Nổi mề đay là một trong những tình trạng da liễu phổ biến, gây ra cảm giác ngứa ngáy, khó chịu và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Nhiều người thường chủ quan, coi đây là hiện tượng tạm thời, nhưng trên thực tế, nếu không được nhận diện và xử lý đúng cách, nổi mề đay có thể kéo dài, tái phát hoặc thậm chí dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như sốc phản vệ. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, khoa học và dễ hiểu nhất về căn bệnh này.
Nổi mề đay là gì?
Nổi mề đay (urticaria) là phản ứng của hệ miễn dịch gây giãn mạch, tăng tính thấm thành mạch khiến dịch thoát ra khỏi mao mạch và hình thành các sẩn phù, ban đỏ trên da. Những nốt này thường gây ngứa dữ dội, có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể và biến mất trong vòng vài giờ đến vài ngày. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, mề đay kéo dài nhiều tuần hoặc tái phát liên tục, được gọi là mề đay mãn tính.
Theo Hiệp hội Da liễu Hoa Kỳ (AAD), có khoảng 20% dân số từng bị ít nhất một lần nổi mề đay trong đời. Trong đó, mề đay cấp tính chiếm phần lớn, trong khi mề đay mãn tính chỉ chiếm khoảng 0,5–1% nhưng gây ảnh hưởng nghiêm trọng hơn đến sức khỏe và tâm lý.
Câu chuyện thật: Chị H. (35 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Tôi bị nổi mề đay mãn tính hơn 6 tháng. Ban đầu chỉ là vài vết đỏ ngứa sau khi ăn hải sản, nhưng sau đó mề đay xuất hiện hầu như mỗi ngày. Tôi mất ngủ, lo lắng và phải đi khám nhiều nơi. Cuối cùng, bác sĩ chỉ định dùng thuốc kháng histamine lâu dài kết hợp thay đổi lối sống, tình trạng mới dần cải thiện.”
Nguyên nhân gây nổi mề đay
Nổi mề đay có nhiều nguyên nhân, và việc xác định chính xác yếu tố kích thích là bước quan trọng trong điều trị cũng như phòng ngừa tái phát.
Dị ứng thức ăn và thuốc
- Thực phẩm như hải sản, trứng, sữa, đậu phộng, các loại hạt có vỏ cứng.
- Thuốc: kháng sinh (penicillin), thuốc giảm đau nhóm NSAIDs (ibuprofen, aspirin), thuốc cản quang.
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của mề đay cấp tính. Triệu chứng thường xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc.
Yếu tố môi trường
- Thay đổi nhiệt độ đột ngột (lạnh hoặc nóng).
- Phấn hoa, lông động vật, bụi mịn, hóa chất tẩy rửa.
- Côn trùng đốt (ong, muỗi, kiến).
Nhiễm trùng, ký sinh trùng, bệnh lý nền
Một số bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, viêm gan siêu vi, hoặc ký sinh trùng đường ruột cũng có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch gây mề đay. Ngoài ra, bệnh lý tự miễn (lupus ban đỏ, bệnh tuyến giáp) cũng liên quan đến mề đay mãn tính.
Mề đay vô căn
Trong khoảng 30–40% trường hợp, không tìm được nguyên nhân rõ ràng, gọi là mề đay vô căn. Bác sĩ thường phải dựa vào quá trình loại trừ để đưa ra chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
Triệu chứng nhận biết nổi mề đay
Nhận diện đúng triệu chứng giúp bạn phân biệt nổi mề đay với các bệnh da khác như chàm, viêm da tiếp xúc hay zona.
Triệu chứng đặc trưng trên da
- Các sẩn phù (welts) gồ lên bề mặt da, hình tròn hoặc bất định, màu hồng nhạt đến đỏ.
- Ngứa nhiều, tăng khi gãi hoặc về đêm.
- Kích thước nốt mề đay thay đổi: từ vài mm đến vài cm, có thể hợp lại thành mảng lớn.
Triệu chứng đi kèm
Một số trường hợp xuất hiện phù mạch – sưng sâu ở mí mắt, môi, lưỡi hoặc họng. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ sốc phản vệ với các biểu hiện: khó thở, chóng mặt, tụt huyết áp. Cần gọi cấp cứu ngay lập tức.
Phân biệt mề đay cấp tính và mề đay mãn tính
| Đặc điểm | Mề đay cấp tính | Mề đay mãn tính |
|---|---|---|
| Thời gian kéo dài | Dưới 6 tuần | Trên 6 tuần |
| Nguyên nhân | Thường rõ ràng (thức ăn, thuốc…) | Thường khó xác định (vô căn, bệnh nền) |
| Mức độ ảnh hưởng | Khó chịu tạm thời | Ảnh hưởng kéo dài đến giấc ngủ, tinh thần |
Biến chứng có thể xảy ra
Nếu không được điều trị và kiểm soát đúng cách, nổi mề đay có thể dẫn đến một số biến chứng đáng lo ngại:
- Phù mạch: Tình trạng sưng sâu dưới da, thường xảy ra ở môi, mí mắt, lưỡi hoặc họng, gây khó thở và nguy cơ sốc phản vệ.
- Mề đay mãn tính: Cơn ngứa kéo dài làm ảnh hưởng giấc ngủ, tăng nguy cơ stress, trầm cảm và suy giảm chất lượng cuộc sống.
- Nguy cơ bội nhiễm: Gãi nhiều có thể làm trầy xước da, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập gây nhiễm trùng.
Chẩn đoán nổi mề đay
Để điều trị hiệu quả, việc xác định chính xác loại mề đay và yếu tố kích thích là rất quan trọng. Quy trình chẩn đoán bao gồm:
Khai thác bệnh sử và triệu chứng
Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về:
- Thời điểm xuất hiện mề đay, tần suất và mức độ ngứa.
- Thói quen ăn uống, thuốc đã sử dụng, yếu tố môi trường.
- Bệnh lý đi kèm: hen, viêm mũi dị ứng, bệnh tuyến giáp.
Xét nghiệm dị ứng
- Test lẩy da (Skin Prick Test): giúp xác định dị nguyên cụ thể gây mề đay.
- Xét nghiệm IgE đặc hiệu: đo lượng kháng thể dị ứng trong máu.
Loại trừ các bệnh lý khác
Đôi khi các bệnh da liễu khác như viêm da cơ địa, lupus ban đỏ hoặc viêm mạch có thể gây triệu chứng tương tự. Bác sĩ sẽ chỉ định sinh thiết da hoặc xét nghiệm bổ sung để loại trừ.
Cách điều trị nổi mề đay hiệu quả
Điều trị mề đay cần kết hợp giữa thuốc, thay đổi lối sống và tránh tác nhân kích thích.
Thuốc kháng histamine
Đây là lựa chọn đầu tay giúp giảm ngứa và sẩn phù. Thuốc kháng histamine thế hệ 2 (cetirizine, loratadine, fexofenadine) ít gây buồn ngủ, thích hợp cho điều trị dài hạn.
Corticoid và thuốc ức chế miễn dịch
Chỉ sử dụng trong trường hợp nặng hoặc mề đay mãn tính kháng trị. Việc dùng corticoid phải có chỉ định và giám sát chặt chẽ của bác sĩ để tránh tác dụng phụ.
Các biện pháp hỗ trợ
- Dưỡng ẩm da thường xuyên để giảm kích ứng.
- Mặc quần áo rộng, chất liệu cotton, tránh cào gãi mạnh.
- Chườm lạnh vùng bị ngứa để giảm khó chịu.
Cách phòng ngừa nổi mề đay tái phát
- Tránh tiếp xúc dị nguyên: loại bỏ thực phẩm hoặc yếu tố môi trường đã xác định gây mề đay.
- Duy trì lối sống lành mạnh: ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng, uống đủ nước.
- Chế độ ăn hợp lý: tăng cường rau xanh, trái cây ít gây dị ứng, hạn chế thức ăn chế biến sẵn.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên đến cơ sở y tế ngay nếu gặp các dấu hiệu sau:
- Khó thở, sưng môi, lưỡi hoặc họng.
- Mề đay kéo dài trên 6 tuần hoặc tái phát liên tục.
- Ngứa nghiêm trọng, mất ngủ, ảnh hưởng sinh hoạt hàng ngày.
FAQ – Câu hỏi thường gặp
Nổi mề đay có lây không?
Không. Mề đay là phản ứng miễn dịch, không phải bệnh truyền nhiễm.
Trẻ em bị nổi mề đay có nguy hiểm không?
Hầu hết mề đay ở trẻ em lành tính, nhưng cần theo dõi sát. Nếu có phù mạch hoặc khó thở, cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay.
Mề đay có tự hết không?
Trong đa số trường hợp, mề đay cấp tính tự hết sau vài giờ đến vài ngày. Tuy nhiên, mề đay mãn tính cần điều trị lâu dài và theo dõi chuyên khoa.
Kết luận
Nổi mề đay là một bệnh da liễu phổ biến, tuy đa phần lành tính nhưng có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Nhận diện sớm nguyên nhân, tuân thủ phác đồ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh là chìa khóa giúp kiểm soát mề đay hiệu quả.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y khoa chính xác và dễ hiểu: từ triệu chứng đến điều trị.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.