Rối loạn chức năng nút xoang là một trong những nguyên nhân phổ biến gây rối loạn nhịp tim, đặc biệt ở người cao tuổi. Mặc dù không phải lúc nào cũng biểu hiện rõ ràng, nhưng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến ngất xỉu, suy tim hoặc thậm chí đột tử. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin toàn diện, từ khái niệm, nguyên nhân đến triệu chứng và phương pháp điều trị của bệnh lý này.
1. Rối loạn chức năng nút xoang là gì?
Nút xoang (SA node) là một cụm tế bào đặc biệt nằm ở tâm nhĩ phải, đóng vai trò là máy tạo nhịp tự nhiên của tim. Nó tạo ra xung điện giúp duy trì nhịp tim đều đặn. Khi nút xoang hoạt động bất thường, tạo xung yếu, chậm hoặc ngừng tạo xung điện, ta gọi đó là rối loạn chức năng nút xoang, hay còn gọi là hội chứng nút xoang bệnh lý (Sick Sinus Syndrome).
Đây không phải là một bệnh cụ thể, mà là một nhóm các rối loạn ảnh hưởng đến chức năng phát xung và dẫn truyền của nút xoang. Các biểu hiện thường bao gồm:
- Nhịp tim chậm không phù hợp với tuổi và hoạt động
- Ngừng xoang (khoảng dừng trong hoạt động nhịp tim)
- Hội chứng nhịp nhanh – nhịp chậm
Theo thống kê từ Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), rối loạn chức năng nút xoang chiếm khoảng 50% số ca cần cấy máy tạo nhịp tim ở người cao tuổi.
2. Nguyên nhân gây rối loạn chức năng nút xoang
2.1. Nguyên nhân tim mạch
Đa số các trường hợp rối loạn nút xoang liên quan đến sự lão hóa tự nhiên của hệ thống dẫn truyền tim, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Một số nguyên nhân tim mạch thường gặp bao gồm:
- Thoái hóa mô nút xoang: Xơ hóa mô dẫn truyền là nguyên nhân phổ biến nhất.
- Bệnh mạch vành: Làm giảm lưu lượng máu đến nút xoang.
- Nhồi máu cơ tim: Gây tổn thương khu vực liên quan đến phát xung điện tim.
- Phẫu thuật tim: Nhất là các can thiệp gần nút xoang, có thể ảnh hưởng đến chức năng của nó.
2.2. Nguyên nhân ngoài tim
Một số yếu tố không liên quan trực tiếp đến tim nhưng có thể ảnh hưởng đến chức năng nút xoang bao gồm:
- Thuốc: Digoxin, chẹn beta, chẹn kênh canxi có thể làm chậm nhịp tim.
- Rối loạn điện giải: Kali máu thấp hoặc cao bất thường đều ảnh hưởng đến phát xung tim.
- Rối loạn nội tiết: Suy giáp là nguyên nhân phổ biến gây nhịp tim chậm.
- Ngộ độc hoặc tổn thương thần kinh thực vật: Ví dụ do rối loạn thần kinh tự động hoặc bệnh tiểu đường lâu năm.
3. Triệu chứng của bệnh rối loạn chức năng nút xoang
Triệu chứng của rối loạn nút xoang thường thay đổi và không đặc hiệu, dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề khác. Tuy nhiên, khi nhịp tim giảm xuống dưới ngưỡng tối thiểu (khoảng 50 nhịp/phút) hoặc dao động thất thường, người bệnh có thể gặp các dấu hiệu sau:
- Chóng mặt, xây xẩm: Do máu lên não không đủ.
- Ngất xỉu: Một trong những dấu hiệu nguy hiểm, có thể dẫn đến tai nạn nếu xảy ra khi đang điều khiển phương tiện.
- Đánh trống ngực: Cảm nhận nhịp tim không đều, lúc nhanh lúc chậm.
- Mệt mỏi, khó thở khi gắng sức: Do tim không bơm đủ máu đi nuôi cơ thể.
- Đau ngực: Thường đi kèm khi có thiếu máu cơ tim.
Một số bệnh nhân có thể không biểu hiện triệu chứng rõ ràng cho đến khi có biến chứng nguy hiểm, như đột tử do nhịp tim quá chậm hoặc ngừng tim đột ngột.
4. Phân loại hội chứng nút xoang bệnh lý
Tùy vào đặc điểm lâm sàng và dạng rối loạn nhịp, hội chứng nút xoang được phân thành nhiều thể:
4.1. Nhịp tim chậm do suy nút xoang
Dạng phổ biến nhất, đặc trưng bởi nhịp tim duy trì dưới 50 nhịp/phút ngay cả khi nghỉ ngơi. Bệnh nhân dễ rơi vào trạng thái thiếu oxy não, ngất hoặc chóng mặt kéo dài.
4.2. Hội chứng nhịp nhanh – nhịp chậm (Bradycardia-Tachycardia Syndrome)
Tim hoạt động lúc quá nhanh (thường do rung nhĩ, cuồng nhĩ) rồi đột ngột chậm lại. Khoảng ngừng sau nhịp nhanh có thể gây ngất hoặc mất ý thức thoáng qua.
4.3. Ngừng xoang và block xoang nhĩ
Ngừng xoang xảy ra khi nút xoang tạm thời không phát xung. Block xoang nhĩ là tình trạng tín hiệu không dẫn truyền được từ nút xoang xuống tâm nhĩ, dẫn đến nhịp tim ngừng đột ngột vài giây.
Những thể này đều có thể chẩn đoán thông qua điện tâm đồ hoặc Holter ECG và cần theo dõi sát để có hướng điều trị phù hợp.
Rối loạn chức năng nút xoang là một rối loạn tim mạch thường gặp, đặc biệt ở người lớn tuổi. Bệnh gây ra nhịp tim bất thường do sự suy giảm khả năng phát xung điện của nút xoang – bộ phận được ví như “máy phát điện trung tâm” của tim. Mặc dù không phải là bệnh lý phổ biến như tăng huyết áp hay thiếu máu cơ tim, nhưng rối loạn nút xoang lại có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như ngất, suy tim hoặc đột tử nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Hiểu đúng về hội chứng này là bước đầu quan trọng để giúp người bệnh kiểm soát tình trạng sức khỏe của mình và phòng tránh các biến chứng nguy hiểm.
1. Rối loạn chức năng nút xoang là gì?
Nút xoang (SA node – Sinoatrial node) là một cụm tế bào nhỏ nằm ở thành trên của tâm nhĩ phải. Đây là nơi khởi phát các xung điện giúp tim co bóp nhịp nhàng. Khi nút xoang không hoạt động bình thường – phát xung quá chậm, không đều hoặc ngừng hoạt động – người bệnh sẽ gặp tình trạng rối loạn chức năng nút xoang.
Tình trạng này còn được gọi là hội chứng nút xoang bệnh lý (Sick Sinus Syndrome – SSS), và bao gồm nhiều biểu hiện như:
- Nhịp tim chậm không phù hợp với nhu cầu cơ thể
- Ngừng xoang – tạm ngừng phát xung điện
- Block xoang nhĩ – xung điện không truyền xuống tâm nhĩ
- Hội chứng nhịp nhanh – nhịp chậm (tachy-brady syndrome)
Theo Tổ chức Y học Mayo Clinic, tỷ lệ mắc hội chứng này cao hơn ở người trên 65 tuổi, chiếm khoảng 1/600 trong nhóm bệnh nhân tim mạch nội trú.
2. Nguyên nhân gây rối loạn chức năng nút xoang
2.1. Nguyên nhân từ hệ tim mạch
Trong phần lớn các trường hợp, sự suy yếu của nút xoang là hệ quả của lão hóa hoặc các bệnh lý tim mạch nền. Cụ thể:
- Xơ hóa mô nút xoang: Tuổi tác làm thoái hóa mô dẫn truyền, giảm khả năng phát xung.
- Bệnh mạch vành: Làm giảm tưới máu đến nút xoang, gây thiếu oxy tại vùng này.
- Nhồi máu cơ tim: Tổn thương vùng gần nút xoang có thể làm rối loạn chức năng phát xung.
- Phẫu thuật tim: Đặc biệt là phẫu thuật tim hở, van tim hoặc ghép bypass có thể ảnh hưởng đến vùng nút xoang.
Theo một nghiên cứu của Tạp chí Circulation (Mỹ), hơn 60% bệnh nhân rối loạn nút xoang có tổn thương thực thể tại hệ thống dẫn truyền.
2.2. Nguyên nhân ngoài tim
Nhiều yếu tố ngoài tim cũng có thể gây ảnh hưởng đến nút xoang:
- Thuốc: Digoxin, chẹn beta, chẹn kênh canxi làm giảm nhịp tim quá mức.
- Rối loạn điện giải: Kali máu thấp hoặc cao, magiê thấp có thể làm thay đổi dẫn truyền tim.
- Suy giáp: Tình trạng giảm hormone tuyến giáp làm chậm toàn bộ chuyển hóa, bao gồm cả nhịp tim.
- Hạ thân nhiệt, ngộ độc, nhiễm trùng nặng: Có thể ảnh hưởng hệ thần kinh tự chủ kiểm soát tim.
3. Triệu chứng của bệnh rối loạn chức năng nút xoang
Không phải bệnh nhân nào mắc rối loạn nút xoang cũng có triệu chứng rõ ràng. Một số chỉ phát hiện bệnh tình cờ qua điện tâm đồ định kỳ. Tuy nhiên, khi chức năng nút xoang suy giảm đáng kể, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như:
- Chóng mặt, choáng váng: Do não không được tưới máu đủ vì tim đập quá chậm.
- Ngất xỉu (syncope): Biểu hiện điển hình và nguy hiểm nhất, đặc biệt nếu xảy ra khi đang lái xe hoặc vận động mạnh.
- Đánh trống ngực: Do các đợt nhịp tim chậm xen kẽ nhịp nhanh bất thường.
- Mệt mỏi kéo dài: Vì lưu lượng máu tim giảm.
- Khó thở khi gắng sức: Do cung lượng tim không đáp ứng đủ nhu cầu cơ thể.
Ví dụ thực tế: Bác Nguyễn Thị L. (74 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Tôi thường xuyên chóng mặt và ngất nhẹ vài giây, cứ tưởng do tuổi già. Đi khám mới phát hiện bị suy nút xoang, bác sĩ chỉ định đặt máy tạo nhịp tim và giờ tôi sinh hoạt bình thường trở lại.”
4. Phân loại hội chứng nút xoang bệnh lý
Rối loạn chức năng nút xoang không phải lúc nào cũng biểu hiện giống nhau. Dưới đây là ba thể lâm sàng chính thường gặp:
4.1. Nhịp tim chậm (Bradycardia)
Đây là dạng phổ biến nhất, với nhịp tim dưới 50 nhịp/phút. Bệnh nhân thường thấy mệt mỏi, choáng và dễ ngất. Trong nhiều trường hợp, tình trạng này kéo dài dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống nghiêm trọng.
4.2. Hội chứng nhịp nhanh – nhịp chậm (Tachy-Brady Syndrome)
Là sự kết hợp giữa các cơn nhịp nhanh (rung nhĩ, cuồng nhĩ) và nhịp chậm do ngừng xoang hoặc block xoang nhĩ. Sau các cơn nhịp nhanh, tim đột ngột chậm lại khiến bệnh nhân có cảm giác “rơi tự do”, mất ý thức thoáng qua.
4.3. Ngừng xoang hoặc block xoang nhĩ
Ngừng xoang là hiện tượng nút xoang không phát xung điện trong vài giây. Block xoang nhĩ xảy ra khi xung điện bị ngăn cản không đến được tâm nhĩ. Cả hai thể đều có thể gây khoảng ngừng tim trên điện tâm đồ, tăng nguy cơ đột tử.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.