Nhịp nhanh trên thất kịch phát (Paroxysmal Supraventricular Tachycardia – PSVT) là một trong những rối loạn nhịp tim thường gặp nhất ở người trưởng thành. Dù không phải lúc nào cũng nguy hiểm đến tính mạng, nhưng PSVT có thể gây ra nhiều khó chịu và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu phân tích các khía cạnh của PSVT từ nguyên nhân, triệu chứng cho đến phương pháp điều trị hiện đại, giúp người bệnh và người thân hiểu rõ và chủ động kiểm soát tình trạng này.
Nhịp nhanh trên thất kịch phát (PSVT) là gì?
PSVT là một dạng rối loạn nhịp tim nhanh, trong đó nhịp tim khởi phát và kết thúc đột ngột, có nguồn gốc từ trên thất (phía trên nút nhĩ thất). Tần số tim trong cơn PSVT thường dao động từ 150–250 nhịp/phút.
PSVT xảy ra do sự kích hoạt vòng vào lại (reentry circuit) hoặc các đường dẫn truyền phụ trong tim gây ra những xung điện bất thường. Bệnh có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng phổ biến nhất ở người trẻ và phụ nữ.
Hình ảnh minh họa
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
1. Các cơ chế chính gây PSVT
- Vòng vào lại tại nút nhĩ thất (AVNRT – Atrioventricular Nodal Reentrant Tachycardia): chiếm 60–70% các ca PSVT. Do sự tồn tại của hai đường dẫn truyền (đường nhanh và đường chậm) trong nút nhĩ thất.
- Vòng vào lại nhĩ thất (AVRT – Atrioventricular Reentrant Tachycardia): liên quan đến các bó dẫn truyền phụ (ví dụ như hội chứng Wolff-Parkinson-White).
- Nhịp nhanh nhĩ (Atrial Tachycardia): ít phổ biến hơn, do ổ phát nhịp lạc chỗ trong tâm nhĩ.
2. Yếu tố nguy cơ
- Di truyền hoặc bẩm sinh bất thường dẫn truyền
- Stress, lo âu kéo dài
- Lạm dụng caffeine, rượu, thuốc kích thích
- Một số bệnh tim: bệnh van tim, bệnh cơ tim, tăng huyết áp
- Rối loạn điện giải hoặc tác dụng phụ của thuốc
“PSVT thường không gây tử vong, nhưng có thể làm người bệnh hoảng loạn do tim đập nhanh đột ngột, kèm theo cảm giác hụt hơi và chóng mặt.” — TS.BS Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia tim mạch Bệnh viện Chợ Rẫy.
Triệu chứng thường gặp
Triệu chứng của PSVT có thể khác nhau ở từng người, nhưng hầu hết bệnh nhân mô tả một cảm giác khởi phát đột ngột của nhịp tim nhanh và mạnh, đôi khi kèm theo các biểu hiện khác:
- Tim đập nhanh, đều và mạnh (cảm giác “tim đập trong cổ họng”)
- Chóng mặt, choáng váng hoặc ngất xỉu
- Hụt hơi, khó thở
- Hồi hộp, lo âu
- Đau ngực nhẹ (ở một số trường hợp)
- Tiểu nhiều sau cơn: do tăng tiết hormone ANP từ tim
Thời gian và tần suất cơn PSVT
- Mỗi cơn PSVT thường kéo dài từ vài phút đến vài giờ, hiếm khi quá 24 giờ.
- Có thể xuất hiện vài lần mỗi năm hoặc mỗi tuần, tùy tình trạng cá nhân.
Phân biệt PSVT với các rối loạn nhịp khác
| Tiêu chí | PSVT | Rung nhĩ | Nhịp nhanh thất |
|---|---|---|---|
| Khởi phát | Đột ngột, rõ ràng | Dần dần hoặc không rõ | Đột ngột |
| Nhịp tim | Rất đều | Không đều | Rất nhanh, có thể bất thường |
| ECG | P ẩn hoặc ngay sau QRS | Sóng f thay thế sóng P | QRS giãn rộng, không đều |
Chẩn đoán PSVT
1. Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ kiểm tra mạch, huyết áp và có thể phát hiện tim đập nhanh đều. Tuy nhiên, nếu không đang trong cơn, khám lâm sàng có thể bình thường.
2. Các phương pháp cận lâm sàng
- Điện tâm đồ (ECG): là công cụ chính. Nếu ghi được trong cơn, sẽ thấy nhịp nhanh đều, phức bộ QRS hẹp, sóng P không rõ hoặc thấy ngay sau QRS.
- Holter ECG 24h: dùng trong trường hợp cơn PSVT xảy ra không thường xuyên.
- Test điện sinh lý tim (EPS): giúp xác định cơ chế chính xác và vị trí vòng vào lại.
3. Chẩn đoán phân biệt
PSVT cần được phân biệt với các nguyên nhân khác gây nhịp nhanh như:
- Rung nhĩ hoặc cuồng nhĩ
- Nhịp nhanh xoang
- Nhịp nhanh thất (nguy hiểm hơn)
- Hội chứng QT ngắn hoặc hội chứng Brugada
“Chẩn đoán đúng PSVT giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị tối ưu và tránh dùng sai thuốc có thể gây nguy hiểm.” — BS.CKII Phạm Thị Ngọc Yến, Viện Tim TP.HCM.
5. Xử trí cơn nhịp nhanh trên thất kịch phát: Cần làm gì khi cơn bùng phát?
Khi một cơn PSVT xảy ra, mục tiêu hàng đầu là làm chậm nhịp tim và cắt cơn càng sớm càng tốt. Có những biện pháp bạn có thể thực hiện tại nhà trước khi cần đến sự can thiệp y tế.
5.1 Các biện pháp tại nhà (Nghiệm pháp phế vị)
Các nghiệm pháp này nhằm mục đích kích thích dây thần kinh phế vị (dây thần kinh lang thang), có tác dụng làm chậm quá trình dẫn truyền điện trong tim và có thể cắt được cơn nhịp nhanh.
- Nghiệm pháp Valsalva: Đây là phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất.
- Ngồi xuống hoặc nằm ngửa.
- Hít một hơi thật sâu.
- Bịt mũi, ngậm miệng lại và cố gắng thở ra thật mạnh (giống như đang rặn khi đi đại tiện) trong khoảng 15-20 giây.
- Áp mặt vào nước đá: Chuẩn bị một chậu nước đá lạnh. Hít sâu, sau đó nín thở và úp mặt vào chậu nước trong vài giây.
- Ho mạnh hoặc gây nôn: Hành động ho mạnh hoặc kích thích lưỡi gà để gây cảm giác buồn nôn cũng có thể kích thích dây phế vị.
5.2 Khi nào cần đến bệnh viện?
Bạn nên đến ngay cơ sở y tế gần nhất nếu:
- Các nghiệm pháp phế vị đã thử vài lần nhưng không thành công.
- Cơn nhịp nhanh kéo dài trên 20-30 phút.
- Cơn đi kèm với các triệu chứng nghiêm trọng như: đau ngực dữ dội, khó thở nhiều, choáng váng nặng hoặc ngất xỉu.
5.3 Điều trị cấp cứu tại bệnh viện
- Thuốc tiêm tĩnh mạch:
- Adenosine: Là thuốc lựa chọn hàng đầu. Thuốc được tiêm tĩnh mạch nhanh, có tác dụng block tạm thời nút nhĩ thất trong vài giây để “reset” lại nhịp tim. Bệnh nhân có thể cảm thấy một cảm giác hẫng, nóng bừng hoặc khó chịu ở ngực rất ngắn ngay sau khi tiêm, đây là tác dụng bình thường của thuốc.
- Thuốc chẹn kênh canxi (Verapamil, Diltiazem) hoặc thuốc chẹn beta: Được sử dụng nếu Adenosine không hiệu quả hoặc có chống chỉ định.
- Sốc điện đồng bộ (Cardioversion): Rất hiếm khi cần đến trong PSVT. Biện pháp này chỉ được áp dụng cho những bệnh nhân có huyết động không ổn định (tụt huyết áp, sốc) và không đáp ứng với thuốc.
6. Các phương pháp điều trị lâu dài: Ngăn ngừa cơn tái phát
Sau khi đã cắt cơn thành công, mục tiêu tiếp theo là ngăn ngừa các cơn tái phát trong tương lai.
6.1 Thay đổi lối sống
- Hạn chế hoặc tránh các chất kích thích như: caffeine (cà phê, trà đặc, nước tăng lực), rượu bia, thuốc lá.
- Quản lý căng thẳng (stress), ngủ đủ giấc.
- Tránh các loại thuốc có thể gây nhịp nhanh (ví dụ một số thuốc trị nghẹt mũi).
6.2 Điều trị bằng thuốc uống hàng ngày
Thuốc được sử dụng để kiểm soát và làm giảm tần suất các cơn, nhưng không chữa khỏi bệnh hoàn toàn.
- Thuốc chẹn beta (Beta-blockers): Ví dụ như Metoprolol, Bisoprolol, Propranolol.
- Thuốc chẹn kênh canxi (Calcium channel blockers): Loại không-dihydropyridine như Verapamil hoặc Diltiazem.
- Các thuốc chống loạn nhịp khác: Như Flecainide, Propafenone (ít phổ biến hơn và cần chỉ định chặt chẽ từ bác sĩ chuyên khoa).
6.3 Triệt đốt bằng sóng cao tần qua ống thông (Catheter Ablation)
Đây được xem là phương pháp điều trị triệt để và hiệu quả nhất cho hầu hết các dạng PSVT.
- Cơ chế: Bác sĩ sẽ luồn một ống thông (catheter) mỏng qua tĩnh mạch ở đùi lên tim. Thông qua các điện cực trên ống thông, bác sĩ sẽ thực hiện thăm dò điện sinh lý (EPS) để tìm ra chính xác vị trí của đường dẫn truyền phụ hoặc vòng vào lại gây ra loạn nhịp. Sau đó, năng lượng sóng tần số radio (tương tự sóng vi ba) sẽ được phát ra để phá hủy (triệt đốt) một cách chính xác mô tim bất thường đó.
- Hiệu quả: Tỷ lệ thành công của phương pháp này là trên 95%, giúp chữa khỏi bệnh vĩnh viễn.
- Ưu điểm: Bệnh nhân không cần dùng thuốc hàng ngày, thoát khỏi nỗi lo các cơn tái phát và có thể trở lại cuộc sống hoàn toàn bình thường. Thủ thuật ít xâm lấn, thời gian nằm viện ngắn (1-2 ngày).
Lời khuyên từ Chuyên gia Tim mạch Can thiệp
- “Đừng quá lo lắng, PSVT thường lành tính”: Ở những người có trái tim khỏe mạnh, PSVT hiếm khi gây nguy hiểm đến tính mạng. Nỗi sợ hãi và hoảng loạn trong cơn đôi khi còn gây khó chịu hơn chính bản thân cơn nhịp nhanh.
- “Hãy học cách thực hiện nghiệm pháp Valsalva một cách chính xác”: Đây là kỹ năng tự cứu giúp bạn có thể chủ động cắt cơn ở bất cứ đâu. Hãy nhờ bác sĩ hướng dẫn để thực hiện đúng kỹ thuật và an toàn.
- “Cân nhắc triệt đốt nếu cơn tái phát thường xuyên”: Nếu các cơn PSVT ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, công việc hoặc khiến bạn phải vào viện cấp cứu nhiều lần, triệt đốt là một lựa chọn giải phóng bạn khỏi gánh nặng của bệnh tật. Đây là một thủ thuật an toàn và hiệu quả cao tại các trung tâm tim mạch lớn.
- “PSVT không có nghĩa là bạn phải ngừng sống năng động”: Sau khi được điều trị ổn định, đặc biệt là sau khi triệt đốt thành công, hầu hết bệnh nhân có thể quay trở lại mọi hoạt động thể chất, kể cả chơi thể thao.
7. Câu hỏi thường gặp (FAQs)
1. Nhịp nhanh trên thất kịch phát có nguy hiểm đến tính mạng không? Trong hầu hết các trường hợp ở người có cấu trúc tim bình thường, PSVT không nguy hiểm đến tính mạng. Nguy cơ chỉ tăng lên ở những người có bệnh tim tiềm ẩn (bệnh mạch vành, suy tim) hoặc khi nhịp tim quá nhanh và kéo dài gây suy giảm chức năng tim.
2. Tôi có thể tập thể dục khi bị PSVT không? Có thể. Giữa các cơn, bạn hoàn toàn có thể sinh hoạt và tập thể dục bình thường. Tuy nhiên, nên tránh các bài tập quá gắng sức có thể là yếu tố khởi phát cơn. Hãy thảo luận với bác sĩ về mức độ vận động phù hợp.
3. Triệt đốt có đau không và có rủi ro gì không? Thủ thuật được thực hiện dưới tác dụng của thuốc an thần nhẹ, bạn sẽ không cảm thấy đau. Đây là một thủ thuật ít xâm lấn và an toàn. Rủi ro rất thấp (<1%) nhưng có thể bao gồm chảy máu tại vị trí chọc tĩnh mạch, nhiễm trùng, hoặc hiếm hơn là tổn thương hệ thống dẫn truyền bình thường của tim (có thể cần đặt máy tạo nhịp).
4. Hội chứng Wolff-Parkinson-White (WPW) là gì? Đây là một dạng PSVT cụ thể (thuộc nhóm AVRT), gây ra bởi một đường dẫn truyền điện phụ bẩm sinh gọi là cầu Kent. WPW có hình ảnh điện tâm đồ đặc trưng (sóng delta, PR ngắn) và có thể được chữa khỏi hoàn toàn bằng phương pháp triệt đốt cầu Kent.
Kết luận
Nhịp nhanh trên thất kịch phát (PSVT) là một rối loạn nhịp tim phổ biến, có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu nhưng thường có thể kiểm soát tốt. Với các biện pháp xử trí tại nhà như nghiệm pháp phế vị, các lựa chọn điều trị lâu dài bằng thuốc và đặc biệt là phương pháp điều trị triệt để bằng sóng cao tần (catheter ablation), người bệnh ngày nay có rất nhiều cơ hội để kiểm soát và thậm chí chữa khỏi hoàn toàn tình trạng này.
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải các triệu chứng của PSVT, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa tim mạch để được chẩn đoán chính xác và tư vấn kế hoạch điều trị phù hợp. Việc hiểu rõ bệnh và các lựa chọn điều trị sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe trái tim và tận hưởng một cuộc sống trọn vẹn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.