Rối loạn chức năng dây thanh âm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây khàn tiếng, mất tiếng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Tình trạng này không chỉ xảy ra ở những người làm nghề nói nhiều như ca sĩ, giáo viên mà còn có thể liên quan đến các bệnh lý thần kinh, nội khoa hoặc hậu phẫu vùng cổ. Việc hiểu đúng về bệnh sẽ giúp người bệnh phát hiện sớm và có hướng điều trị kịp thời, hiệu quả.
Giới thiệu về dây thanh âm và vai trò của chúng
Dây thanh âm là gì?
Dây thanh âm là hai dải mô cơ nằm bên trong thanh quản (hộp thoại), có khả năng rung để tạo ra âm thanh khi không khí từ phổi đi qua. Mỗi dây thanh dài khoảng 1,5 – 2 cm và được bao phủ bởi lớp niêm mạc mỏng.
Chức năng chính của dây thanh âm
- Phát âm: Dây thanh rung lên khi nói chuyện, tạo ra âm thanh giúp con người giao tiếp.
- Bảo vệ đường hô hấp: Khi nuốt, dây thanh khép lại để ngăn thức ăn hoặc dịch đi vào khí quản.
- Hỗ trợ thở: Dây thanh mở ra trong lúc hít vào và đóng lại vừa đủ để duy trì luồng khí ổn định.
Dây thanh và vai trò trong việc phát âm
Khi chúng ta phát ra âm thanh, hai dây thanh rung lên với tần số nhanh chóng (có thể lên đến 1000 lần/giây ở người bình thường). Tần số rung này quyết định cao độ giọng nói, trong khi mức độ đóng mở dây thanh và áp lực luồng khí ảnh hưởng đến âm lượng. Bất kỳ sự thay đổi nào trong cấu trúc, hoạt động hoặc thần kinh điều khiển dây thanh đều có thể dẫn đến rối loạn chức năng.
Rối loạn chức năng dây thanh âm là gì?
Định nghĩa và phân loại
Rối loạn chức năng dây thanh âm (RLCDTA) là tình trạng dây thanh không hoạt động đúng chức năng bình thường – có thể do liệt, yếu, co thắt bất thường hoặc do các nguyên nhân cơ học như u, viêm, chấn thương.
Rối loạn vận động: liệt, yếu, rung bất thường
Đây là nhóm phổ biến nhất. Dây thanh có thể bị liệt một bên (liệt thanh quản một bên) hoặc cả hai bên (hiếm gặp, nguy hiểm đến tính mạng). Liệt thường xảy ra sau phẫu thuật vùng cổ, ung thư hoặc tổn thương dây thần kinh.
Rối loạn chức năng cảm giác
Người bệnh cảm thấy khàn giọng, hụt hơi, nhưng khi nội soi không phát hiện bất thường rõ ràng. Đây có thể là do hệ thần kinh điều khiển cảm giác bị ảnh hưởng, thường gặp ở người từng bị nhiễm virus hoặc stress kéo dài.
Rối loạn do viêm, u, hoặc chấn thương
Polyp, u nang, hạt xơ hay viêm thanh quản mãn tính đều có thể làm thay đổi sự rung động dây thanh, gây khàn tiếng kéo dài và giảm chất lượng giọng nói.
Ai có nguy cơ cao mắc bệnh này?
Ca sĩ, giáo viên, diễn giả, người làm nghề nói nhiều
Những người sử dụng giọng nói liên tục, cường độ cao dễ bị viêm, phù nề hoặc chấn thương dây thanh nếu không có kỹ thuật bảo vệ đúng.
Bệnh nhân sau phẫu thuật tuyến giáp hoặc vùng cổ
Phẫu thuật tuyến giáp, cắt u vùng cổ hoặc đặt ống nội khí quản có thể gây tổn thương dây thần kinh quặt ngược thanh quản – dây thần kinh điều khiển chuyển động dây thanh, dẫn đến liệt hoặc yếu dây thanh.
Triệu chứng thường gặp
Giọng nói thay đổi: khàn, mất tiếng, yếu hơi
Khàn tiếng là biểu hiện phổ biến nhất. Người bệnh có thể thấy giọng yếu, khó nói to hoặc mất hoàn toàn âm thanh. Tình trạng này thường kéo dài trên 2 tuần và không đáp ứng với thuốc trị viêm họng thông thường.
Cảm giác vướng, nghẹn, khó nuốt
Một số người bệnh mô tả cảm giác như có gì đó mắc ở cổ họng, nuốt không trơn tru hoặc hay bị sặc khi ăn uống.
Ho khi ăn uống, khó thở khi nói chuyện
Ho và sặc nước khi uống là dấu hiệu cho thấy dây thanh không khép kín đúng cách, làm nước hoặc thức ăn rơi vào khí quản.
Triệu chứng kéo dài hay bùng phát từng đợt?
Ở nhiều trường hợp, triệu chứng có thể tiến triển dần theo thời gian, đặc biệt khi nguyên nhân là viêm mạn tính hoặc u. Trong khi đó, rối loạn do chấn thương hoặc liệt dây thần kinh có thể xuất hiện đột ngột.
Nguyên nhân gây rối loạn chức năng dây thanh âm
Tổn thương thần kinh (dây thần kinh quặt ngược thanh quản)
Đây là nguyên nhân phổ biến hàng đầu, thường gặp sau phẫu thuật tuyến giáp, u trung thất, ung thư phổi hoặc cổ. Dây thần kinh này kiểm soát chuyển động của dây thanh, nếu bị tổn thương sẽ khiến dây thanh mất khả năng di chuyển bình thường.
Viêm thanh quản mãn tính hoặc trào ngược dạ dày-thực quản (GERD)
Dịch vị trào ngược lên họng có thể gây kích thích dây thanh và vùng thanh quản, làm tổn thương lớp niêm mạc, gây phù nề, khàn tiếng kéo dài.
U nang, polyp, hạt xơ thanh quản
Các khối u lành tính như polyp hoặc hạt xơ thường hình thành do lạm dụng giọng nói và gây cản trở rung dây thanh. Nội soi thanh quản giúp phát hiện sớm các tổn thương này.
Chấn thương do nội soi, đặt ống thở, phẫu thuật vùng cổ
Trong quá trình gây mê hoặc nội soi tiêu hóa, dây thanh có thể bị tác động cơ học, dẫn đến sưng, rách hoặc liệt tạm thời.
Yếu tố tâm lý và căng thẳng
Ngạc nhiên nhưng có thật, yếu tố tâm lý như lo âu, sang chấn tinh thần có thể gây rối loạn chức năng giọng nói mà không có tổn thương thực thể rõ ràng – còn gọi là rối loạn giọng nói chức năng.
Phương pháp chẩn đoán
Khám tai mũi họng chuyên sâu
Bác sĩ sẽ đánh giá tổng thể khả năng nói, hơi thở, chất lượng giọng và tiền sử bệnh. Các biểu hiện như run giọng, yếu giọng hoặc tắt tiếng sẽ được ghi nhận chi tiết.
Nội soi thanh quản ống mềm hoặc ống cứng
Đây là phương pháp quan trọng giúp quan sát trực tiếp dây thanh khi nói, hít thở hoặc nuốt. Qua đó, bác sĩ có thể phát hiện tình trạng liệt, phù nề, rung bất thường hoặc các khối u.
Đo chức năng thanh quản bằng stroboscopy hoặc VLS
Stroboscopy sử dụng ánh sáng chớp để ghi hình chuyển động rung của dây thanh, giúp đánh giá mức độ đồng bộ và tần số rung – điều mà nội soi thông thường khó phát hiện.
Chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác
Những bệnh lý như u thanh quản ác tính, trào ngược dạ dày, viêm xoang sau hoặc viêm amidan cũng có thể gây khàn tiếng. Việc chẩn đoán chính xác là bước quan trọng để điều trị hiệu quả.
Rối loạn chức năng dây thanh âm không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến giọng nói mà còn có thể làm suy giảm chất lượng cuộc sống, nghề nghiệp và giao tiếp hàng ngày của người bệnh. Dù là một tình trạng khá phổ biến, đặc biệt ở người làm nghề sử dụng giọng nói nhiều, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ về nguyên nhân, cách nhận biết và phương pháp điều trị hiệu quả. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin toàn diện, chính xác và cập nhật nhất từ các chuyên gia tai mũi họng đầu ngành để giúp bạn hiểu rõ và chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe thanh quản của mình.
Giới thiệu về dây thanh âm và vai trò của chúng
Dây thanh âm là gì?
Dây thanh âm là hai dải mô cơ nằm bên trong thanh quản, có khả năng rung khi không khí đi qua, tạo thành âm thanh. Mỗi dây thanh dài khoảng 1,5 – 2 cm, hoạt động linh hoạt nhờ hệ thống cơ – thần kinh phức tạp, đặc biệt là dây thần kinh quặt ngược thanh quản (recurrent laryngeal nerve).
Chức năng chính của dây thanh âm
- Phát âm: Khi dây thanh rung, âm thanh được tạo ra, giúp con người giao tiếp.
- Bảo vệ đường thở: Dây thanh khép lại khi nuốt để ngăn thức ăn, chất lỏng đi vào khí quản.
- Điều chỉnh hơi thở: Dây thanh mở rộng khi hít vào, đóng lại khi thở ra để duy trì luồng khí ổn định.
Dây thanh và vai trò trong việc phát âm
Để phát âm rõ ràng và khỏe mạnh, dây thanh cần có khả năng đóng – mở nhịp nhàng, rung đồng bộ và không có vật cản trên bề mặt như polyp hay u nang. Khi dây thanh không hoạt động đúng cách, người bệnh sẽ cảm thấy giọng khàn, hụt hơi, nói nhanh mệt, thậm chí mất tiếng.
Rối loạn chức năng dây thanh âm là gì?
Định nghĩa và phân loại
Rối loạn chức năng dây thanh âm (Vocal Cord Dysfunction – VCD) là tình trạng dây thanh không thực hiện đúng chức năng đóng – mở, rung, hoặc điều chỉnh âm thanh như bình thường. Tùy thuộc vào nguyên nhân, có thể chia thành các nhóm chính sau:
1. Rối loạn vận động
- Liệt dây thanh: Một hoặc cả hai dây thanh không thể di chuyển do tổn thương thần kinh.
- Yếu hoặc co thắt: Dây thanh có thể di chuyển nhưng yếu, thiếu lực khép hoặc khép không hoàn toàn.
- Rung bất thường: Mất sự đồng bộ trong rung động, làm âm thanh méo mó, yếu.
2. Rối loạn cảm giác
Người bệnh cảm thấy đau họng, khàn tiếng, nghẹn khi nói nhưng không tìm thấy tổn thương thực thể rõ ràng. Đây là rối loạn chức năng liên quan đến dây thần kinh cảm giác, thường gặp ở người bị stress kéo dài hoặc hậu chấn tâm lý.
3. Rối loạn cơ học do tổn thương mô
Viêm thanh quản mãn, polyp, hạt xơ, u nang, hoặc chấn thương trực tiếp vào thanh quản là những yếu tố khiến dây thanh rung không đều, khép không kín, gây biến đổi giọng nói.
Những ai có nguy cơ cao mắc bệnh?
1. Người sử dụng giọng nói quá mức
Ca sĩ, giáo viên, MC, luật sư… là những đối tượng thường xuyên gặp vấn đề về thanh quản. Việc nói liên tục, hét lớn hoặc sai kỹ thuật phát âm có thể gây phù nề, chấn thương mô dây thanh.
2. Bệnh nhân sau phẫu thuật vùng cổ
Phẫu thuật tuyến giáp, cắt u trung thất, đặt ống nội khí quản đều có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh chi phối dây thanh, gây liệt tạm thời hoặc vĩnh viễn.
3. Người bị bệnh lý trào ngược, hen suyễn, viêm mãn tính
Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) là nguyên nhân hàng đầu gây viêm và phù nề dây thanh kéo dài. Người bị hen suyễn cũng dễ gặp tình trạng co thắt hoặc suy yếu chức năng phát âm.
Triệu chứng thường gặp của rối loạn chức năng dây thanh âm
Giọng nói thay đổi bất thường
Khàn tiếng kéo dài, nói hụt hơi, giọng yếu hoặc không thể phát âm rõ ràng là những dấu hiệu phổ biến. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi khi phải nói lâu, khó duy trì giọng nói khi trò chuyện.
Khó thở, cảm giác nghẹn ở cổ họng
Một số bệnh nhân mô tả cảm giác bị “khóa cổ họng” khi cố gắng nói chuyện hoặc thở sâu. Cảm giác vướng ở thanh quản khiến họ phải ho liên tục hoặc nuốt nước bọt thường xuyên.
Ho khan, ho khi nói hoặc ăn
Nếu dây thanh không khép kín, chất lỏng hoặc thức ăn có thể tràn vào khí quản gây ho, sặc. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ viêm phổi hít hoặc rối loạn chức năng nuốt.
Biểu hiện thay đổi theo thời điểm
Có người chỉ bị khàn giọng khi mệt mỏi, căng thẳng hoặc vào buổi chiều, trong khi có người mất tiếng hoàn toàn vào buổi sáng. Điều này phản ánh tình trạng rối loạn chức năng dây thanh mang tính chu kỳ hoặc phụ thuộc vào môi trường.
Nguyên nhân gây rối loạn chức năng dây thanh âm
Tổn thương dây thần kinh quặt ngược thanh quản
Dây thần kinh này đi từ ngực lên thanh quản, rất dễ bị tổn thương trong các phẫu thuật vùng cổ như mổ bướu giáp, ung thư thực quản, ung thư phổi hoặc do u trung thất. Khi bị ảnh hưởng, dây thanh sẽ mất khả năng vận động dẫn đến khàn tiếng hoặc mất tiếng.
Viêm thanh quản mãn tính, trào ngược dạ dày – thực quản
Trào ngược là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm dây thanh, dẫn đến phù nề và mất chức năng rung bình thường. Các nghiên cứu cho thấy có đến 50 – 70% bệnh nhân bị khàn tiếng mãn tính có liên quan đến GERD (NIH 2023).
Polyp, hạt xơ, u lành thanh quản
Các tổn thương lành tính này thường phát triển do viêm mạn tính hoặc lạm dụng giọng nói. Polyp và hạt xơ ngăn cản sự khép kín dây thanh, gây âm thanh méo mó, khàn kéo dài.
Chấn thương do nội soi, đặt nội khí quản
Thao tác đặt ống nội khí quản không đúng kỹ thuật hoặc nội soi tiêu hóa có thể gây rách, phù hoặc xuất huyết dây thanh, ảnh hưởng đến khả năng phát âm tạm thời hoặc lâu dài.
Căng thẳng tâm lý và rối loạn chức năng thần kinh
Không ít bệnh nhân bị mất tiếng sau các sang chấn tâm lý lớn như mất người thân, tai nạn hoặc trầm cảm. Đây là biểu hiện của rối loạn chức năng dây thanh do yếu tố tâm lý – thường khó chẩn đoán nếu không có kinh nghiệm lâm sàng chuyên sâu.
Phương pháp chẩn đoán chính xác
1. Nội soi thanh quản
Nội soi là kỹ thuật cơ bản và quan trọng nhất để đánh giá hình thái và hoạt động của dây thanh. Hình ảnh trực tiếp từ ống soi giúp bác sĩ nhận diện được các tổn thương như liệt, phù nề, u, rung bất thường…
2. Soi dây thanh bằng ánh sáng chớp (Stroboscopy)
Kỹ thuật này sử dụng ánh sáng chớp tần số cao để quay chậm chuyển động rung dây thanh – giúp phát hiện các bất thường mà nội soi truyền thống không thấy rõ.
3. Đo áp lực và luồng khí thanh quản
Đây là phương pháp bổ trợ đánh giá chức năng đóng mở của dây thanh qua việc đo áp suất và thể tích khí khi phát âm.
4. Khám chuyên khoa kết hợp xét nghiệm hình ảnh
Chụp MRI vùng cổ, siêu âm tuyến giáp hoặc chụp cắt lớp có thể được chỉ định nếu nghi ngờ nguyên nhân từ thần kinh hoặc u vùng cổ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.