy ra trước tiêu chảy hoặc đồng thời, kéo dài 1–2 ngày đầu.
- Sốt: Có thể nhẹ đến cao, thường 38–39°C.
- Biểu hiện mất nước: Khô môi, mắt trũng, khóc không ra nước mắt, tiểu ít.
Thời gian mắc bệnh trung bình kéo dài 3–7 ngày. Trong những trường hợp nặng, trẻ có thể tiêu chảy trên 10 lần/ngày kèm theo sốt cao và nôn liên tục, rất dễ dẫn đến mất nước mức độ nặng.
Phân biệt với các nguyên nhân khác
| Đặc điểm | Tiêu chảy do Rotavirus | Tiêu chảy do vi khuẩn |
|---|---|---|
| Bắt đầu triệu chứng | Đột ngột | Thường từ từ |
| Phân | Lỏng, nhiều nước, không mùi tanh | Phân nhầy, đôi khi có máu |
| Nôn ói | Rất thường gặp | Ít gặp hơn |
| Sốt | 38–39°C | Thường cao hơn 39°C |
Lưu ý: Không thể phân biệt hoàn toàn chỉ dựa vào triệu chứng, do đó việc làm test nhanh trong phân là cần thiết nếu trẻ có biểu hiện nặng.
Biến chứng nguy hiểm của Rotavirus nếu không điều trị kịp thời
Tiêu chảy do Rotavirus có thể biến chuyển nhanh chóng sang tình trạng mất nước nghiêm trọng nếu không được bù nước và chăm sóc đúng cách. Một số biến chứng thường gặp bao gồm:
- Mất nước và điện giải: Biến chứng phổ biến nhất, gây trụy mạch, sốc và tử vong nếu không được bù nước kịp thời.
- Suy dinh dưỡng: Do tiêu chảy kéo dài, trẻ ăn kém, hấp thu kém.
- Suy thận cấp: Xảy ra ở trẻ mất nước nặng kéo dài mà không được xử lý đúng.
- Co giật: Thường do sốt cao hoặc rối loạn điện giải.
Trích dẫn từ BS. Trần Thị Ngọc Tuyết (Bệnh viện Nhi Trung ương):
“Trong số các nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ em, Rotavirus là loại nguy hiểm nhất vì gây mất nước nhanh, đặc biệt là ở trẻ dưới 1 tuổi chưa có miễn dịch tốt.”
Chẩn đoán tiêu chảy cấp do Rotavirus
Để xác định chính xác tiêu chảy cấp do Rotavirus, các bác sĩ thường kết hợp giữa đánh giá lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng. Điều này giúp phân biệt với các nguyên nhân khác như vi khuẩn (E.coli, Salmonella), ký sinh trùng hoặc do rối loạn tiêu hóa không nhiễm trùng.
Lâm sàng
- Trẻ có biểu hiện tiêu chảy nước nhiều lần/ngày
- Kèm theo nôn, sốt, mệt mỏi và mất nước
- Bệnh xuất hiện đột ngột và diễn tiến nhanh
Xét nghiệm
- Test nhanh Rotavirus: Là phương pháp phổ biến nhất hiện nay, thực hiện qua mẫu phân, cho kết quả trong vòng 15–30 phút.
- Xét nghiệm PCR: Được dùng trong các trường hợp nghiên cứu hoặc phân tích chuyên sâu.
- Khác: Xét nghiệm điện giải đồ, chức năng thận để đánh giá mất nước nặng.
Nguyên tắc điều trị tiêu chảy do Rotavirus
Bù nước và điện giải: Ưu tiên hàng đầu
Việc bù nước đúng cách là biện pháp quan trọng nhất trong điều trị tiêu chảy cấp do Rotavirus. Mục tiêu là tránh tình trạng mất nước – nguyên nhân chính dẫn đến tử vong.
- Oresol (ORS): Dung dịch điện giải cân bằng được khuyến cáo sử dụng sớm ngay khi có dấu hiệu tiêu chảy.
- Cho trẻ uống từng ngụm nhỏ, nhiều lần để tránh nôn ói.
- Nếu trẻ nôn nhiều hoặc tiêu chảy trên 10 lần/ngày, nên đưa đến cơ sở y tế để truyền dịch tĩnh mạch.
Điều trị hỗ trợ
- Thuốc hạ sốt: Dùng paracetamol theo cân nặng nếu trẻ sốt cao trên 38.5°C.
- Probiotic: Giúp cân bằng lại hệ vi sinh đường ruột, rút ngắn thời gian bệnh.
- Chế độ ăn: Cho trẻ ăn như bình thường nếu có thể. Ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu, chia nhỏ bữa.
Lưu ý: Không sử dụng kháng sinh hay thuốc cầm tiêu chảy khi chưa có chỉ định từ bác sĩ, vì có thể làm bệnh nặng hơn hoặc kéo dài thời gian nhiễm virus.
Phòng ngừa tiêu chảy cấp do Rotavirus
Tiêm phòng Rotavirus – phương pháp phòng bệnh hiệu quả nhất
Theo khuyến cáo của WHO và Bộ Y tế Việt Nam, tiêm vắc xin Rotavirus là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa bệnh tiêu chảy cấp do virus này. Có hai loại vắc xin phổ biến:
- Rotarix: 2 liều, uống lần đầu khi trẻ 6 tuần tuổi và lần hai cách nhau ít nhất 4 tuần.
- RotaTeq: 3 liều, mỗi liều cách nhau ít nhất 4 tuần, bắt đầu từ tuần thứ 6 sau sinh.
Vắc xin Rotavirus không nằm trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia nhưng được cung cấp tại nhiều cơ sở tiêm dịch vụ.
Vệ sinh cá nhân và môi trường
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.
- Đảm bảo nước uống sạch và thực phẩm được nấu chín kỹ.
- Khử khuẩn các bề mặt và đồ chơi mà trẻ tiếp xúc thường xuyên.
- Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để tăng cường miễn dịch tự nhiên.
Câu chuyện thực tế: Một bé 10 tháng nhập viện vì tiêu chảy nặng do Rotavirus
Bé Nam (10 tháng tuổi) được đưa vào cấp cứu tại Bệnh viện Nhi đồng trong tình trạng tiêu chảy hơn 12 lần/ngày, sốt cao và không chịu bú. Mẹ bé chia sẻ: “Ban đầu tôi nghĩ con chỉ bị rối loạn tiêu hóa nhẹ, nhưng không ngờ lại nặng như vậy. Sau 2 ngày truyền dịch và chăm sóc tích cực, con đã ổn hơn. Bác sĩ nói nếu chậm vài giờ nữa có thể dẫn đến mất nước nguy hiểm đến tính mạng.”
Sau đợt điều trị, gia đình đã cho bé tiêm vắc xin Rotavirus để phòng ngừa tái phát trong tương lai.
Thông tin đáng tin cậy từ ThuVienBenh.com
Tại ThuVienBenh.com – bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y học cần thiết: từ dấu hiệu nhận biết bệnh đến hướng dẫn điều trị và phòng ngừa, được biên soạn bởi đội ngũ y tế có chuyên môn, cập nhật thường xuyên, chính xác và dễ hiểu.
Câu hỏi thường gặp
1. Trẻ bị tiêu chảy do Rotavirus có cần dùng kháng sinh không?
Không. Tiêu chảy do Rotavirus là bệnh do virus, nên kháng sinh không có tác dụng. Việc dùng kháng sinh không đúng chỉ làm tăng nguy cơ kháng thuốc và rối loạn tiêu hóa nặng hơn.
2. Sau khi mắc Rotavirus có thể mắc lại không?
Có thể. Tuy nhiên, sau mỗi lần mắc, cơ thể sẽ hình thành miễn dịch từng phần, lần sau nếu có nhiễm lại thì triệu chứng thường nhẹ hơn. Tiêm vắc xin vẫn là cách tốt nhất để bảo vệ trẻ khỏi các thể bệnh nặng.
3. Người lớn có thể bị nhiễm Rotavirus không?
Có. Người lớn vẫn có thể nhiễm Rotavirus nhưng đa phần biểu hiện nhẹ hoặc không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, người lớn có thể là nguồn lây cho trẻ nhỏ nếu không giữ vệ sinh kỹ lưỡng.
Tổng kết
Tiêu chảy cấp do Rotavirus là một bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh hiệu quả. Việc hiểu rõ cơ chế lây truyền, biểu hiện, biến chứng và cách xử trí sẽ giúp cha mẹ bảo vệ con mình khỏi những hậu quả nặng nề. Tiêm phòng đúng lịch, duy trì vệ sinh cá nhân và chăm sóc y tế kịp thời là chìa khóa then chốt trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này.
Hãy luôn trang bị kiến thức y tế chính xác từ các nguồn uy tín như ThuVienBenh.com để chủ động chăm sóc sức khỏe cho trẻ và cả gia đình bạn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.