Nhiễm trùng đường tiết niệu (NTĐTN) là một trong những bệnh lý phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn chính là tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát – khi bệnh xuất hiện nhiều lần trong một khoảng thời gian ngắn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể. Tại sao tình trạng này lại dễ tái phát như vậy? Và làm thế nào để điều trị cũng như phòng ngừa hiệu quả?
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng và các phương pháp điều trị – phòng ngừa nhiễm trùng tiết niệu tái phát một cách toàn diện, chính xác và khoa học.
Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát là gì?
Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát là tình trạng viêm nhiễm xảy ra nhiều lần ở hệ thống tiết niệu (gồm niệu đạo, bàng quang, niệu quản và thận), thường được định nghĩa là:
- Ít nhất 2 lần nhiễm trùng trong vòng 6 tháng, hoặc
- Ít nhất 3 lần nhiễm trùng trong vòng 1 năm.
Đây là bệnh lý thường gặp ở phụ nữ, đặc biệt là những người trong độ tuổi sinh sản hoặc sau mãn kinh, do các yếu tố về sinh lý và cấu trúc giải phẫu.
Phân biệt giữa nhiễm trùng lần đầu và tái phát
Nhiễm trùng lần đầu thường do vi khuẩn xâm nhập vào đường tiểu từ bên ngoài, còn nhiễm trùng tái phát có thể do:
- Vi khuẩn cũ chưa được tiêu diệt hoàn toàn sau điều trị trước đó.
- Sự nhiễm khuẩn mới với cùng hoặc khác loại vi khuẩn.
Các dạng tái phát thường gặp
- Tái phát sớm: xảy ra trong vòng vài tuần sau điều trị, thường do vi khuẩn chưa bị loại bỏ hoàn toàn.
- Tái phát muộn: xuất hiện sau vài tháng, thường do tái nhiễm mới từ môi trường hoặc do yếu tố nội sinh.
Nguyên nhân gây nhiễm trùng tiết niệu tái phát
Theo thống kê từ Hiệp hội tiết niệu Mỹ (AUA), có đến 30–50% phụ nữ bị viêm tiết niệu lần đầu sẽ gặp tình trạng tái phát trong vòng 1 năm. Vậy nguyên nhân nào khiến tình trạng này khó trị dứt điểm?
Vi khuẩn còn sót lại sau điều trị
Vi khuẩn – đặc biệt là Escherichia coli (E. coli) – có thể tồn tại dưới dạng ổ nhiễm tiềm ẩn trong bàng quang hoặc niệu đạo ngay cả sau khi hoàn thành kháng sinh. Khi gặp điều kiện thuận lợi (stress, suy giảm miễn dịch), vi khuẩn sẽ phát triển trở lại gây tái phát.
Vi khuẩn E. coli là thủ phạm chính gây nhiễm trùng tiết niệu tái phát
Vệ sinh không đúng cách
Thói quen vệ sinh từ sau ra trước sau khi đi vệ sinh, sử dụng dung dịch vệ sinh quá mạnh hoặc thụt rửa sâu có thể làm tổn thương niêm mạc và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập ngược dòng.
Cấu trúc giải phẫu bất thường
Một số người có cấu tạo niệu đạo ngắn, bàng quang trào ngược bẩm sinh hoặc sỏi đường tiết niệu – tất cả đều là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn cư trú và gây viêm kéo dài, khó điều trị dứt điểm.
Rối loạn nội tiết và bệnh lý nền
Phụ nữ mãn kinh có sự suy giảm nội tiết tố estrogen khiến niêm mạc đường tiểu mỏng, khô và dễ viêm. Người mắc bệnh đái tháo đường, suy giảm miễn dịch cũng có nguy cơ nhiễm trùng cao hơn và dễ tái phát.
Triệu chứng nhận biết khi tái phát
Các biểu hiện khi nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát thường tương tự như lần đầu nhưng có thể nặng nề hơn, dai dẳng hơn hoặc khó đáp ứng với điều trị:
Tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu đục
- Tiểu đau buốt, nóng rát khi đi tiểu.
- Tiểu nhiều lần, mỗi lần lượng rất ít.
- Nước tiểu đục, có thể có mùi hôi.
Triệu chứng tái phát thường rõ rệt và khó chịu hơn
Đau vùng bụng dưới hoặc thắt lưng
Bệnh nhân có thể cảm thấy đau tức hoặc khó chịu vùng bàng quang, bụng dưới. Nếu viêm lan đến thận, cơn đau có thể lan lên vùng hông lưng và kèm sốt.
Sốt hoặc ớn lạnh
Sốt nhẹ hoặc cao, cảm giác rét run là dấu hiệu cho thấy viêm đã lan rộng hơn và cần điều trị tích cực. Trong một số trường hợp, người bệnh còn bị buồn nôn, nôn mửa và mệt mỏi toàn thân.
Triệu chứng khác biệt ở phụ nữ và nam giới
- Phụ nữ thường gặp triệu chứng tại chỗ (bàng quang, niệu đạo).
- Nam giới có thể kèm theo viêm tuyến tiền liệt, gây đau tầng sinh môn, tinh hoàn hoặc tiểu khó.
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị kịp thời
Nhiễm trùng tiết niệu tái phát nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, đe dọa chức năng thận và sức khỏe toàn thân.
Viêm thận – bể thận
Vi khuẩn có thể lan ngược lên thận gây viêm, dẫn đến sốt cao, đau vùng hông lưng, buồn nôn. Đây là một biến chứng nguy hiểm cần nhập viện điều trị kháng sinh đường tĩnh mạch.
Suy thận mạn
Viêm nhiễm kéo dài và tái đi tái lại có thể làm tổn thương mô thận, xơ hóa và gây giảm chức năng lọc của thận.
Nhiễm khuẩn huyết
Trong trường hợp nặng, vi khuẩn từ đường tiết niệu có thể xâm nhập vào máu, gây nhiễm khuẩn huyết – một tình trạng cấp cứu y tế với nguy cơ tử vong cao nếu không can thiệp kịp thời.
Phương pháp chẩn đoán
Việc chẩn đoán chính xác không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn phát hiện nguyên nhân gây tái phát, từ đó xây dựng kế hoạch phòng ngừa lâu dài.
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
Bác sĩ sẽ ghi nhận triệu chứng, tần suất tái phát, tiền sử dùng kháng sinh, các yếu tố nguy cơ kèm theo như tiểu đường, mãn kinh…
Xét nghiệm nước tiểu
Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu giúp phát hiện bạch cầu, nitrit, máu vi thể – dấu hiệu gợi ý viêm đường tiết niệu.
Cấy nước tiểu
Đây là bước quan trọng nhằm xác định chính xác loại vi khuẩn gây bệnh và độ nhạy cảm với kháng sinh, giúp lựa chọn phác đồ hiệu quả, tránh tái phát.
Siêu âm và hình ảnh học
Siêu âm hệ tiết niệu giúp phát hiện sỏi, dị tật bẩm sinh hoặc tổn thương thực thể liên quan đến đường tiết niệu. Một số trường hợp cần chụp CT hoặc MRI để đánh giá sâu hơn.
Nhiễm trùng đường tiết niệu là một trong những bệnh lý phổ biến nhất ở hệ tiết niệu, đặc biệt ở nữ giới. Tuy nhiên, điều khiến người bệnh lo ngại nhất không phải là lần viêm đầu tiên, mà là tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát – xảy ra lặp đi lặp lại nhiều lần trong năm, gây khó chịu, ảnh hưởng chất lượng sống và tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm.
Nhiều người tự hỏi: “Tôi đã điều trị kháng sinh đầy đủ, vì sao bệnh vẫn quay lại?”, “Có cách nào để chữa dứt điểm không?”. Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân sâu xa, dấu hiệu đặc trưng và phương pháp điều trị – phòng ngừa hiệu quả, dựa trên các bằng chứng y học mới nhất và kinh nghiệm thực tế từ chuyên gia.
Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát là gì?
Nhiễm trùng đường tiết niệu (NTĐTN) tái phát được định nghĩa là:
- Xảy ra ≥2 lần trong vòng 6 tháng, hoặc
- Xảy ra ≥3 lần trong vòng 12 tháng.
Theo một nghiên cứu của National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK), khoảng 20–30% phụ nữ bị NTĐTN cấp sẽ tái phát ít nhất một lần, và khoảng 10% trở thành tái phát mạn tính.
Phân biệt giữa nhiễm trùng lần đầu và tái phát
Để điều trị đúng, cần phân biệt rõ giữa:
| Tiêu chí | Lần đầu | Tái phát |
|---|---|---|
| Nguyên nhân | Nhiễm khuẩn mới | Cũ chưa điều trị dứt điểm hoặc tái nhiễm |
| Tác nhân thường gặp | E. coli, Klebsiella | Thường cùng loại vi khuẩn cũ |
| Phản ứng với thuốc | Đáp ứng tốt | Kháng thuốc, cần thay phác đồ |
Các dạng tái phát thường gặp
- Tái phát sớm: Xảy ra trong vòng 2–4 tuần sau điều trị, thường do vi khuẩn chưa bị loại trừ hoàn toàn.
- Tái nhiễm: Do vi khuẩn khác hoặc cùng loại từ nguồn ngoài xâm nhập lại đường tiểu.
Nguyên nhân gây nhiễm trùng tiết niệu tái phát
Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ NTĐTN tái phát, trong đó sự kết hợp giữa yếu tố nội tại (cơ địa) và ngoại sinh (thói quen sống, sinh hoạt tình dục) đóng vai trò then chốt.
Vi khuẩn còn sót lại sau điều trị
Vi khuẩn như Escherichia coli có khả năng “ẩn mình” trong các tế bào niêm mạc bàng quang, hình thành màng sinh học (biofilm) để kháng lại tác dụng của kháng sinh. Điều này dẫn đến việc bệnh nhanh chóng tái phát sau khi ngừng thuốc.
Vi khuẩn E. coli là thủ phạm chính gây viêm tiết niệu và tái phát
Vệ sinh vùng kín không đúng cách
Rửa ngược từ sau ra trước, dùng dung dịch vệ sinh có độ pH không phù hợp, mặc đồ lót quá chật hoặc ẩm ướt là các yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn và tái phát.
Cấu trúc giải phẫu bất thường
Phụ nữ có niệu đạo ngắn hơn nam giới, gần hậu môn nên dễ bị vi khuẩn xâm nhập. Ngoài ra, dị dạng như bàng quang trào ngược, sỏi tiết niệu hoặc polyp cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn cư trú lâu dài.
Rối loạn nội tiết, mãn kinh, đái tháo đường
Suy giảm estrogen ở phụ nữ mãn kinh làm mỏng niêm mạc niệu đạo, giảm khả năng kháng khuẩn tự nhiên. Người mắc tiểu đường có đường niệu “ngọt” – là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển.
Đái tháo đường và thay đổi nội tiết tố là nguyên nhân âm thầm gây tái phát
Triệu chứng nhận biết khi tái phát
Biểu hiện của NTĐTN tái phát không quá khác biệt so với lần đầu, nhưng mức độ có thể dữ dội hơn và kéo dài hơn.
Tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu đục
- Tiểu đau như kim châm, mỗi lần đi tiểu ít, kèm cảm giác sót.
- Nước tiểu đục, có thể có mùi hôi nồng.
- Trường hợp nặng có thể có tiểu máu vi thể (không thấy bằng mắt).
Triệu chứng tiểu buốt, tiểu rắt rất dễ tái phát nếu không phòng ngừa tốt
Đau bụng dưới hoặc vùng hông lưng
Khi vi khuẩn lan đến bàng quang hoặc niệu quản, người bệnh có thể thấy đau âm ỉ vùng bụng dưới, đôi khi lan ra sau lưng hoặc vùng hông.
Sốt nhẹ, mệt mỏi toàn thân
Đây là dấu hiệu cho thấy nhiễm khuẩn đã lan rộng. Trong trường hợp nghiêm trọng, có thể gặp sốt cao, rét run – cảnh báo nguy cơ viêm thận – bể thận hoặc nhiễm khuẩn huyết.
Triệu chứng ở phụ nữ và nam giới khác nhau thế nào?
- Phụ nữ: Tiểu buốt, tiểu rắt, đau vùng mu là triệu chứng chính. Rất nhạy cảm với tái phát do cấu trúc niệu đạo ngắn.
- Nam giới: Ít gặp hơn nhưng thường phức tạp hơn, kèm theo viêm tuyến tiền liệt hoặc viêm tinh hoàn.
Biến chứng nếu không điều trị đúng cách
NTĐTN tái phát không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nguy hiểm nếu không được kiểm soát kịp thời.
Viêm thận – bể thận
Khi vi khuẩn lan lên trên hệ niệu, gây nhiễm trùng thận, người bệnh sẽ có sốt cao, đau lưng dữ dội, buồn nôn và nôn. Đây là tình trạng nguy hiểm, cần nhập viện điều trị bằng kháng sinh tĩnh mạch.
Suy thận mạn
Viêm nhiễm tái phát nhiều lần có thể gây tổn thương mô thận, dẫn đến xơ hóa và giảm chức năng lọc máu. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến suy thận mạn tính.
Nhiễm khuẩn huyết
Vi khuẩn từ đường tiết niệu có thể đi vào máu, gây nhiễm khuẩn huyết – tình trạng nguy hiểm tính mạng nếu không can thiệp kịp thời.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.