Sỏi thận là một trong những bệnh lý phổ biến tại hệ tiết niệu, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Trong số các loại sỏi thận, sỏi urat thường liên quan đến sự tăng cao nồng độ acid uric trong máu – một tình trạng thường thấy ở người bị bệnh gout. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, sỏi urat có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng thận, suy thận hay tắc nghẽn niệu quản. Bài viết sau đây trên ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại sỏi này từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách điều trị và phòng ngừa.
Sỏi urat ở thận là gì?
Tổng quan về sỏi thận
Sỏi thận là sự kết tinh của các khoáng chất và chất thải trong nước tiểu, hình thành nên các khối rắn trong hệ tiết niệu. Có nhiều loại sỏi thận khác nhau như sỏi canxi oxalat, sỏi struvite, sỏi cystine và sỏi urat. Trong đó, sỏi urat chiếm khoảng 5–10% tổng số trường hợp sỏi thận.
Đặc điểm riêng của sỏi urat
Sỏi urat hình thành do nồng độ acid uric trong nước tiểu quá cao, đặc biệt trong môi trường nước tiểu có tính acid. Loại sỏi này thường có màu vàng hoặc nâu sẫm, bề mặt nhẵn và không cản quang – nghĩa là khó phát hiện qua X-quang thông thường. Thay vào đó, siêu âm và chụp CT scan là hai phương pháp thường được sử dụng để chẩn đoán sỏi urat.
Câu chuyện thực tế: Người bệnh phát hiện sỏi urat do gout
“Anh H. (42 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: ‘Tôi đã bị gout hơn 5 năm nay. Gần đây, tôi bắt đầu thấy đau âm ỉ vùng thắt lưng bên trái, kèm tiểu buốt nhẹ. Đi khám siêu âm, bác sĩ phát hiện có viên sỏi urat đường kính 8mm nằm ở thận trái. Tôi rất bất ngờ vì trước giờ không biết gout có thể gây ra sỏi thận.’”
Nguyên nhân hình thành sỏi urat
Vai trò của acid uric trong cơ thể
Acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin – một loại protein có trong nhiều loại thực phẩm như thịt đỏ, hải sản, nội tạng động vật. Bình thường, acid uric được thải ra ngoài qua nước tiểu. Tuy nhiên, nếu sản sinh quá mức hoặc thải trừ kém, acid uric sẽ tích tụ và kết tinh trong thận, tạo thành sỏi urat.
Tình trạng tăng acid uric máu
- Bệnh gout là nguyên nhân phổ biến nhất.
- Chế độ ăn giàu purin trong thời gian dài.
- Rối loạn chuyển hóa acid uric do di truyền.
- Dùng một số thuốc như aspirin liều thấp, thuốc lợi tiểu thiazid.
Các yếu tố nguy cơ phổ biến
- Bệnh gout: Khoảng 20–40% người bị gout có nguy cơ cao hình thành sỏi urat.
- Chế độ ăn nhiều đạm – purin: Thịt đỏ, cá béo, hải sản là nguồn cung cấp purin lớn.
- Uống ít nước: Làm nước tiểu đậm đặc, tạo điều kiện kết tinh sỏi.
- Nhiễm toan ống thận: Khi thận không thải trừ acid hiệu quả, pH nước tiểu giảm, thúc đẩy hình thành sỏi urat.
Triệu chứng của sỏi urat ở thận
Đau vùng thắt lưng – hông
Đây là triệu chứng thường gặp nhất. Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội như dao đâm, lan xuống bụng dưới hoặc bẹn. Đau thường tăng khi sỏi di chuyển hoặc gây tắc nghẽn đường tiểu.
Tiểu buốt, tiểu ra máu
Sỏi gây tổn thương niêm mạc đường tiết niệu, khiến bệnh nhân có cảm giác tiểu rắt, tiểu buốt hoặc thấy nước tiểu có màu hồng do máu.
Buồn nôn, sốt nếu có nhiễm trùng
Khi sỏi gây tắc niệu quản và dẫn đến nhiễm khuẩn thận, người bệnh có thể bị sốt cao, ớn lạnh, buồn nôn và nôn. Đây là tình trạng khẩn cấp cần điều trị ngay.
Không có triệu chứng trong nhiều trường hợp
Đáng chú ý, nhiều người phát hiện sỏi urat tình cờ khi kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc siêu âm bụng. Vì vậy, việc thăm khám định kỳ rất quan trọng để phát hiện sớm bệnh lý tiềm ẩn.
Chẩn đoán sỏi urat
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ khai thác triệu chứng cơ năng, tiền sử gout, chế độ ăn uống và đánh giá dấu hiệu đau vùng hông – lưng.
Các phương pháp cận lâm sàng
- Siêu âm hệ tiết niệu: Giúp phát hiện sỏi, đánh giá chức năng thận.
- Xét nghiệm nước tiểu: Đo pH nước tiểu, tìm hồng cầu, bạch cầu, tinh thể urat.
- Xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ acid uric, creatinin, ure.
- CT scan: Là phương pháp tối ưu để xác định vị trí, kích thước sỏi urat – nhất là khi X-quang không phát hiện được.
Biến chứng có thể gặp
Tắc nghẽn đường tiết niệu
Sỏi có thể di chuyển và kẹt lại trong niệu quản gây tắc nghẽn dòng nước tiểu. Hậu quả là ứ nước ở thận (thận ứ nước), gây đau dữ dội và tổn thương mô thận.
Viêm thận – bể thận cấp
Sự tắc nghẽn và tồn đọng nước tiểu tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến nhiễm khuẩn đường tiết niệu trên. Nếu không điều trị sớm, có thể dẫn đến nhiễm trùng máu.
Suy thận nếu không điều trị sớm
Khi sỏi urat làm tổn thương kéo dài mô thận, gây nhiễm trùng tái phát hoặc tắc nghẽn mãn tính, chức năng thận sẽ suy giảm. Một số bệnh nhân có thể tiến triển đến suy thận mạn, cần lọc máu định kỳ hoặc ghép thận.
Điều trị sỏi urat ở thận
Nguyên tắc điều trị
Mục tiêu điều trị sỏi urat là làm tan sỏi, loại bỏ sỏi ra ngoài cơ thể và phòng ngừa tái phát. Việc lựa chọn phương pháp phụ thuộc vào kích thước sỏi, vị trí, triệu chứng và tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh.
Dùng thuốc
- Kiềm hóa nước tiểu: Sỏi urat dễ tan trong môi trường kiềm. Bác sĩ thường kê thuốc natri bicarbonate hoặc kali citrate để tăng pH nước tiểu lên 6.0–6.5, hỗ trợ bào mòn sỏi.
- Thuốc giảm acid uric: Các thuốc như allopurinol hoặc febuxostat giúp kiểm soát nồng độ acid uric trong máu, làm giảm nguy cơ hình thành sỏi mới.
- Thuốc giảm đau và kháng viêm: Dùng khi người bệnh có triệu chứng đau hoặc viêm nhiễm.
Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL)
Đối với sỏi kích thước
Nội soi niệu quản – tán sỏi bằng laser
Nếu sỏi ở vị trí khó hoặc không tan sau điều trị nội khoa, bác sĩ có thể chỉ định nội soi niệu quản. Sỏi được tiếp cận bằng ống nội soi và tán nhỏ bằng laser holmium để lấy ra ngoài.
Phẫu thuật lấy sỏi
Trong những trường hợp sỏi quá lớn, gây biến chứng hoặc thất bại với các phương pháp ít xâm lấn, người bệnh có thể được chỉ định phẫu thuật mở hoặc nội soi sau phúc mạc để lấy sỏi.
Chế độ ăn uống và phòng ngừa sỏi urat
Uống đủ nước
Bí quyết đơn giản nhưng hiệu quả nhất để ngăn ngừa sỏi urat là uống đủ nước mỗi ngày – từ 2.5 đến 3 lít nước, giúp làm loãng nước tiểu và giảm nồng độ acid uric.
Hạn chế thực phẩm giàu purin
Để giảm nguy cơ tăng acid uric, người bệnh nên hạn chế:
- Nội tạng động vật (gan, tim, thận)
- Hải sản như tôm, cua, cá mòi
- Thịt đỏ (bò, cừu, dê)
- Bia và rượu, đặc biệt là bia chứa nhiều purin
Tăng cường thực phẩm kiềm tính
Các thực phẩm giúp kiềm hóa nước tiểu gồm:
- Rau xanh: rau bina, cải bó xôi, bí đỏ
- Trái cây: chuối, cam, chanh, dưa hấu
- Nước ép trái cây không đường
Kiểm soát cân nặng và bệnh lý đi kèm
Béo phì và các rối loạn chuyển hóa (tăng huyết áp, tiểu đường, gout) làm tăng nguy cơ sỏi urat. Do đó, giảm cân, vận động đều đặn và tuân thủ điều trị bệnh nền là yếu tố quan trọng để phòng ngừa sỏi.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Người bệnh nên đi khám sớm khi có các dấu hiệu nghi ngờ sỏi urat hoặc nếu:
- Đau dữ dội vùng hông, lưng không giảm sau khi nghỉ ngơi
- Tiểu ra máu, tiểu rắt, tiểu buốt
- Sốt cao kèm ớn lạnh, buồn nôn
- Tiểu ít, nước tiểu đục hoặc có mùi hôi
Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng thận hoặc tắc nghẽn niệu quản – cần can thiệp y tế khẩn cấp.
Tổng kết
Sỏi urat ở thận là bệnh lý có thể kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Bên cạnh việc sử dụng thuốc, thay đổi chế độ ăn uống và sinh hoạt đóng vai trò then chốt giúp ngăn ngừa tái phát. Việc tầm soát định kỳ ở người có nguy cơ cao như bệnh nhân gout là cần thiết để phát hiện và xử lý kịp thời. Hãy lắng nghe cơ thể bạn, duy trì lối sống lành mạnh và tham khảo ý kiến chuyên môn khi có dấu hiệu bất thường.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Sỏi urat có tan được không?
Có. Sỏi urat có thể tan nếu người bệnh uống nhiều nước, điều chỉnh chế độ ăn uống và dùng thuốc kiềm hóa nước tiểu đúng cách.
2. Bệnh gout có bắt buộc gây sỏi urat không?
Không phải ai bị gout cũng bị sỏi urat, nhưng nguy cơ rất cao nếu không kiểm soát tốt nồng độ acid uric trong máu.
3. Làm sao phân biệt sỏi urat với các loại sỏi khác?
Sỏi urat không cản quang – không thấy rõ trên X-quang thường. Chẩn đoán cần siêu âm hoặc chụp CT scan, kết hợp phân tích nước tiểu và tiền sử bệnh.
4. Sỏi urat có di truyền không?
Không di truyền trực tiếp, nhưng những rối loạn chuyển hóa liên quan đến acid uric có thể có yếu tố di truyền trong gia đình.
5. Có thể ngăn ngừa sỏi urat hoàn toàn không?
Không thể đảm bảo tuyệt đối, nhưng có thể giảm nguy cơ tái phát rất nhiều nếu duy trì chế độ ăn hợp lý, kiểm soát gout và uống đủ nước mỗi ngày.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.