Thủy đậu là căn bệnh nhiễm trùng do virus gây ra, thường gặp ở trẻ em nhưng cũng có thể xảy ra ở người lớn. Dù không phải là bệnh nguy hiểm đến tính mạng, thủy đậu lại dễ gây biến chứng nếu không điều trị và chăm sóc đúng cách. Thủy đậu khiến người bệnh cảm thấy khó chịu với những mụn nước ngứa ngáy khắp cơ thể, gây sốt và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày. Việc hiểu đúng về bệnh để nhận biết sớm, xử trí kịp thời là vô cùng cần thiết nhằm hạn chế biến chứng và phòng ngừa hiệu quả.
Thủy đậu là bệnh gì?
Định nghĩa bệnh thủy đậu
Thủy đậu (hay còn gọi là trái rạ) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Varicella-zoster (thuộc họ Herpesviridae) gây ra. Đây là bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, nhất là trong độ tuổi mẫu giáo và tiểu học. Người lớn cũng có thể mắc thủy đậu nếu chưa từng nhiễm virus trước đó hoặc chưa tiêm phòng vắc-xin.
Bệnh đặc trưng bởi sự xuất hiện của các nốt mụn nước li ti trên da, đi kèm triệu chứng sốt nhẹ, ngứa ngáy khó chịu. Các nốt mụn nước có thể lan khắp cơ thể, bao gồm cả niêm mạc miệng, mắt, bộ phận sinh dục…
Cơ chế lây lan của bệnh
Virus gây bệnh thủy đậu có khả năng lây lan rất nhanh trong cộng đồng, đặc biệt là ở những nơi đông người như trường học, nhà trẻ, khu dân cư. Người bệnh dễ phát tán virus ra môi trường qua dịch tiết mũi họng, nước bọt khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc trực tiếp với mụn nước bị vỡ.
Một người bị thủy đậu có thể lây bệnh cho người khác ngay từ 1-2 ngày trước khi nổi mụn nước cho tới khi tất cả các mụn nước khô và đóng vảy hoàn toàn.
Nguyên nhân gây bệnh thủy đậu
Virus varicella-zoster là gì?
Thủy đậu do virus Varicella-zoster (VZV) gây ra. Đây là loại virus cùng nhóm với virus gây bệnh zona thần kinh. Sau khi nhiễm bệnh, virus có thể nằm “ngủ” trong hệ thần kinh và tái hoạt động khi cơ thể suy yếu, gây nên zona sau này.
Đường lây truyền chính
Lây qua đường hô hấp
Đây là con đường lây nhiễm chủ yếu của bệnh thủy đậu. Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện… virus có trong dịch tiết mũi họng sẽ phát tán ra không khí, người xung quanh hít phải sẽ bị lây nhiễm.
Lây khi tiếp xúc trực tiếp
Tiếp xúc với da, dịch từ các nốt mụn nước của người mắc thủy đậu cũng là nguyên nhân khiến virus lây lan.
Lây qua vật dụng cá nhân
Virus thủy đậu có thể tồn tại trên quần áo, chăn màn, khăn mặt… nếu những vật dụng này bị dính dịch từ mụn nước của người bệnh. Khi người khỏe mạnh sử dụng chung có nguy cơ bị lây nhiễm.
Dấu hiệu nhận biết bệnh thủy đậu
Triệu chứng khởi phát
- Người bệnh thường khởi phát với cảm giác mệt mỏi, chán ăn, đau đầu nhẹ.
- Đau họng, ho khan, sốt nhẹ khoảng 37,5 – 38,5°C trong 1-2 ngày đầu tiên.
- Trên da bắt đầu xuất hiện những mẩn đỏ nhỏ, rải rác khắp người, sau đó nhanh chóng phát triển thành mụn nước.
Triệu chứng toàn phát
- Mụn nước nổi khắp cơ thể, từ đầu, mặt, thân mình cho đến chân tay, có khi xuất hiện cả ở niêm mạc miệng, họng, bộ phận sinh dục.
- Mụn nước có kích thước từ 1-3mm, chứa dịch trong suốt, sau đó ngả đục.
- Người bệnh có thể sốt cao 39-40°C, nhức đầu, mệt mỏi, ngứa dữ dội.
Triệu chứng hồi phục
- Khoảng 7-10 ngày, các nốt mụn nước khô lại, đóng vảy, bong ra dần.
- Nếu chăm sóc đúng cách sẽ không để lại sẹo. Trường hợp gãi, nhiễm trùng mụn nước dễ để lại sẹo thâm hoặc sẹo lõm.
Hình ảnh thực tế bệnh thủy đậu
Thủy đậu có nguy hiểm không?
Biến chứng nguy hiểm thường gặp
Nếu không được điều trị và chăm sóc đúng cách, thủy đậu có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người lớn tuổi. Một số biến chứng thường gặp bao gồm:
- Viêm phổi do virus hoặc bội nhiễm vi khuẩn.
- Nhiễm trùng da, mụn nước mưng mủ, hoại tử da.
- Viêm não, viêm màng não, viêm tiểu não.
- Zona thần kinh về sau (bệnh tái phát từ virus thủy đậu).
Đối tượng dễ gặp biến chứng
- Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ dưới 1 tuổi.
- Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu hoặc cuối thai kỳ.
- Người lớn tuổi hoặc người có hệ miễn dịch yếu (đang điều trị ung thư, ghép tạng, HIV…).
Cách điều trị bệnh thủy đậu
Điều trị triệu chứng tại nhà
Hầu hết các trường hợp thủy đậu ở trẻ em hoặc người lớn có sức đề kháng tốt đều có thể điều trị tại nhà bằng các biện pháp chăm sóc hỗ trợ, giúp làm dịu triệu chứng, giảm nguy cơ biến chứng.
Hạ sốt, giảm đau
- Sử dụng thuốc hạ sốt như Paracetamol khi thân nhiệt trên 38,5°C.
- Không sử dụng Aspirin vì nguy cơ gây hội chứng Reye rất nguy hiểm ở trẻ nhỏ.
- Uống nhiều nước, nghỉ ngơi để cơ thể hồi phục nhanh hơn.
Sát khuẩn, vệ sinh da
- Rửa nhẹ nhàng cơ thể bằng nước ấm, có thể sử dụng dung dịch tím Gentian 1% để sát khuẩn các mụn nước đã vỡ.
- Mặc quần áo rộng rãi, vải mềm, thấm hút mồ hôi tốt để tránh cọ xát gây vỡ mụn nước.
Chế độ ăn uống
- Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, kẽm để tăng sức đề kháng.
- Ăn các món mềm, dễ tiêu như cháo, súp để tránh đau rát niêm mạc nếu có tổn thương trong miệng.
- Hạn chế thức ăn cay nóng, đồ chiên rán, nước ngọt có gas.
Điều trị bằng thuốc theo chỉ định bác sĩ
Với các trường hợp bệnh nặng, có dấu hiệu biến chứng hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao, bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng thuốc kháng virus hoặc các thuốc hỗ trợ khác.
Thuốc kháng virus
- Acyclovir dạng uống hoặc tiêm truyền giúp rút ngắn thời gian bệnh, giảm nguy cơ biến chứng.
- Hiệu quả tốt nhất khi dùng trong vòng 24-48 giờ từ khi phát ban mụn nước đầu tiên.
Thuốc bôi da
- Dùng kem bôi làm dịu da, giảm ngứa như Calamine lotion.
- Không tự ý sử dụng thuốc mỡ kháng sinh nếu không có chỉ định từ bác sĩ.
Kiêng kỵ khi bị thủy đậu để tránh biến chứng
Thực phẩm cần kiêng
- Hải sản tôm, cua, ốc vì dễ gây dị ứng, mưng mủ.
- Đồ nếp, trứng gà do quan niệm dân gian dễ làm sẹo lồi (chưa có bằng chứng y học rõ ràng).
- Thức ăn cay nóng, chiên xào nhiều dầu mỡ.
Thói quen sinh hoạt cần tránh
- Tránh tiếp xúc người khác để hạn chế lây lan.
- Không gãi hoặc chọc vỡ các mụn nước.
- Không tự ý bôi thuốc hoặc sử dụng các mẹo dân gian không rõ nguồn gốc.
Phòng ngừa bệnh thủy đậu
Tiêm phòng vắc-xin
Tiêm vắc-xin phòng thủy đậu là phương pháp hiệu quả và an toàn nhất hiện nay. Lịch tiêm khuyến cáo:
- Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên: 1 mũi, sau 3-5 năm tiêm nhắc lại mũi 2.
- Người lớn chưa từng mắc hoặc tiêm vắc-xin: tiêm đủ 2 mũi cách nhau 4-8 tuần.
Giữ vệ sinh cá nhân
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng sát khuẩn.
- Đeo khẩu trang, hạn chế tiếp xúc gần khi có người mắc bệnh.
Cách ly khi có người nhiễm bệnh
- Cách ly người bệnh tại nhà ít nhất 7-10 ngày cho đến khi tất cả mụn nước đóng vảy hoàn toàn.
- Không cho trẻ đến trường, người lớn hạn chế đi làm để tránh lây lan.
Thủy đậu ở đối tượng đặc biệt
Thủy đậu ở trẻ em
Trẻ em là đối tượng dễ mắc thủy đậu nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Nếu chăm sóc tốt, bệnh thường tự khỏi sau 7-10 ngày. Tuy nhiên, phụ huynh cần lưu ý:
- Theo dõi sát sao thân nhiệt, tình trạng mụn nước.
- Không cho trẻ gãi, tránh nhiễm trùng da.
- Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, uống đủ nước.
Thủy đậu khi mang thai
Phụ nữ mang thai mắc thủy đậu trong 3 tháng đầu dễ gây dị tật bẩm sinh cho thai nhi. Nếu mắc ở cuối thai kỳ, mẹ có nguy cơ truyền bệnh cho con khi sinh. Do đó, phụ nữ có kế hoạch mang thai nên tiêm vắc-xin phòng bệnh từ trước.
Thủy đậu ở người lớn tuổi
Người lớn tuổi, người có bệnh nền hoặc suy giảm miễn dịch khi mắc thủy đậu dễ gặp biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não. Điều trị cho nhóm này cần theo dõi chặt chẽ tại cơ sở y tế.
Những thắc mắc thường gặp về bệnh thủy đậu
Thủy đậu bao lâu thì khỏi?
Thông thường bệnh kéo dài từ 7-10 ngày với người khỏe mạnh. Các mụn nước sẽ khô lại, đóng vảy và tự bong ra. Tuy nhiên, thời gian hồi phục còn phụ thuộc vào sức đề kháng và cách chăm sóc.
Bị thủy đậu tắm được không?
Có thể tắm nhẹ nhàng bằng nước ấm, sử dụng xà phòng diệt khuẩn dịu nhẹ. Việc giữ vệ sinh da giúp hạn chế nhiễm trùng mụn nước.
Thủy đậu để lại sẹo không?
Nếu chăm sóc đúng, không gãi, không để mụn nước nhiễm trùng thì thường không để lại sẹo. Trường hợp gãi, bội nhiễm da dễ để lại thâm, sẹo lõm mất thẩm mỹ.
Kết luận
Tóm tắt kiến thức cần nhớ
Thủy đậu là bệnh truyền nhiễm phổ biến, dễ lây nhưng có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc-xin. Điều trị bệnh cần kết hợp chăm sóc đúng cách, tuân thủ hướng dẫn y tế để hạn chế biến chứng. Đặc biệt, cần chú ý ở nhóm đối tượng nguy cơ cao như trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai.
Lời khuyên từ chuyên gia y tế
Bác sĩ khuyến cáo: “Việc chủ động phòng bệnh bằng tiêm vắc-xin, giữ vệ sinh cá nhân, cách ly khi có ca bệnh là giải pháp bền vững giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng trước thủy đậu.”
Trích dẫn thực tế
“Ngày bé tôi từng bị thủy đậu rất nặng, sốt cao, nổi mụn toàn thân. Nhờ mẹ chăm sóc cẩn thận, kiêng khem kỹ lưỡng và thăm khám kịp thời, tôi không để lại sẹo. Kể từ đó tôi luôn ý thức tiêm phòng cho con đầy đủ để tránh mắc bệnh như mình.”
— Chị Minh Thu (35 tuổi, Hà Nội)
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.