Sốt xuất huyết Lassa là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất hiện nay, đặc biệt phổ biến tại khu vực Tây Phi. Mặc dù Việt Nam chưa ghi nhận ca bệnh, nhưng nguy cơ tiềm ẩn từ du lịch, giao thương quốc tế khiến căn bệnh này trở thành mối lo ngại toàn cầu. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng, con đường lây lan, cũng như cách phòng ngừa và điều trị sốt xuất huyết Lassa một cách chuyên sâu và chính xác nhất từ góc độ y khoa.
Tổng Quan Về Sốt Xuất Huyết Lassa
Sốt Xuất Huyết Lassa Là Gì?
Sốt xuất huyết Lassa là bệnh do virus Lassa gây ra, thuộc nhóm Arenavirus, lây truyền chủ yếu từ loài chuột Mastomys natalensis – động vật gặm nhấm phổ biến tại khu vực Tây Phi. Đây là căn bệnh nguy hiểm vì diễn tiến âm thầm, dễ bị bỏ qua các triệu chứng ban đầu nhưng có thể nhanh chóng chuyển sang thể nặng với nguy cơ tử vong cao.
Ước tính mỗi năm có khoảng 100.000 – 300.000 ca nhiễm mới, trong đó từ 5.000 – 10.000 trường hợp tử vong (Theo WHO). Tuy nhiên, con số thực tế có thể cao hơn do hệ thống báo cáo dịch tễ yếu kém tại các quốc gia lưu hành bệnh.
Lịch Sử Phát Hiện Virus Lassa
Virus Lassa lần đầu tiên được xác định năm 1969 tại thị trấn Lassa, Nigeria, sau khi ba y tá bị nhiễm bệnh và một người tử vong. Từ đó, căn bệnh này được đặt tên theo địa danh đầu tiên phát hiện. Dù đã hơn 50 năm trôi qua, sốt xuất huyết Lassa vẫn là mối đe dọa y tế lớn tại khu vực Tây Phi như Nigeria, Sierra Leone, Liberia, Guinea.
Bệnh Lây Qua Đâu? Ai Nguy Cơ Cao?
Bệnh lây từ động vật sang người thông qua tiếp xúc với chất thải, nước tiểu, dịch cơ thể của chuột nhiễm virus. Một số trường hợp khác lây từ người bệnh sang người khỏe qua tiếp xúc dịch tiết, máu hoặc dùng chung vật dụng nhiễm khuẩn.
- Người sinh sống, làm việc tại vùng Tây Phi.
- Nhân viên y tế không trang bị bảo hộ đúng quy chuẩn khi chăm sóc bệnh nhân.
- Khách du lịch, lao động, chuyên gia công tác tại vùng dịch.
Nguyên Nhân Và Đường Lây Truyền Của Virus Lassa
Nguồn Gốc Virus Lassa (Chuột Mastomys)
Khác với các loại chuột nhà thông thường, chuột Mastomys là loài gặm nhấm mang virus Lassa mà không hề có triệu chứng bệnh. Chúng thải virus qua phân, nước tiểu, dịch cơ thể ra môi trường. Virus tồn tại khá lâu trong môi trường ẩm, dễ nhiễm vào thực phẩm, nước uống, đồ dùng sinh hoạt.
Đặc biệt nguy hiểm ở những vùng có tập tục sinh hoạt, bảo quản thực phẩm kém vệ sinh hoặc sinh sống trong môi trường tiếp xúc gần với loài chuột này.
Các Con Đường Lây Truyền Chủ Yếu
Lây Từ Chuột Sang Người
- Ăn uống thực phẩm, nước uống nhiễm phân, nước tiểu chuột Mastomys.
- Hít phải bụi bẩn nhiễm virus (bụi khô từ phân, nước tiểu bay trong không khí).
- Dùng tay nhiễm virus chạm vào mắt, mũi, miệng.
Lây Từ Người Sang Người
- Tiếp xúc trực tiếp máu, dịch cơ thể bệnh nhân.
- Chăm sóc y tế không đảm bảo vô trùng, dùng chung kim tiêm, dụng cụ y tế.
- Trong gia đình, tiếp xúc gần người nhiễm bệnh.
May mắn là bệnh không lây qua đường không khí thông thường giữa người với người như cúm hay COVID-19.
Triệu Chứng Sốt Xuất Huyết Lassa Thường Gặp
Triệu Chứng Nhẹ Thường Bỏ Qua
Theo thống kê, khoảng 80% ca nhiễm sốt Lassa không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ biểu hiện giống cảm cúm thông thường nên dễ bị bỏ qua:
- Mệt mỏi, chán ăn
- Đau đầu, đau cơ
- Sốt nhẹ thoáng qua
- Buồn nôn, khó chịu vùng bụng
Triệu Chứng Nặng Đáng Báo Động
Khi bệnh chuyển nặng, bệnh nhân xuất hiện các dấu hiệu rõ rệt, mang tính đe dọa tính mạng:
- Sốt cao liên tục, không đáp ứng hạ sốt thông thường
- Chảy máu bất thường: mũi, lợi, mắt, âm đạo
- Phù mặt, đau ngực, khó thở, tụt huyết áp
- Viêm màng ngoài tim, tổn thương gan, thận
- Hôn mê, co giật trong trường hợp nặng
Tỷ lệ tử vong ở thể nặng có thể lên tới 15 – 20%, đặc biệt cao ở phụ nữ mang thai và người suy giảm miễn dịch.
Biến Chứng Nguy Hiểm
- Điếc vĩnh viễn: xảy ra ở khoảng 25% bệnh nhân sống sót.
- Viêm màng não, viêm cơ tim.
- Suy đa cơ quan: gan, thận, phổi, tim cùng lúc bị tổn thương nặng nề.
Theo WHO, nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh trong 3 tháng đầu, nguy cơ tử vong thai nhi gần như 100%.
Cách Chẩn Đoán Bệnh Sốt Xuất Huyết Lassa
Dựa Trên Triệu Chứng Lâm Sàng
Chẩn đoán sốt Lassa rất khó nếu chỉ dựa vào biểu hiện ban đầu vì dễ nhầm lẫn với cúm, sốt rét, sốt xuất huyết Dengue. Tuy nhiên, khi người bệnh từ vùng dịch, có sốt kéo dài, kèm xuất huyết, cần nghĩ ngay tới nguy cơ sốt Lassa.
Xét Nghiệm Máu, PCR, ELISA
Để xác định chính xác, các bác sĩ phải tiến hành xét nghiệm:
- RT-PCR: phát hiện gene virus trong máu.
- ELISA: tìm kháng nguyên hoặc kháng thể đặc hiệu chống Lassa.
- Nuôi cấy virus: chỉ thực hiện tại phòng xét nghiệm an toàn sinh học cấp 4 (BSL-4).
Các xét nghiệm sinh hóa khác hỗ trợ đánh giá tổn thương gan, thận, đông máu.
Chẩn Đoán Phân Biệt Với Bệnh Khác
Bệnh có thể bị nhầm với các bệnh sau:
- Sốt xuất huyết Dengue
- Sốt rét
- Thương hàn
- Leptospirosis (nhiễm xoắn khuẩn)
- COVID-19 giai đoạn sớm
Do vậy, yếu tố dịch tễ và xét nghiệm là hai tiêu chí then chốt để xác định đúng bệnh.
Phương Pháp Điều Trị Sốt Xuất Huyết Lassa
Thuốc Điều Trị Virus Ribavirin
Hiện nay, Ribavirin là thuốc kháng virus duy nhất được sử dụng trong điều trị sốt xuất huyết Lassa. Hiệu quả điều trị tốt nhất khi được sử dụng sớm, ngay từ giai đoạn đầu bệnh. Tuy nhiên, loại thuốc này chỉ giúp giảm tỷ lệ tử vong, không thể tiêu diệt hoàn toàn virus.
Liều dùng và cách dùng Ribavirin phải tuân theo phác đồ điều trị của Bộ Y tế hoặc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tuyệt đối không được tự ý sử dụng.
Chăm Sóc Hỗ Trợ Quan Trọng
Bên cạnh thuốc đặc hiệu, chăm sóc hỗ trợ đóng vai trò then chốt trong tiên lượng bệnh nhân:
- Bù nước điện giải đúng cách
- Hỗ trợ hô hấp (thở oxy, thở máy khi cần)
- Điều chỉnh rối loạn đông máu
- Hỗ trợ chức năng gan, thận
Điều trị bệnh nhân phải được thực hiện tại các cơ sở y tế có khu vực cách ly nghiêm ngặt, tuân thủ tiêu chuẩn an toàn sinh học.
Điều Trị Tại Cơ Sở Y Tế Cách Ly
Bệnh nhân sốt xuất huyết Lassa cần được cách ly tuyệt đối để phòng ngừa lây nhiễm chéo trong bệnh viện. Nhân viên y tế phải sử dụng đầy đủ phương tiện phòng hộ cá nhân (PPE) như: khẩu trang N95, kính chắn, áo choàng chống dịch, găng tay, ủng.
Biện Pháp Phòng Ngừa Sốt Xuất Huyết Lassa Hiệu Quả
Kiểm Soát Chuột Mastomys
Biện pháp phòng ngừa cốt lõi nhất là hạn chế tiếp xúc với nguồn lây – chuột Mastomys:
- Giữ nhà cửa, khu vực sinh sống sạch sẽ, thoáng mát
- Đậy kín thức ăn, nước uống
- Loại bỏ tổ chuột, kiểm soát chuột bằng bẫy, thuốc diệt
Biện Pháp Vệ Sinh, Bảo Hộ Cá Nhân
- Không tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể người nghi ngờ nhiễm bệnh
- Đeo khẩu trang, găng tay, kính bảo hộ khi chăm sóc bệnh nhân
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, dung dịch sát khuẩn
Kiểm Soát Dịch Tễ & Y Tế Công Cộng
WHO và các quốc gia vùng dịch đã thiết lập hệ thống giám sát dịch bệnh chặt chẽ. Mọi ca bệnh nghi ngờ đều được theo dõi, cách ly sớm để hạn chế nguy cơ lây lan ra cộng đồng hoặc vượt biên giới.
Tình Hình Dịch Sốt Xuất Huyết Lassa Trên Thế Giới Và Việt Nam
Dịch Tễ Chủ Yếu Ở Tây Phi
Nigeria, Sierra Leone, Liberia, Guinea là 4 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sốt Lassa. Riêng Nigeria, mỗi năm ghi nhận từ 1.000 – 5.000 ca bệnh, nhiều đợt bùng phát gây quá tải hệ thống y tế.
Cảnh Báo Nguy Cơ Lây Lan Toàn Cầu
Dù hiện tại chưa bùng phát thành đại dịch, song nguy cơ virus Lassa lan rộng luôn hiện hữu do:
- Du lịch quốc tế ngày càng phát triển
- Di cư lao động giữa châu Phi và các châu lục khác
- Biến đổi khí hậu làm thay đổi môi trường sống loài chuột mang mầm bệnh
Việt Nam Có Nguy Cơ Không?
Đến nay, Việt Nam chưa ghi nhận ca sốt xuất huyết Lassa. Tuy nhiên, nguy cơ không thể chủ quan vì nước ta có giao lưu thương mại, du lịch với nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả châu Phi.
Ngành y tế luôn theo dõi sát sao các ca bệnh nghi ngờ từ vùng dịch trở về để chủ động phòng ngừa.
Một Câu Chuyện Có Thật: Sống Sót Thần Kỳ Sau Cơn Bạo Bệnh Lassa
Lời Kể Từ Bệnh Nhân Từng Cận Kề Cái Chết
“Tôi đã nghĩ mình sẽ chết. Cơn sốt kéo dài không dứt, người kiệt quệ, máu chảy từ mũi, miệng liên tục. Nhờ phát hiện sớm, nhập viện cách ly kịp thời, được điều trị bằng Ribavirin và chăm sóc tích cực, tôi may mắn sống sót. Bác sĩ bảo chỉ chậm vài ngày, tôi không thể qua khỏi.”
– Chia sẻ từ bệnh nhân sống sót tại Nigeria, nguồn WHO.
Kết Luận: Nhận Thức Sớm – Bảo Vệ Mạng Sống
Tầm Quan Trọng Của Dự Phòng và Phát Hiện Kịp Thời
Sốt xuất huyết Lassa tuy không phổ biến ở Việt Nam, nhưng vẫn là căn bệnh nguy hiểm có nguy cơ lan ra toàn cầu. Việc chủ động phòng ngừa, nâng cao cảnh giác với các yếu tố dịch tễ, nhận biết triệu chứng sớm và điều trị kịp thời là chìa khóa để bảo vệ tính mạng, hạn chế nguy cơ lây lan dịch bệnh.
Bệnh không có vaccine phòng ngừa, càng đòi hỏi ý thức cá nhân và hệ thống y tế phải luôn cảnh giác cao độ.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ) Về Sốt Xuất Huyết Lassa
1. Sốt xuất huyết Lassa có lây qua đường hô hấp không?
Không. Virus Lassa chủ yếu lây qua tiếp xúc trực tiếp dịch tiết cơ thể, không lây qua không khí như cúm hay COVID-19.
2. Người khỏi bệnh Lassa có thể tái nhiễm không?
Có, nhưng tỷ lệ rất thấp vì cơ thể hình thành miễn dịch tạm thời sau khi khỏi bệnh.
3. Có vaccine phòng ngừa sốt Lassa không?
Hiện tại chưa có vaccine phòng Lassa. Các nghiên cứu vaccine vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng.
4. Lassa có nguy cơ gây đại dịch như COVID-19?
Nguy cơ này thấp vì virus không lây qua đường hô hấp, tốc độ lây chậm hơn. Tuy nhiên, vẫn cần đề phòng khả năng lây lan âm thầm từ người về từ vùng dịch.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.