Sốt do thuốc là một trong những phản ứng phụ nguy hiểm nhưng ít được nhận diện đúng trong thực hành lâm sàng. Người bệnh thường bị nhầm lẫn giữa sốt do nhiễm trùng và sốt do tác dụng phụ của thuốc, dẫn đến việc điều trị sai hướng, kéo dài thời gian hồi phục, thậm chí gây biến chứng nguy hiểm. Vậy làm sao để phân biệt sốt do thuốc và xử trí kịp thời? Hãy cùng ThuVienBenh.com tìm hiểu toàn diện trong bài viết dưới đây.
Sốt do thuốc là gì?
Định nghĩa
Sốt do thuốc là tình trạng cơ thể phản ứng với thuốc bằng cách tăng thân nhiệt, thường xuất hiện sau vài ngày đến vài tuần kể từ khi bắt đầu sử dụng thuốc. Đây là một loại phản ứng bất lợi của thuốc (ADR – Adverse Drug Reaction), có thể đi kèm hoặc không đi kèm các triệu chứng khác như phát ban, nổi mề đay, khó thở, rối loạn tiêu hóa…
Sự khác biệt giữa sốt do thuốc và sốt do nhiễm trùng
- Sốt do thuốc thường không có các dấu hiệu nhiễm trùng đi kèm như ho, đau họng, tiêu chảy, bạch cầu tăng cao.
- Thân nhiệt thường dao động nhẹ, có thể kèm theo phát ban, nổi mẩn đỏ không ngứa hoặc ngứa nhẹ.
- Ngưng thuốc nghi ngờ thường khiến sốt giảm nhanh sau 48–72 giờ.
Nguyên nhân gây sốt do thuốc
Phản ứng dị ứng với thuốc
Nhiều trường hợp sốt do thuốc bắt nguồn từ phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch. Khi cơ thể nhận diện thành phần thuốc như một yếu tố lạ, hệ miễn dịch có thể tấn công nhầm, gây sốt và các phản ứng dị ứng như mẩn đỏ, phù mặt, ngứa toàn thân, phát ban dạng sởi hoặc hồng ban đa dạng.
Thuốc có thể gây tăng thân nhiệt
Một số thuốc có thể gây ảnh hưởng đến trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi (hypothalamus) làm rối loạn khả năng điều chỉnh nhiệt độ cơ thể. Các thuốc kháng cholinergic, thuốc an thần kinh, hoặc một số thuốc hóa trị có thể gây tác động này.
Tác động lên trung tâm điều nhiệt ở não
Một số hoạt chất làm thay đổi điểm đặt nhiệt (set-point) trong vùng hạ đồi, khiến cơ thể hiểu nhầm là đang bị nhiễm trùng và phản ứng bằng cách tăng thân nhiệt. Đây là cơ chế tương tự như trong phản ứng viêm nhưng không có tác nhân gây bệnh thực sự.
Các nhóm thuốc thường gây sốt
| Nhóm thuốc | Ví dụ cụ thể | Nguy cơ gây sốt |
|---|---|---|
| Kháng sinh | Penicillin, Cephalosporin, Rifampicin | Cao, đặc biệt nếu dùng kéo dài hoặc tái phát nhiều đợt |
| Thuốc chống co giật | Phenytoin, Carbamazepine | Trung bình đến cao, có thể gây hội chứng quá mẫn (DRESS) |
| Thuốc điều trị tăng huyết áp | Hydralazine, Methyldopa | Trung bình, thường kèm theo biểu hiện lupus do thuốc |
| Thuốc chống ung thư | Interleukin, interferon, hóa trị liệu | Rất cao, gần như không tránh khỏi |
Triệu chứng nhận biết sốt do thuốc
Biểu hiện lâm sàng
Sốt do thuốc có thể biểu hiện rất đa dạng, nhưng nhìn chung có một số dấu hiệu đặc trưng sau:
- Thân nhiệt tăng nhẹ đến cao (37.5 – 40°C), thường không kèm run rẩy.
- Không đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường hoặc chỉ hạ tạm thời.
- Phát ban dạng dát, sẩn, mề đay hoặc nổi hồng ban toàn thân.
- Khó thở, ngứa, phù môi/mắt nếu có kèm phản vệ.
So sánh với triệu chứng sốt do bệnh lý khác
Sự khác biệt quan trọng giữa sốt do thuốc và các loại sốt khác là:
- Không có dấu hiệu nhiễm trùng: xét nghiệm máu thường không tăng bạch cầu trung tính.
- Sốt biến mất khi ngưng thuốc và tái phát nếu dùng lại thuốc cũ (hiện tượng hồi phục).
- Không có triệu chứng khu trú: không đau họng, không ho, không viêm đường tiểu…
Hình ảnh minh họa: Phản ứng sốt do thuốc có thể xảy ra ở mọi độ tuổi. (Nguồn: Nhathuoclongchau.com.vn)
Chẩn đoán sốt do thuốc
Tiền sử sử dụng thuốc
Việc khai thác kỹ tiền sử dùng thuốc trong vòng 7–14 ngày trước khi khởi phát sốt là rất quan trọng. Bệnh nhân nên cung cấp thông tin về tên thuốc, thời điểm bắt đầu dùng, liều lượng và bất kỳ phản ứng nào khác đi kèm.
Xét nghiệm cần thiết
Chẩn đoán sốt do thuốc chủ yếu dựa vào lâm sàng và loại trừ nguyên nhân khác. Tuy nhiên, một số xét nghiệm hỗ trợ có thể bao gồm:
- Công thức máu: bạch cầu bình thường hoặc tăng nhẹ eosinophil
- CRP, Procalcitonin: thường không tăng hoặc tăng rất nhẹ
- Xét nghiệm chức năng gan thận để loại trừ tổn thương nội tạng
Phân biệt với các nguyên nhân sốt khác
Điều quan trọng là loại trừ các nguyên nhân sốt do nhiễm trùng, bệnh tự miễn, ung thư. Đôi khi cần chụp X-quang, siêu âm, cấy máu, nước tiểu hoặc các xét nghiệm chuyên sâu hơn để khẳng định chẩn đoán.
Xử trí và điều trị sốt do thuốc
Ngưng sử dụng thuốc nghi ngờ
Biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất là ngưng ngay lập tức thuốc nghi ngờ gây phản ứng sốt. Trong đa số trường hợp, thân nhiệt sẽ giảm dần trong vòng 48–72 giờ sau khi ngưng thuốc, giúp xác định nguyên nhân chính xác.
Điều trị triệu chứng
- Sử dụng thuốc hạ sốt như paracetamol để kiểm soát nhiệt độ nếu cần thiết.
- Trường hợp kèm phản ứng dị ứng như phát ban, ngứa có thể dùng kháng histamin hoặc corticosteroid ngắn ngày.
- Chườm ấm, nghỉ ngơi và bù nước đầy đủ.
Thay thế thuốc an toàn
Nếu bệnh nhân cần tiếp tục điều trị, bác sĩ sẽ chỉ định thay thế thuốc bằng dược phẩm cùng nhóm nhưng có cấu trúc hóa học khác. Việc này cần thực hiện dưới sự giám sát y tế để tránh tái phát phản ứng tương tự.
Phòng ngừa sốt do thuốc
Thông báo tiền sử dị ứng thuốc
Người bệnh nên chủ động ghi nhớ và thông báo rõ tiền sử dị ứng hoặc phản ứng bất lợi với thuốc trong quá khứ cho bác sĩ, dược sĩ trước khi kê đơn hay mua thuốc.
Theo dõi khi dùng thuốc mới
Khi bắt đầu sử dụng thuốc lần đầu tiên, đặc biệt là kháng sinh, chống động kinh hoặc thuốc điều trị ung thư, người bệnh cần theo dõi thân nhiệt, tình trạng phát ban, ngứa hoặc bất kỳ triệu chứng bất thường nào trong 5–7 ngày đầu dùng thuốc.
Khi nào cần đến bệnh viện?
Dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm
Người bệnh nên đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện một hoặc nhiều triệu chứng sau:
- Sốt cao liên tục > 39°C không đáp ứng thuốc hạ sốt
- Phát ban lan rộng, bong tróc da, phù nề mặt, môi
- Khó thở, tụt huyết áp, choáng
- Tiểu ít, mệt mỏi cực độ, da vàng
Xử trí ban đầu tại nhà
Trong khi chờ đến bệnh viện, người bệnh có thể:
- Ngưng thuốc nghi ngờ (nếu xác định được)
- Uống nhiều nước, nghỉ ngơi và chườm mát
- Ghi lại danh sách thuốc đã dùng để cung cấp cho bác sĩ
Hình ảnh minh họa: Phát ban đỏ toàn thân có thể là dấu hiệu của sốt do thuốc. (Nguồn: Vinmec.com)
Sốt do thuốc ở trẻ em và người lớn: Có gì khác biệt?
Trẻ em thường dễ bị sốt do thuốc hơn người lớn vì hệ miễn dịch và chức năng gan thận chưa hoàn chỉnh, khả năng đào thải thuốc còn yếu. Tuy nhiên, người lớn tuổi lại có nguy cơ cao hơn bị biến chứng do sốt kéo dài hoặc không được chẩn đoán kịp thời.
Do đó, cần theo dõi sát khi dùng thuốc cho cả hai nhóm đối tượng nhạy cảm này, nhất là với các thuốc nhóm nguy cơ cao.
Sự thật từ câu chuyện có thật
Trường hợp bệnh nhân bị sốt nặng do thuốc kháng sinh
Chị H.T.L, 36 tuổi, được kê đơn kháng sinh cephalosporin để điều trị viêm phế quản tại một phòng khám tư. Sau 5 ngày dùng thuốc, chị bắt đầu sốt cao 39.5°C, kèm theo phát ban, khó thở nhẹ và mệt mỏi toàn thân. Gia đình đưa chị đến bệnh viện trong tình trạng huyết áp tụt, da nổi mẩn đỏ lan tỏa.
Bài học cảnh tỉnh từ thực tế
Qua thăm khám và xét nghiệm, các bác sĩ xác định chị bị phản ứng sốt do thuốc có nguy cơ sốc phản vệ. Nhờ được điều trị kịp thời, chị đã ổn định sau 3 ngày và được tư vấn tránh tái sử dụng nhóm thuốc đó trong tương lai.
Trường hợp của chị L là minh chứng rõ ràng cho tầm quan trọng của việc nhận biết sớm và ngưng thuốc đúng lúc, tránh hậu quả nghiêm trọng.
Kết luận
Sốt do thuốc có thể phòng ngừa nếu phát hiện sớm
Sốt do thuốc không phải là tình trạng hiếm gặp nhưng rất dễ bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với nhiễm trùng. Phát hiện sớm và ngừng thuốc đúng lúc có thể giúp bệnh nhân tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm.
Vai trò của người bệnh trong việc chủ động theo dõi
Người bệnh cần chủ động theo dõi thân nhiệt và phản ứng cơ thể khi dùng thuốc mới, đồng thời luôn thông báo tiền sử dị ứng với nhân viên y tế để được chỉ định thuốc an toàn hơn.
“Việc lạm dụng thuốc và thiếu thông tin về các tác dụng phụ có thể dẫn đến những hậu quả khó lường. Mỗi người nên là bác sĩ đầu tiên của chính mình, bắt đầu từ việc lắng nghe cơ thể.” — BS. Trần Văn Minh, chuyên khoa Nội tổng quát, TP.HCM.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Sốt do thuốc có lây không?
Không. Sốt do thuốc là phản ứng nội sinh, không do vi khuẩn hay virus nên hoàn toàn không lây truyền.
2. Bao lâu thì sốt do thuốc hết?
Thường sẽ hết sau 24–72 giờ kể từ khi ngừng thuốc nghi ngờ, nếu không có biến chứng.
3. Có thể dùng lại thuốc gây sốt không?
Tuyệt đối không. Việc tái sử dụng có thể gây phản ứng nghiêm trọng hơn, kể cả sốc phản vệ.
4. Có cần xét nghiệm dị ứng thuốc không?
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm test da hoặc thử phản ứng miễn dịch để xác định thuốc gây dị ứng.
5. Sốt do thuốc có cần dùng kháng sinh?
Không. Sốt do thuốc không phải là nhiễm trùng, nên không cần dùng kháng sinh. Ngược lại, lạm dụng kháng sinh có thể làm tình trạng xấu hơn.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.