Khi một bác sĩ đặt ống nghe lên ngực bệnh nhân và nghe thấy âm thanh “soạt soạt” như hai miếng da cọ xát vào nhau, đó không phải là một âm thanh bình thường. Đây chính là tiếng cọ màng phổi – dấu hiệu có thể cảnh báo những vấn đề nghiêm trọng trong khoang màng phổi. Mặc dù ít được người bệnh để ý, tiếng cọ màng phổi lại là “lời thì thầm” đáng sợ của nhiều bệnh lý hô hấp tiềm ẩn như viêm màng phổi, lao, ung thư phổi hay tràn dịch màng phổi.
Vậy tiếng cọ màng phổi là gì? Nghe như thế nào? Có nguy hiểm không? Bài viết sau từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ triệu chứng đặc biệt này để không bỏ qua những dấu hiệu ban đầu của bệnh lý phổi nguy hiểm.
Tiếng Cọ Màng Phổi Là Gì?
Định nghĩa và mô tả âm thanh đặc trưng
Tiếng cọ màng phổi (Pleural friction rub) là âm thanh bất thường được nghe thấy khi màng phổi – lớp màng bao quanh phổi và lót thành ngực – bị viêm, mất lớp dịch bôi trơn và cọ xát vào nhau trong quá trình hô hấp.
Âm thanh này thường được mô tả giống như:
- Tiếng bước chân trên tuyết dày.
- Tiếng da cọ sát vào nhau hoặc tiếng cọ của giấy ráp.
- Nghe rõ nhất khi bệnh nhân hít sâu, và thường không thay đổi theo tư thế.
Ảnh minh họa:
Cách phân biệt với tiếng ran, rít, ran nổ
Nhiều người dễ nhầm tiếng cọ màng phổi với các âm thổi khác trong phổi. Dưới đây là bảng phân biệt:
| Đặc điểm | Tiếng cọ màng phổi | Tiếng ran ẩm | Tiếng rít |
|---|---|---|---|
| Thời điểm xuất hiện | Hít vào và thở ra | Chủ yếu khi hít vào | Thở ra là chính |
| Âm thanh | Khô, thô ráp, cọ xát | Lách tách, bong bóng | Cao, liên tục, như huýt sáo |
| Biến mất khi nín thở? | Có | Không | Không |
| Nguyên nhân thường gặp | Viêm màng phổi | Phù phổi, viêm phổi | Hen suyễn, COPD |
Nguyên nhân sinh ra tiếng cọ màng phổi
Khi lớp màng phổi bị viêm hoặc tổn thương, lượng dịch giữa hai lớp màng giảm, khiến hai bề mặt thô ráp ma sát với nhau trong quá trình hô hấp và tạo nên âm thanh đặc trưng.
Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Viêm màng phổi do vi khuẩn: thường là do viêm phổi lan rộng.
- Lao màng phổi: đặc biệt phổ biến ở các nước đang phát triển.
- Ung thư màng phổi hoặc di căn phổi: gây viêm và tăng tiết dịch.
- Chấn thương ngực: có thể gây tràn khí hoặc viêm màng phổi thứ phát.
- Nguyên nhân tự miễn: như lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp.
Âm Thanh Này Xuất Hiện Khi Nào?
Tiếng cọ rõ khi hít sâu hoặc ho
Tiếng cọ màng phổi xuất hiện rõ nhất vào giai đoạn cuối thì hít vào và đầu thì thở ra. Khi bệnh nhân ho hoặc cố gắng hít thật sâu, tiếng cọ thường được nghe thấy rõ hơn.
Nghe được rõ nhất ở vùng đáy phổi
Theo nghiên cứu của Đại học Y Dược TP.HCM (2020), hơn 80% trường hợp phát hiện tiếng cọ màng phổi ở vùng đáy phổi sau lưng, gần đường nách sau.
Vì đây là vùng thấp nhất của màng phổi, dễ bị tổn thương khi có dịch hoặc viêm khu trú.
Vị trí và tư thế giúp dễ nghe hơn
Để nghe tiếng cọ màng phổi rõ nhất, bác sĩ thường yêu cầu bệnh nhân:
- Ngồi thẳng hoặc hơi cúi người về phía trước.
- Hít sâu và giữ hơi trong vài giây.
- Dùng ống nghe đặt ở vùng đáy phổi, hai bên lưng hoặc vùng nách dưới.
Các Bệnh Lý Liên Quan Đến Tiếng Cọ Màng Phổi
Viêm màng phổi do nhiễm trùng
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Viêm màng phổi có thể do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây nên. Trong đó, viêm màng phổi khô thường tạo ra tiếng cọ rất rõ.
Lao màng phổi
Lao không chỉ gây tổn thương nhu mô phổi mà còn có thể lan tới màng phổi, gây viêm và tràn dịch. Tiếng cọ thường xuất hiện ở giai đoạn đầu, trước khi dịch nhiều lên làm mất âm thổi này.
“Tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch TP.HCM, trung bình mỗi tháng tiếp nhận hơn 100 ca lao màng phổi mới. Nhiều trường hợp được phát hiện nhờ dấu hiệu ban đầu là tiếng cọ màng phổi.” – ThS.BS. Trần Minh Quân
Ung thư màng phổi hoặc di căn
Ung thư phổi hoặc ung thư từ nơi khác di căn đến màng phổi có thể gây viêm, tổn thương cấu trúc và tăng tiết dịch. Tiếng cọ xuất hiện khi chưa có nhiều dịch.
Chấn thương ngực và tràn khí – tràn dịch màng phổi
Khi màng phổi bị tổn thương do va đập, tai nạn hoặc thủ thuật y khoa (như dẫn lưu màng phổi), âm thanh bất thường này có thể xuất hiện trong vài ngày đầu trước khi hình thành dịch hoặc khí trong khoang màng phổi.
Ảnh minh họa X-quang:
Chẩn Đoán Khi Nghe Thấy Tiếng Cọ Màng Phổi
Nghe phổi bằng ống nghe: kỹ thuật và lưu ý
Việc phát hiện tiếng cọ màng phổi chủ yếu dựa vào kỹ thuật nghe phổi bằng ống nghe. Bác sĩ sẽ di chuyển ống nghe dọc theo lưng, hai bên ngực và vùng nách trong khi bệnh nhân hít sâu. Âm thanh cọ xát thường nghe rõ nhất ở đáy phổi, đặc biệt khi bệnh nhân ngồi thẳng và hơi nghiêng người về phía trước.
Để tăng độ chính xác, bác sĩ thường:
- Yêu cầu bệnh nhân nín thở trong vài giây – nếu âm thanh biến mất, có khả năng cao là tiếng cọ màng phổi.
- So sánh hai bên phổi để xác định vị trí tổn thương.
Ảnh minh họa kỹ thuật nghe phổi:
Xét nghiệm hình ảnh: X-quang, CT ngực
X-quang ngực giúp xác định các dấu hiệu viêm, tràn dịch hoặc tràn khí màng phổi. Tuy nhiên, ở giai đoạn sớm của viêm màng phổi khô, phim X-quang có thể vẫn bình thường. Do đó, chụp CT ngực là phương pháp có độ nhạy cao hơn để đánh giá màng phổi và mô phổi chi tiết.
Xét nghiệm dịch màng phổi nếu nghi ngờ tràn dịch
Khi có dấu hiệu tràn dịch màng phổi, bác sĩ sẽ chỉ định chọc hút dịch để:
- Đo độ protein, LDH để phân biệt dịch thấm và dịch tiết.
- Xét nghiệm tế bào học, nhuộm soi tìm vi khuẩn lao hoặc tế bào ung thư.
- Nuôi cấy dịch nếu nghi ngờ nhiễm trùng.
Điều Trị và Hướng Xử Lý Khi Có Tiếng Cọ Màng Phổi
Điều trị nguyên nhân (viêm, lao, ung thư…)
Không có phương pháp điều trị riêng cho tiếng cọ màng phổi – thay vào đó, mục tiêu là điều trị nguyên nhân gây ra triệu chứng này:
- Viêm màng phổi do vi khuẩn: dùng kháng sinh phổ rộng hoặc theo kháng sinh đồ.
- Lao màng phổi: điều trị theo phác đồ lao kéo dài từ 6–9 tháng.
- Ung thư màng phổi: hóa trị, xạ trị hoặc phẫu thuật tùy giai đoạn.
Giảm đau, chống viêm màng phổi
Thuốc giảm đau như paracetamol hoặc NSAID được dùng để giảm đau ngực khi hít thở. Trong một số trường hợp viêm màng phổi do tự miễn, corticoid có thể được chỉ định ngắn hạn để giảm viêm.
Theo dõi tái phát và đánh giá đáp ứng điều trị
Sau khi điều trị, bệnh nhân cần được tái khám định kỳ, đánh giá lại bằng lâm sàng, nghe phổi và chụp X-quang để xác định liệu tiếng cọ màng phổi đã biến mất hay chưa, và tình trạng phổi có phục hồi tốt không.
Phân Biệt Với Các Âm Thổi Khác Khi Nghe Phổi
Tiếng ran ẩm – ran nổ
Đây là những âm nghe được trong các bệnh lý nhu mô phổi như viêm phổi, phù phổi. Khác với tiếng cọ màng phổi, ran ẩm không thay đổi khi nín thở và thường có âm vang hơn.
Tiếng thở rít – co thắt khí quản
Xuất hiện trong hen suyễn hoặc COPD, tiếng rít là âm cao, kéo dài, thường rõ hơn khi thở ra và không biến mất khi nín thở.
Vai trò của kỹ năng nghe phổi trong chẩn đoán
Kỹ năng nghe phổi có giá trị cao trong chẩn đoán sớm các bệnh lý hô hấp. Đặc biệt với các bệnh như lao, viêm màng phổi, phát hiện tiếng cọ giúp hướng dẫn chẩn đoán hình ảnh và định hướng điều trị sớm.
Ảnh minh họa so sánh âm thổi phổi:
Khi Nào Cần Đến Khám Bác Sĩ?
Triệu chứng kèm theo cảnh báo nặng
Bệnh nhân nên đi khám ngay khi xuất hiện:
- Đau ngực khi hít sâu
- Khó thở tăng dần
- Sốt, ho kéo dài
- Gầy sút, mệt mỏi không rõ nguyên nhân
Các trường hợp cần chụp X-quang sớm
Ngay cả khi không có triệu chứng điển hình, nếu bác sĩ phát hiện tiếng cọ màng phổi khi khám, bạn nên chụp X-quang ngực để loại trừ các bệnh nguy hiểm như lao, tràn dịch hoặc u phổi.
Lời Kết: Đừng Bỏ Qua Tiếng Cọ Nhỏ Bé Này
Ý nghĩa của việc phát hiện sớm
Tiếng cọ màng phổi có thể là “tiếng chuông cảnh báo” đầu tiên của các bệnh lý hô hấp tiềm ẩn, đặc biệt là viêm màng phổi, lao hoặc ung thư. Việc phát hiện và điều trị sớm có thể giúp giảm tổn thương phổi vĩnh viễn và cải thiện tiên lượng.
Lời khuyên từ chuyên gia y tế
“Không phải triệu chứng nào cũng rõ ràng, nhưng tiếng cọ màng phổi lại là một dấu hiệu ‘nói chuyện’ với bác sĩ. Bỏ qua nó có thể bỏ qua cả cơ hội điều trị sớm.” – BSCKI. Nguyễn Thị Hồng Ánh, Bệnh viện Phổi Trung ương
FAQ: Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Tiếng Cọ Màng Phổi
1. Tiếng cọ màng phổi có tự hết không?
Có thể tự hết nếu nguyên nhân (viêm nhẹ, nhiễm virus) được kiểm soát sớm. Tuy nhiên, cần theo dõi và đánh giá cẩn thận.
2. Tiếng cọ màng phổi có nguy hiểm không?
Nó không nguy hiểm trực tiếp, nhưng là dấu hiệu của bệnh lý tiềm ẩn như lao, ung thư hoặc tràn dịch màng phổi – cần chẩn đoán sớm.
3. Có thể nghe tiếng cọ màng phổi tại nhà không?
Không. Cần có bác sĩ và ống nghe chuyên dụng để xác định chính xác âm thanh và loại trừ các âm thổi khác.
4. Trẻ em có thể có tiếng cọ màng phổi không?
Có, đặc biệt nếu bị viêm màng phổi do nhiễm khuẩn hoặc lao.
5. Sau điều trị tiếng cọ còn tồn tại không?
Trong một số trường hợp, tiếng cọ có thể kéo dài một vài tuần sau khi tổn thương lành, nhưng thường biến mất dần nếu điều trị đúng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.