Cảm lạnh là bệnh lý hô hấp phổ biến nhất mà hầu hết ai trong chúng ta cũng từng trải qua ít nhất một lần trong đời. Trong đó, Rhinovirus chính là “thủ phạm” chủ yếu gây ra tình trạng này. Dù không quá nguy hiểm, nhưng cảm lạnh ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe, công việc và chất lượng cuộc sống nếu không được phòng ngừa và xử trí đúng cách. Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại virus này cũng như cách phòng tránh hiệu quả.
Rhinovirus là gì? Vì sao gây ra cảm lạnh thông thường?
Đặc điểm của Rhinovirus
Rhinovirus là một loại virus thuộc họ Picornaviridae, chi Enterovirus, được biết đến là nguyên nhân hàng đầu gây ra các trường hợp cảm lạnh thông thường ở người. Theo nghiên cứu từ CDC Hoa Kỳ, khoảng 50% các ca cảm lạnh là do Rhinovirus gây ra.
Đặc điểm nổi bật của Rhinovirus là:
- Có hơn 160 chủng virus khác nhau, chia thành 3 nhóm chính: A, B, C.
- Phát triển mạnh ở điều kiện nhiệt độ mát mẻ (33-35°C) – đúng với nhiệt độ vùng mũi họng con người.
- Khả năng lây nhiễm rất cao, dễ dàng qua tiếp xúc, giọt bắn.
Cơ chế lây nhiễm Rhinovirus
Rhinovirus lây chủ yếu qua đường hô hấp khi người khỏe mạnh hít phải giọt bắn từ người nhiễm bệnh qua ho, hắt hơi, nói chuyện ở khoảng cách gần. Ngoài ra, virus cũng tồn tại trên các bề mặt như tay nắm cửa, điện thoại, bàn ghế… trong vài giờ, khi chạm vào rồi đưa tay lên mũi, mắt, miệng sẽ khiến virus dễ dàng xâm nhập.
Quá trình lây nhiễm cụ thể như sau:
- Virus xâm nhập qua niêm mạc mũi – hầu.
- Gây kích ứng, viêm nhẹ tại đường hô hấp trên.
- Kích hoạt phản ứng miễn dịch, dẫn tới các triệu chứng như nghẹt mũi, ho, đau họng.
Vì sao Rhinovirus phổ biến nhất trong các nguyên nhân gây cảm lạnh?
Theo các chuyên gia hô hấp, Rhinovirus chiếm ưu thế vì:
- Khả năng tồn tại ngoài môi trường cao hơn nhiều loại virus hô hấp khác.
- Dễ dàng biến đổi gene, tạo ra nhiều chủng mới khiến cơ thể khó có miễn dịch lâu dài.
- Hoạt động mạnh mẽ vào mùa lạnh, khi sức đề kháng con người giảm sút.
Triệu chứng thường gặp khi nhiễm Rhinovirus
Dấu hiệu điển hình ở người lớn
Triệu chứng cảm lạnh do Rhinovirus thường nhẹ, khởi phát từ từ, không đột ngột như cúm. Các dấu hiệu phổ biến gồm:
- Hắt hơi liên tục
- Đau họng nhẹ, rát họng
- Nghẹt mũi, sổ mũi loãng, trong
- Đau đầu nhẹ, mệt mỏi, đau nhức cơ
- Ho khan hoặc ho có đờm nhạt màu
Đặc biệt, sốt nếu có thường không cao, dao động 37,5-38,5°C.
Dấu hiệu ở trẻ em, người cao tuổi và người suy giảm miễn dịch
Ở các đối tượng này, biểu hiện bệnh có thể rầm rộ và kéo dài hơn:
- Trẻ nhỏ thường biếng ăn, quấy khóc, ngủ kém
- Người già dễ bị biến chứng viêm phổi, viêm phế quản nếu không điều trị đúng
- Người suy giảm miễn dịch có nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn, virus khác
Phân biệt cảm lạnh do Rhinovirus với cảm cúm, COVID-19
Bảng so sánh dưới đây giúp nhận diện rõ hơn giữa 3 bệnh thường gặp đường hô hấp:
| Đặc điểm | Cảm lạnh (Rhinovirus) | Cảm cúm (Influenza) | COVID-19 |
|---|---|---|---|
| Khởi phát | Từ từ | Đột ngột | Đột ngột hoặc âm thầm |
| Sốt | Ít khi sốt hoặc sốt nhẹ | Sốt cao 39-40°C | Sốt cao hoặc nhẹ, kéo dài |
| Hắt hơi, nghẹt mũi | Rất thường gặp | Ít gặp | Ít gặp |
| Đau nhức cơ thể | Ít hoặc nhẹ | Nhiều, toàn thân | Tuỳ mức độ |
| Ho | Nhẹ hoặc vừa | Thường ho khan, dữ dội | Ho khan hoặc ho có đờm kéo dài |
Các yếu tố nguy cơ và con đường lây nhiễm Rhinovirus
Yếu tố thuận lợi cho virus phát triển
Không phải ngẫu nhiên mà Rhinovirus lại bùng phát mạnh vào các mùa đông – xuân. Những yếu tố dưới đây khiến virus dễ xâm nhập và lây lan hơn:
- Thời tiết lạnh, độ ẩm cao, nhiệt độ vùng mũi họng thuận lợi cho virus tồn tại.
- Ở trong môi trường kín, ít thông thoáng, tiếp xúc đông người.
- Sức đề kháng kém do thiếu ngủ, căng thẳng, dinh dưỡng kém.
Cách lây nhiễm qua đường hô hấp, bề mặt tiếp xúc, môi trường
Rhinovirus lây nhiễm nhanh chóng qua:
- Hít phải giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi.
- Tiếp xúc trực tiếp (bắt tay, dùng chung đồ cá nhân) với người nhiễm bệnh.
- Sờ vào các bề mặt nhiễm virus rồi chạm tay lên mắt, mũi, miệng.
Tại sao trẻ em, người già dễ mắc hơn?
Trẻ nhỏ và người cao tuổi là đối tượng dễ nhiễm Rhinovirus vì:
- Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện (trẻ) hoặc đã suy yếu (người già).
- Khả năng tự chăm sóc, vệ sinh cá nhân hạn chế.
- Trẻ nhỏ thường xuyên tiếp xúc môi trường đông người (trường học, khu vui chơi).
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị đúng cách
Nguy cơ viêm xoang, viêm tai giữa
Nếu không được điều trị hoặc chăm sóc đúng cách, nhiễm Rhinovirus có thể kéo dài, dẫn tới các biến chứng như:
- Viêm xoang cấp: Nghẹt mũi kéo dài gây bít tắc, ứ đọng dịch mủ trong xoang.
- Viêm tai giữa: Ứ dịch tai do tắc vòi nhĩ, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
Những biến chứng này không nguy hiểm nếu phát hiện sớm, nhưng sẽ gây khó chịu kéo dài, làm giảm chất lượng cuộc sống.
Làm nặng thêm bệnh nền: hen, COPD
Ở người có bệnh nền hô hấp mạn tính như hen phế quản, COPD, nhiễm Rhinovirus làm tăng nguy cơ:
- Khởi phát cơn hen cấp, khó thở.
- Tăng số đợt cấp của COPD, dẫn tới suy hô hấp, phải nhập viện.
Biến chứng hiếm gặp ở người suy giảm miễn dịch
Người suy giảm miễn dịch (ung thư, HIV, sau ghép tạng…) dễ bị Rhinovirus gây viêm phổi nặng, bội nhiễm vi khuẩn nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp y tế kịp thời.
Chẩn đoán và phương pháp điều trị nhiễm Rhinovirus
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Dù cảm lạnh thường tự khỏi sau 7-10 ngày, nhưng bạn nên đi khám nếu có các dấu hiệu sau:
- Sốt cao > 38,5°C liên tục không hạ sau 3 ngày.
- Khó thở, đau tức ngực.
- Ho kéo dài trên 2 tuần, có đờm vàng, xanh hoặc mùi hôi.
- Đau tai, nhức xoang mặt.
Các phương pháp chẩn đoán hiện nay
Thông thường, bác sĩ chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng để chẩn đoán. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nghi ngờ hoặc bệnh nền nguy cơ, có thể chỉ định:
- Xét nghiệm PCR tìm virus hô hấp (bao gồm Rhinovirus).
- Chụp X-quang phổi nếu nghi ngờ viêm phổi.
Nguyên tắc điều trị: giảm triệu chứng, nâng cao sức đề kháng
Hiện chưa có thuốc đặc hiệu diệt Rhinovirus. Điều trị chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng, giúp cơ thể hồi phục nhanh.
Thuốc thường dùng: hạ sốt, giảm đau, xịt mũi, bổ sung vitamin
- Paracetamol hoặc Ibuprofen: hạ sốt, giảm đau đầu, đau họng.
- Thuốc xịt mũi chứa NaCl 0.9%, xylometazoline… giúp thông mũi.
- Vitamin C, kẽm, men vi sinh hỗ trợ tăng miễn dịch.
- Uống nhiều nước ấm, nghỉ ngơi đầy đủ.
Điều trị tại nhà đúng cách
- Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là mũi họng.
- Ăn uống đủ chất, dễ tiêu hóa, tránh đồ lạnh, cay nóng.
- Không tự ý dùng kháng sinh khi không có chỉ định.
Phòng ngừa lây nhiễm Rhinovirus hiệu quả trong cộng đồng
Vệ sinh tay đúng cách
Theo WHO, rửa tay bằng xà phòng, dung dịch sát khuẩn là biện pháp hàng đầu hạn chế lây lan virus đường hô hấp, trong đó có Rhinovirus.
Đeo khẩu trang khi tiếp xúc đông người
Đặc biệt khi có dấu hiệu hắt hơi, ho hoặc đang trong mùa dịch, khẩu trang giúp giảm nguy cơ phát tán virus ra cộng đồng.
Làm sạch không gian sống, tránh tiếp xúc người bệnh
- Thường xuyên lau chùi, khử khuẩn tay nắm cửa, bàn ghế, điện thoại…
- Tránh tiếp xúc, bắt tay người có dấu hiệu cảm lạnh.
Tăng cường miễn dịch tự nhiên qua dinh dưỡng, luyện tập
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu vitamin C, D, kẽm.
- Ngủ đủ giấc, vận động đều đặn giúp cơ thể khỏe mạnh, phòng bệnh tốt hơn.
Nhiễm Rhinovirus khi mang thai, trẻ sơ sinh có gì cần lưu ý?
Đặc thù miễn dịch thai phụ, trẻ nhỏ
Thai phụ và trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch yếu hơn bình thường nên dễ mắc, triệu chứng nặng hơn hoặc lâu khỏi hơn.
Biện pháp phòng tránh, điều trị an toàn
- Ưu tiên biện pháp tự nhiên: nghỉ ngơi, uống nước ấm, giữ vệ sinh cá nhân.
- Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ.
- Không tự ý dùng thuốc xịt mũi co mạch kéo dài vì dễ gây tác dụng phụ.
Khi nào cần nhập viện theo dõi
- Trẻ sơ sinh bú kém, khó thở, sốt cao, lừ đừ.
- Thai phụ sốt cao không đáp ứng thuốc hạ sốt, ho kéo dài, khó thở.
Câu chuyện thực tế về bệnh nhân nhiễm Rhinovirus
“Tôi từng nghĩ cảm lạnh chỉ là chuyện nhỏ, cho đến khi mẹ tôi nhập viện vì biến chứng viêm xoang kéo dài từ cơn cảm tưởng chừng đơn giản.”
Đây là câu chuyện thực tế không hiếm gặp khi người bệnh chủ quan, nghĩ cảm lạnh tự khỏi mà không biết rằng, nếu kéo dài hoặc chăm sóc sai cách, Rhinovirus hoàn toàn có thể gây ra nhiều phiền toái về sức khỏe.
Lời kết: Chủ động phòng ngừa vẫn là biện pháp tốt nhất
Đừng chủ quan với cảm lạnh thông thường
Mặc dù cảm lạnh do Rhinovirus không nguy hiểm như cúm hay COVID-19, nhưng cũng không nên coi thường. Chủ động phòng ngừa, điều trị đúng cách giúp bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.
Vai trò ý thức cộng đồng trong phòng bệnh
Mỗi người nâng cao ý thức phòng bệnh từ những việc nhỏ nhất như rửa tay, đeo khẩu trang, không tiếp xúc khi đang mắc bệnh, sẽ góp phần giảm lây lan, giảm gánh nặng lên hệ thống y tế.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Nhiễm Rhinovirus có cần dùng kháng sinh không?
Không. Cảm lạnh do Rhinovirus là do virus, kháng sinh không có tác dụng. Chỉ dùng khi có bội nhiễm vi khuẩn theo chỉ định bác sĩ.
2. Cảm lạnh bao lâu thì khỏi?
Thông thường từ 7-10 ngày. Nếu chăm sóc tốt, sức khỏe tốt có thể khỏi sớm hơn.
3. Bị cảm lạnh có nên kiêng tắm?
Không cần kiêng tuyệt đối, nhưng nên tắm nhanh, bằng nước ấm, trong phòng kín gió để tránh cảm lạnh nặng thêm.
4. Vitamin C có giúp phòng ngừa cảm lạnh không?
Vitamin C hỗ trợ nâng cao miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh, nhưng không có tác dụng phòng ngừa tuyệt đối cảm lạnh.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, đều được cập nhật chính xác, dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.