Táo bón không chỉ là một tình trạng phiền toái mà còn có thể là dấu hiệu tiềm ẩn của nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được quan tâm đúng mức. Theo thống kê từ Hiệp hội Tiêu hóa Hoa Kỳ (AGA), có đến 16% người trưởng thành và hơn 33% người trên 60 tuổi bị ảnh hưởng bởi táo bón mạn tính. Tình trạng này làm suy giảm chất lượng sống, gây ảnh hưởng đến tâm lý và thậm chí dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị cũng như cách phòng ngừa táo bón hiệu quả và khoa học.
“Tôi từng không nghĩ táo bón lại khiến mình kiệt sức đến vậy, cho đến khi phải nằm viện truyền dịch vì biến chứng. Bác sĩ nói tôi đã xem nhẹ tình trạng táo bón mãn tính suốt nhiều năm.” – Bà H.T.N, 58 tuổi, chia sẻ sau lần nhập viện tại TP.HCM.
Táo bón là gì?
Định nghĩa y khoa về táo bón
Táo bón là tình trạng đi đại tiện không thường xuyên (dưới 3 lần/tuần), phân khô cứng, khó đẩy ra ngoài và thường đi kèm cảm giác đầy bụng, khó chịu ở bụng dưới. Theo tiêu chuẩn Rome IV – công cụ chẩn đoán quốc tế các rối loạn chức năng tiêu hóa – một người được coi là bị táo bón chức năng nếu có ít nhất 2 trong 6 triệu chứng sau trong vòng 3 tháng:
- Rặn nhiều khi đi tiêu.
- Phân khô, cứng hoặc vón cục.
- Cảm giác chưa đi hết phân.
- Cảm giác tắc nghẽn khi đi tiêu.
- Cần hỗ trợ như ấn bụng, dùng tay lấy phân.
- Đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần.
Phân loại táo bón
Theo y văn, táo bón được phân loại thành 2 nhóm chính:
- Táo bón chức năng: Không có nguyên nhân thực thể, thường liên quan đến lối sống, chế độ ăn uống hoặc stress. Đây là loại thường gặp nhất.
- Táo bón thứ phát: Xuất phát từ một bệnh lý cụ thể như hội chứng ruột kích thích, đái tháo đường, suy giáp, ung thư đại tràng, tác dụng phụ của thuốc…
Nguyên nhân gây táo bón
Nguyên nhân thường gặp ở người lớn
Các yếu tố thường dẫn đến táo bón bao gồm:
- Thiếu chất xơ: Ăn ít rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Uống không đủ nước: Gây mất nước ở ruột, khiến phân khô cứng.
- Ít vận động: Giảm nhu động ruột.
- Thói quen nhịn đi tiêu: Làm suy giảm phản xạ tự nhiên.
- Tác dụng phụ của thuốc: Như thuốc giảm đau opioid, thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu.
Nguyên nhân ở trẻ nhỏ và người cao tuổi
Ở hai nhóm đối tượng này, táo bón thường đến từ:
- Trẻ em: Do chuyển giai đoạn ăn dặm, thiếu chất xơ, sữa công thức không phù hợp, sợ đi tiêu do đau.
- Người già: Chế độ ăn kém đa dạng, ít vận động, sử dụng nhiều loại thuốc, chức năng tiêu hóa suy giảm theo tuổi tác.
Các bệnh lý nền có thể gây táo bón
Một số bệnh lý có thể gây táo bón mạn tính:
| Bệnh lý | Cơ chế gây táo bón |
|---|---|
| Suy giáp | Làm chậm chuyển hóa và nhu động ruột |
| Bệnh Parkinson | Rối loạn chức năng thần kinh ruột |
| Đái tháo đường | Biến chứng thần kinh tự động ảnh hưởng nhu động ruột |
| Hội chứng ruột kích thích (IBS) | Rối loạn chức năng ruột mạn tính |
Triệu chứng nhận biết táo bón
Các dấu hiệu phổ biến
Các biểu hiện dễ gặp nhất khi bị táo bón gồm:
- Đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần.
- Phân cứng, khó đẩy ra ngoài.
- Đau bụng, cảm giác đầy hơi, chướng bụng.
- Mất cảm giác “cần đi ngoài” hoặc đi tiêu không hết.
- Chán ăn, mệt mỏi kéo dài.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Táo bón kéo dài có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng. Bạn nên đến gặp bác sĩ khi có các biểu hiện sau:
- Táo bón kéo dài trên 3 tuần không cải thiện.
- Đại tiện ra máu hoặc đau dữ dội khi đi tiêu.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân.
- Tiền sử gia đình có người bị ung thư đại trực tràng.
Táo bón là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được can thiệp kịp thời. Theo Tổ chức Tiêu hóa Thế giới (WGO), có khoảng 14% dân số toàn cầu từng trải qua tình trạng táo bón mạn tính trong đời. Dù không phải là một bệnh lý nguy hiểm tức thời, nhưng táo bón kéo dài có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề như trĩ, sa trực tràng, và cả ung thư đại trực tràng.
Bài viết dưới đây của ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu sâu về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và cách phòng tránh táo bón một cách toàn diện và khoa học.
“Tôi từng xem nhẹ việc bị táo bón suốt nhiều năm. Đến khi phải phẫu thuật vì tắc ruột, tôi mới nhận ra hậu quả của việc chủ quan.” — Chị Lê Thị Mai, 42 tuổi, Hà Nội
Táo bón là gì?
Định nghĩa y khoa về táo bón
Táo bón là tình trạng đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần, kèm theo hiện tượng phân cứng, khó đẩy ra ngoài và cảm giác đại tiện không hết. Ngoài ra, người bệnh thường phải rặn mạnh, mất nhiều thời gian để đi tiêu và đôi khi cần đến sự hỗ trợ từ tay hoặc thuốc.
Theo tiêu chuẩn Rome IV — bộ tiêu chuẩn được các chuyên gia tiêu hóa sử dụng toàn cầu để chẩn đoán rối loạn tiêu hóa chức năng — một người bị coi là mắc táo bón mạn tính khi có ít nhất hai trong các biểu hiện dưới đây, kéo dài trong 3 tháng trở lên:
- Rặn mạnh khi đại tiện trong ít nhất 25% số lần đi tiêu.
- Phân cứng hoặc vón cục trong ≥25% số lần đi tiêu.
- Cảm giác đi tiêu chưa hết.
- Cảm giác bị tắc nghẽn trực tràng.
- Phải dùng tay hỗ trợ lấy phân hoặc đẩy bụng.
- Ít hơn 3 lần đi tiêu mỗi tuần.
Phân loại táo bón
Táo bón được chia làm hai nhóm chính:
- Táo bón chức năng (functional constipation): Là dạng thường gặp nhất, không do bệnh lý thực thể gây ra. Nguyên nhân chủ yếu liên quan đến chế độ ăn uống, lối sống ít vận động và stress.
- Táo bón thứ phát (secondary constipation): Do bệnh lý nền như suy giáp, tiểu đường, Parkinson, ung thư đại trực tràng hoặc tác dụng phụ của thuốc (opioid, sắt, thuốc chống trầm cảm…).
Nguyên nhân gây táo bón
Nguyên nhân phổ biến ở người lớn
Táo bón ở người trưởng thành thường bắt nguồn từ các yếu tố dưới đây:
- Thiếu chất xơ: Ít ăn rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Uống ít nước: Khi cơ thể thiếu nước, ruột già hấp thu nhiều nước từ phân khiến phân trở nên khô cứng.
- Ít vận động: Ngồi nhiều, lười đi lại làm giảm nhu động ruột.
- Nhịn đi tiêu: Làm mất phản xạ tự nhiên, gây ức chế cơ thể.
- Rối loạn tâm lý: Căng thẳng, lo âu kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tiêu hóa.
Nguyên nhân ở trẻ nhỏ và người cao tuổi
Táo bón là tình trạng phổ biến ở cả hai nhóm đối tượng này nhưng do nguyên nhân khác nhau:
Trẻ nhỏ:
- Chuyển từ sữa mẹ sang ăn dặm không phù hợp.
- Sợ đi tiêu do từng bị đau (nứt hậu môn).
- Uống sữa công thức không phù hợp cơ địa.
- Chế độ ăn thiếu chất xơ, quá nhiều tinh bột.
Người cao tuổi:
- Giảm nhu động ruột theo tuổi tác.
- Suy giảm cảm giác và phản xạ đại tiện.
- Sử dụng nhiều thuốc: thuốc huyết áp, lợi tiểu, thuốc dạ dày…
- Ít vận động hoặc nằm lâu do bệnh lý nền.
Các bệnh lý gây táo bón thứ phát
Táo bón cũng có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng tiềm ẩn:
| Bệnh lý | Ảnh hưởng đến tiêu hóa |
|---|---|
| Tiểu đường | Gây tổn thương thần kinh tự động điều khiển nhu động ruột. |
| Suy giáp | Làm chậm chuyển hóa, giảm nhu động ruột. |
| Parkinson | Rối loạn hệ thần kinh ruột, giảm trương lực cơ ruột. |
| Ung thư đại trực tràng | Chèn ép, tắc nghẽn lòng ruột. |
Triệu chứng nhận biết táo bón
Dấu hiệu điển hình
Dưới đây là các triệu chứng phổ biến nhất của táo bón, cần được nhận diện sớm:
- Đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần.
- Phân khô, nhỏ, cứng như phân dê.
- Rặn nhiều khi đi tiêu, mất thời gian ngồi lâu.
- Cảm giác chưa đi hết, muốn đi tiếp sau khi xong.
- Đầy bụng, khó chịu, chán ăn, buồn nôn nhẹ.
Khi nào cần đến bác sĩ?
Hãy chủ động đi khám nếu bạn hoặc người thân có một trong các dấu hiệu sau:
- Táo bón kéo dài trên 2 tuần mà không cải thiện.
- Có máu trong phân hoặc đại tiện ra máu tươi.
- Sụt cân bất thường, đau bụng dữ dội.
- Người cao tuổi bị táo bón đột ngột hoặc thay đổi thói quen đại tiện.
- Tiền sử gia đình có người mắc ung thư đường tiêu hóa.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.