Sảng run – hay còn gọi là Delirium Tremens – là một trong những biến chứng thần kinh cấp tính và nguy hiểm nhất ở người nghiện rượu nặng sau khi ngưng uống đột ngột. Với tỷ lệ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời, đây là tình trạng mà cả bệnh nhân và người thân không được phép chủ quan.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), rối loạn liên quan đến rượu chiếm hơn 5% gánh nặng bệnh tật toàn cầu, trong đó sảng run là nguyên nhân hàng đầu khiến bệnh nhân nhập viện khẩn cấp khi cai rượu.
Vậy làm thế nào để nhận biết sớm cơn sảng run? Ai có nguy cơ mắc phải? Làm sao để điều trị và phòng ngừa hiệu quả? Tất cả sẽ được giải đáp trong bài viết chuyên sâu này.
1. Sảng Run Là Gì?
1.1 Khái niệm và đặc điểm
Sảng run (Delirium Tremens) là một rối loạn tâm thần cấp tính, xảy ra sau khi ngưng sử dụng rượu ở người nghiện nặng. Bệnh thường bắt đầu trong vòng 48–96 giờ sau khi ngưng uống, biểu hiện bằng mất định hướng, ảo giác, run rẩy toàn thân, kích động dữ dội và có thể dẫn đến tử vong nếu không điều trị.
1.2 Cơ chế bệnh sinh
Khi cơ thể lệ thuộc vào rượu, hệ thần kinh trung ương thích nghi với sự hiện diện liên tục của ethanol. Việc ngừng đột ngột khiến glutamate (chất kích thích thần kinh) hoạt động mạnh mẽ, gây ra tình trạng kích thích quá mức, rối loạn dẫn truyền thần kinh và dẫn đến cơn sảng run.
1.3 Ai có nguy cơ cao?
- Người uống rượu nặng liên tục trong nhiều năm
- Người từng trải qua hội chứng cai rượu hoặc sảng run trước đó
- Bệnh nhân có bệnh gan, suy dinh dưỡng, mất ngủ mãn tính
2. Câu Chuyện Có Thật: Khi Cơn Sảng Run Không Được Can Thiệp Kịp Thời
Đây là câu chuyện có thật về anh N.V.L (42 tuổi, Hà Nội), người đã từng uống từ 0.5–1 lít rượu mỗi ngày suốt 15 năm. Sau một lần nhập viện vì viêm gan cấp, anh quyết định cai rượu tại nhà mà không có giám sát y tế.
Chỉ sau 2 ngày không uống rượu, anh bắt đầu run tay, toát mồ hôi, không ngủ được. Sang ngày thứ ba, người nhà ghi nhận anh nói nhảm, la hét, tưởng tượng có người theo dõi mình. Khi được đưa đến bệnh viện, anh đã co giật, rối loạn nhịp tim và mê sảng nặng.
“Nếu không đưa vào viện kịp lúc, có lẽ anh ấy đã không qua khỏi. Cơn sảng run là thứ không ai dám coi thường” – lời kể từ vợ bệnh nhân.
3. Nguyên Nhân Gây Sảng Run
3.1 Ngưng tiêu thụ rượu đột ngột
Đây là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sảng run. Khi ngưng đột ngột sau thời gian dài lệ thuộc rượu, hệ thần kinh không kịp thích nghi và phản ứng bằng cách kích thích quá mức gây ra triệu chứng loạn thần.
3.2 Các yếu tố nguy cơ thúc đẩy
- Tiền sử sảng run: tăng nguy cơ tái phát đến 60–70%
- Suy dinh dưỡng: thiếu vitamin B1 (thiamin) khiến não dễ tổn thương
- Bệnh gan mạn tính: ảnh hưởng đến chuyển hóa thuốc và chất độc
- Rối loạn điện giải: do tiêu chảy, nôn ói trong hội chứng cai
4. Triệu Chứng Sảng Run
4.1 Triệu chứng thần kinh – tâm thần
- Mất định hướng thời gian – không gian
- Ảo giác thị giác hoặc thính giác (thấy côn trùng, bóng người, nghe tiếng dọa nạt)
- Kích động, sợ hãi, hành vi nguy hiểm
- Rối loạn ý thức, từ lú lẫn đến mê sảng
4.2 Triệu chứng thực thể
- Run tay, tim đập nhanh (tachycardia), tăng huyết áp
- Sốt nhẹ, đổ mồ hôi, mất ngủ kéo dài
- Co giật toàn thân hoặc co giật cục bộ
5. Chẩn Đoán Sảng Run
5.1 Dựa vào lâm sàng
Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử sử dụng rượu, triệu chứng xuất hiện sau cai rượu và loại trừ các nguyên nhân thần kinh khác. Một số công cụ đánh giá thường dùng:
- Thang điểm CIWA-Ar: đánh giá mức độ cai rượu, điểm >20 là nguy cơ cao
- DSM-5: tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn sử dụng rượu
5.2 Cận lâm sàng hỗ trợ
- Xét nghiệm ion đồ, glucose, men gan, vitamin B1
- Chụp CT sọ não (loại trừ chấn thương hoặc xuất huyết)
- Điện tâm đồ nếu có rối loạn nhịp tim
6. Điều Trị Sảng Run
6.1 Nguyên tắc điều trị
Sảng run là một tình trạng cấp cứu y khoa. Do đó, bệnh nhân cần được nhập viện ngay lập tức để theo dõi sát các chỉ số sinh tồn và can thiệp y tế kịp thời. Một số nguyên tắc điều trị cơ bản bao gồm:
- Ổn định đường thở, tuần hoàn, hô hấp (Airway – Breathing – Circulation)
- Hạn chế kích thích từ môi trường: phòng yên tĩnh, ánh sáng dịu
- Truyền dịch, điều chỉnh điện giải
- Điều trị triệu chứng bằng thuốc
6.2 Thuốc điều trị thường dùng
Việc sử dụng thuốc phải được chỉ định và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ:
- Benzodiazepin: là nhóm thuốc chính để kiểm soát triệu chứng kích động và phòng ngừa co giật. Diazepam hoặc Lorazepam là lựa chọn hàng đầu.
- Thiamin (Vitamin B1): tiêm tĩnh mạch liều cao giúp phòng ngừa bệnh não Wernicke, thường dùng trước khi truyền glucose.
- Thuốc an thần bổ trợ: Haloperidol được cân nhắc nếu có loạn thần nặng, nhưng cần thận trọng vì nguy cơ làm nặng thêm co giật.
6.3 Theo dõi và hồi phục
Thời gian diễn tiến trung bình của cơn sảng run là từ 3 đến 7 ngày. Sau giai đoạn cấp tính, bệnh nhân cần được:
- Chuyển sang chương trình cai rượu có kiểm soát dài hạn
- Tư vấn tâm lý và hỗ trợ xã hội
- Hỗ trợ dinh dưỡng và phục hồi chức năng
7. Phòng Ngừa Sảng Run
7.1 Cai rượu có giám sát y tế
Đây là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn chặn sảng run xảy ra. Trước khi cai rượu, người bệnh nên đến khám tại cơ sở y tế để đánh giá mức độ lệ thuộc và được xây dựng kế hoạch cai phù hợp:
- Có thể nhập viện nếu nguy cơ cao
- Sử dụng thuốc hỗ trợ giảm triệu chứng và hạn chế biến chứng
- Theo dõi sát trong vòng 5 ngày đầu sau cai
7.2 Giáo dục cộng đồng và người thân
- Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo sớm của hội chứng cai rượu
- Tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn thay vì cai rượu tại nhà
- Vai trò quan trọng của gia đình trong hỗ trợ tâm lý và theo dõi
8. Biến Chứng Nếu Không Điều Trị Kịp Thời
8.1 Co giật liên tục
Nếu không được dùng benzodiazepin sớm, bệnh nhân có thể lên cơn co giật toàn thân nhiều lần, dẫn đến suy hô hấp và tổn thương não.
8.2 Suy đa cơ quan
Hệ thần kinh quá tải, tim đập nhanh, huyết áp tăng cao kéo dài có thể dẫn đến suy tim, rối loạn nhịp, suy thận cấp.
8.3 Tử vong
Ước tính tỷ lệ tử vong của sảng run không điều trị dao động từ 20–35%. Với can thiệp y tế đúng lúc, tỷ lệ này giảm còn dưới 5%.
9. Kết Luận
Sảng run là một biến chứng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu người bệnh được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Đặc biệt, quá trình cai rượu nên được giám sát bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm để giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả phục hồi.
Chúng ta cần nhìn nhận nghiêm túc rối loạn liên quan đến rượu như một bệnh lý cần được điều trị toàn diện – không chỉ về mặt thể chất mà còn về mặt tâm lý và xã hội. Từ đó, giúp bệnh nhân tái hòa nhập cuộc sống và sống khỏe mạnh hơn.
10. Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
1. Sảng run khác gì so với hội chứng cai rượu thông thường?
Sảng run là giai đoạn nặng nhất của hội chứng cai rượu, thường kèm ảo giác, mê sảng, rối loạn ý thức và cần điều trị cấp cứu. Trong khi đó, các triệu chứng nhẹ hơn như run tay, mất ngủ, lo lắng… là biểu hiện nhẹ của hội chứng cai.
2. Sảng run có thể tái phát không?
Có. Người từng bị sảng run có nguy cơ tái phát rất cao nếu tiếp tục uống rượu và ngừng đột ngột. Do đó, việc cai rượu phải có kế hoạch lâu dài và hỗ trợ y tế.
3. Có thể tự cai rượu tại nhà không?
Không nên. Người nghiện rượu lâu năm nếu tự cai tại nhà có nguy cơ cao gặp biến chứng như co giật, mê sảng, tử vong. Cần có sự giám sát y tế trong giai đoạn đầu cai rượu.
4. Điều trị sảng run có phải dùng thuốc suốt đời không?
Không. Điều trị thuốc chỉ áp dụng trong giai đoạn cấp tính. Sau đó, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn tham gia chương trình cai rượu, tư vấn tâm lý và theo dõi lâu dài.
5. Sảng run có chữa khỏi hoàn toàn không?
Có thể kiểm soát và hồi phục hoàn toàn nếu phát hiện sớm, điều trị đúng cách và kiêng rượu hoàn toàn sau đó.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.