Virus Rota là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ trên toàn thế giới. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 215.000 ca tử vong ở trẻ em do tiêu chảy liên quan đến virus Rota – con số đáng báo động và cho thấy tầm quan trọng của việc nhận biết và điều trị bệnh sớm.
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về căn bệnh phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ này – từ nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa đến các phương pháp điều trị hiệu quả, dựa trên các bằng chứng khoa học và kinh nghiệm thực tiễn từ các chuyên gia đầu ngành.
Virus Rota là gì?
Virus Rota (Rotavirus) là một loại virus có dạng hình bánh xe (rota trong tiếng Latinh nghĩa là “bánh xe”) thuộc họ Reoviridae. Virus này lây lan qua đường phân – miệng, đặc biệt phổ biến ở trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi.
Rotavirus có thể tồn tại trong môi trường hàng giờ đến nhiều ngày và kháng lại nhiều loại dung dịch sát khuẩn thông thường, khiến việc kiểm soát lây lan gặp nhiều khó khăn.
Các đặc điểm nổi bật của virus Rota:
- Lây truyền nhanh chóng: Chỉ cần một lượng rất nhỏ virus là đủ để gây bệnh.
- Khả năng tồn tại cao: Virus có thể sống sót trên bề mặt đồ vật, tay, nước uống, thực phẩm nhiễm bẩn.
- Nhiễm trùng lặp lại: Trẻ có thể bị nhiễm nhiều lần trong đời, nhưng lần đầu thường nặng nhất.
Số liệu thống kê đáng chú ý:
- Trên toàn cầu, có tới 95% trẻ em dưới 5 tuổi đã từng nhiễm virus Rota ít nhất một lần.
- Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm Rota cao nhất rơi vào mùa đông – xuân.
- Mỗi năm, hàng chục ngàn trẻ em nhập viện do tiêu chảy cấp có liên quan đến virus Rota.
Nguyên nhân và đường lây nhiễm
Virus Rota lây lan chủ yếu qua đường tiêu hóa – hay còn gọi là lây theo cơ chế “phân – miệng”. Trẻ nhỏ thường dễ bị nhiễm do vệ sinh cá nhân kém hoặc môi trường sống không đảm bảo vệ sinh.
Những con đường lây nhiễm phổ biến:
- Tiếp xúc trực tiếp với phân hoặc chất nôn của người nhiễm bệnh.
- Sử dụng chung đồ dùng như bình sữa, đồ chơi, khăn lau mặt.
- Ăn uống thực phẩm, nước uống nhiễm virus.
- Không rửa tay sau khi thay tã hoặc đi vệ sinh.
Vì virus có thể tồn tại trên các bề mặt trong nhiều giờ, chỉ cần chạm tay vào bề mặt nhiễm virus rồi đưa lên miệng cũng có thể khiến trẻ bị lây nhiễm.
“Trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch còn yếu nên việc nhiễm virus Rota có thể gây mất nước nghiêm trọng trong vòng 1-2 ngày nếu không được xử trí kịp thời.” – BS.CKII Nguyễn Thị Minh Tâm, BV Nhi Trung ương
Triệu chứng nhiễm virus Rota
Biểu hiện của bệnh thường xuất hiện sau 1 – 3 ngày ủ bệnh và khởi phát đột ngột. Điểm đặc trưng nhất là tình trạng tiêu chảy nhiều lần kèm theo mất nước rõ rệt.
Các dấu hiệu phổ biến:
- Tiêu chảy cấp: Phân lỏng, nước, không có máu. Trẻ có thể đi ngoài từ 5 đến 20 lần/ngày.
- Nôn ói: Thường xuất hiện đầu tiên, có thể nôn liên tục trong 1 – 2 ngày đầu.
- Sốt nhẹ hoặc sốt cao: 38 – 39°C, một số trường hợp có thể sốt lên tới 40°C.
- Đau bụng, chướng bụng: Trẻ quấy khóc, khó chịu, bỏ bú.
- Dấu hiệu mất nước: Khô miệng, mắt trũng, khóc không ra nước mắt, da nhăn, ít tiểu.
Trong trường hợp nặng, mất nước có thể dẫn đến co giật, rối loạn điện giải, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không điều trị kịp thời.
Bảng so sánh tiêu chảy do virus Rota và tiêu chảy do vi khuẩn
| Tiêu chí | Virus Rota | Vi khuẩn (E.coli, Salmonella…) |
|---|---|---|
| Thời gian ủ bệnh | 1 – 3 ngày | 6 – 72 giờ |
| Đặc điểm phân | Lỏng, nhiều nước, không máu | Phân lẫn nhầy/máu, mùi hôi |
| Sốt | Thường nhẹ đến cao | Thường cao kèm lạnh run |
| Thời gian kéo dài | 3 – 8 ngày | 5 – 14 ngày |
| Phản ứng với kháng sinh | Không hiệu quả | Có thể hiệu quả tùy loại vi khuẩn |
Đối tượng có nguy cơ cao
Dù bất kỳ ai cũng có thể nhiễm virus Rota, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh và biến chứng cao hơn:
- Trẻ dưới 2 tuổi: Đặc biệt là trẻ từ 6 – 24 tháng tuổi.
- Trẻ không được bú mẹ: Do thiếu kháng thể tự nhiên.
- Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân: Sức đề kháng yếu.
- Trẻ chưa tiêm vắc xin Rota: Nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Trẻ sống trong môi trường không đảm bảo vệ sinh: Như khu vực nông thôn, tập thể, nhà trẻ.
Việc nhận diện và bảo vệ những đối tượng này là ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phòng bệnh cộng đồng.
Phương pháp chẩn đoán nhiễm virus Rota
Chẩn đoán chính xác virus Rota có vai trò quan trọng trong việc điều trị hiệu quả và ngăn ngừa lây lan. Bác sĩ thường kết hợp giữa đánh giá triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng để xác định bệnh.
1. Khám lâm sàng
- Đánh giá tình trạng mất nước: quan sát dấu hiệu như khô môi, mắt trũng, da nhăn, mệt mỏi, không tiểu tiện.
- Ghi nhận số lần tiêu chảy, nôn ói, sốt và tình trạng ăn uống của trẻ.
2. Xét nghiệm phân
- Test nhanh tìm kháng nguyên Rota: Phổ biến tại các cơ sở y tế, cho kết quả trong vòng 15–30 phút.
- ELISA: Xét nghiệm miễn dịch enzyme, độ nhạy cao.
- RT-PCR: Phát hiện RNA của virus, độ chính xác cao, thường dùng trong các nghiên cứu chuyên sâu.
Phác đồ điều trị nhiễm virus Rota
Hiện chưa có thuốc đặc trị tiêu diệt virus Rota. Do đó, điều trị chủ yếu là hỗ trợ và kiểm soát triệu chứng nhằm giảm nguy cơ mất nước và phục hồi sức khỏe nhanh chóng.
1. Bù nước và điện giải
- Oresol (ORS): Dung dịch đường uống giúp thay thế nước và muối bị mất.
- Nước cháo loãng, nước dừa, nước súp: Có thể sử dụng bổ sung.
- Truyền dịch: Trong trường hợp mất nước nặng, nôn nhiều, không uống được.
2. Thuốc hỗ trợ
- Paracetamol: Giảm sốt, an toàn cho trẻ em khi dùng đúng liều.
- Men vi sinh (probiotics): Hỗ trợ phục hồi hệ vi sinh đường ruột, rút ngắn thời gian tiêu chảy.
- Kẽm: WHO khuyến cáo bổ sung kẽm 10–20mg/ngày trong 10–14 ngày để cải thiện chức năng tiêu hóa.
3. Dinh dưỡng trong quá trình điều trị
- Tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc ăn uống nhẹ nhàng.
- Tránh đồ ăn dầu mỡ, nước ngọt có ga, sữa động vật (nếu trẻ dưới 1 tuổi).
- Tăng cường trái cây mềm, thực phẩm dễ tiêu.
“Trẻ bị tiêu chảy do virus Rota không cần dùng kháng sinh vì kháng sinh không có tác dụng trên virus.” – PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng, nguyên trưởng khoa Nhi BV Bạch Mai
Phòng ngừa nhiễm virus Rota hiệu quả
Phòng ngừa virus Rota không chỉ giúp trẻ tránh bệnh mà còn giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng. Dưới đây là những biện pháp phòng ngừa hiệu quả và được khuyến cáo rộng rãi.
1. Tiêm vắc xin Rota
Vắc xin Rota là vũ khí phòng ngừa mạnh mẽ nhất. Hiện tại có 2 loại vắc xin được sử dụng phổ biến tại Việt Nam:
- Rotarix: Gồm 2 liều, uống khi trẻ 6–24 tuần tuổi.
- RotaTeq: Gồm 3 liều, liều đầu từ 6–12 tuần tuổi, các liều cách nhau tối thiểu 4 tuần.
Hiệu quả phòng bệnh đạt đến 85–98% nếu tiêm đủ liều, đúng thời gian khuyến cáo.
2. Vệ sinh cá nhân và môi trường
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Khử trùng đồ chơi, dụng cụ ăn uống, mặt bàn ghế, tay nắm cửa.
- Đảm bảo nguồn nước sạch, thực phẩm an toàn, được nấu chín kỹ.
- Không cho trẻ ăn bốc, ngậm tay hoặc cho đồ chơi vào miệng.
Biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời
Nếu không được phát hiện và xử trí sớm, nhiễm virus Rota có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ suy dinh dưỡng.
Các biến chứng thường gặp:
- Mất nước nghiêm trọng: Gây sốc, suy tuần hoàn, tổn thương não, thậm chí tử vong.
- Rối loạn điện giải: Co giật, rối loạn nhịp tim.
- Suy dinh dưỡng: Do tiêu hóa kém, trẻ ăn ít, hấp thu kém sau đợt tiêu chảy.
- Bội nhiễm: Dễ mắc các bệnh khác do hệ miễn dịch suy yếu.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?
Bố mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày không giảm.
- Trẻ nôn mọi thứ, không giữ được nước hoặc thức ăn.
- Dấu hiệu mất nước: tiểu ít, môi khô, lừ đừ, mắt trũng.
- Sốt cao không hạ sau 2 ngày dùng thuốc.
- Co giật, li bì, khó đánh thức.
Kết luận
Virus Rota là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ em với tốc độ lây lan nhanh và nguy cơ mất nước cao. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả thông qua tiêm vắc xin đầy đủ, duy trì vệ sinh cá nhân và nhận biết sớm các dấu hiệu để điều trị kịp thời.
Cha mẹ cần trang bị kiến thức đầy đủ, theo dõi sát sức khỏe trẻ nhỏ và chủ động đưa trẻ đi tiêm vắc xin Rota đúng lịch – đó chính là cách bảo vệ con an toàn trước nguy cơ bệnh tật.
Hãy đưa bé đi tiêm ngừa virus Rota đúng lịch để bảo vệ con yêu khỏi những ngày tháng bệnh tật mệt mỏi!
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Tiêu chảy do virus Rota có lây không?
Có. Virus Rota lây rất nhanh qua đường phân – miệng, do đó dễ lây trong môi trường nhà trẻ, lớp học, gia đình nếu không giữ vệ sinh tốt.
2. Người lớn có thể bị nhiễm virus Rota không?
Có thể, nhưng thường biểu hiện nhẹ hoặc không có triệu chứng. Tuy nhiên, người lớn có thể là nguồn lây cho trẻ nhỏ.
3. Trẻ đã từng nhiễm Rota có cần tiêm vắc xin không?
Có. Vì trẻ có thể bị nhiễm lại nhiều lần, việc tiêm vắc xin giúp tạo miễn dịch lâu dài và giảm nguy cơ tái phát nghiêm trọng.
4. Có thể dùng kháng sinh để điều trị Rota không?
Không. Virus Rota không bị tiêu diệt bởi kháng sinh. Việc sử dụng kháng sinh không đúng còn có thể gây loạn khuẩn đường ruột và kéo dài bệnh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.