Nhiễm khuẩn Listeria là một bệnh ít gặp nhưng có khả năng gây tử vong cao, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu và phụ nữ mang thai. Điều đáng lo ngại là vi khuẩn này tồn tại phổ biến trong thực phẩm hàng ngày như phô mai mềm, thịt nguội và thực phẩm chưa được nấu chín kỹ. Trong một thế giới ngày càng hiện đại, nơi mà thực phẩm tiện lợi lên ngôi, hiểu rõ về Listeria không chỉ là điều cần thiết, mà còn là điều bắt buộc để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
Listeria là gì?
Đặc điểm của vi khuẩn Listeria monocytogenes
Vi khuẩn Listeria monocytogenes là một loại vi khuẩn Gram dương, hình que, có khả năng sống và phát triển trong môi trường lạnh như trong tủ lạnh (0–4°C), điều này khiến nó đặc biệt nguy hiểm vì có thể tồn tại trong thực phẩm bảo quản lạnh. Khác với nhiều loại vi khuẩn khác, Listeria có thể xuyên qua hàng rào nhau thai, hàng rào máu-não, gây viêm màng não và sẩy thai ở phụ nữ mang thai.
Vi khuẩn này tồn tại trong tự nhiên: đất, nước, phân động vật, và thường xâm nhập vào chuỗi thực phẩm thông qua quá trình sản xuất không đảm bảo vệ sinh an toàn.
Đường lây truyền Listeria trong đời sống
Listeria không lây từ người sang người trong điều kiện thông thường (ngoại trừ từ mẹ sang thai nhi). Các con đường lây nhiễm chủ yếu bao gồm:
- Tiêu thụ thực phẩm nhiễm khuẩn: thịt nguội, xúc xích, phô mai mềm, sữa chưa tiệt trùng.
- Rửa thực phẩm không kỹ hoặc ăn sống.
- Vệ sinh cá nhân kém, đặc biệt là khi xử lý thực phẩm sống.
Một nghiên cứu của CDC (Mỹ) năm 2023 ghi nhận hơn 95% trường hợp nhiễm Listeria có liên quan đến thực phẩm chế biến sẵn.
Những ai có nguy cơ cao bị nhiễm Listeria?
Phụ nữ mang thai
Phụ nữ mang thai có nguy cơ nhiễm Listeria cao hơn người bình thường từ 10 đến 20 lần. Điều này là do hệ miễn dịch trong thai kỳ bị ức chế nhẹ để bảo vệ thai nhi, khiến vi khuẩn dễ tấn công. Hậu quả có thể dẫn đến:
- Sẩy thai hoặc thai chết lưu.
- Chuyển dạ sớm, sinh non.
- Trẻ sinh ra bị viêm phổi, nhiễm trùng máu hoặc viêm màng não.
“Tôi từng nghĩ thực phẩm đông lạnh là an toàn, nhưng chỉ sau một bữa ăn có phô mai, con gái tôi – đang mang thai tháng thứ sáu – đã phải nhập viện vì viêm màng não do nhiễm Listeria. Điều này thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của cả gia đình tôi.” — Chị Hà, 56 tuổi, Hà Nội
Trẻ sơ sinh, người già và người suy giảm miễn dịch
Hệ miễn dịch suy yếu đồng nghĩa với việc cơ thể không thể chống lại vi khuẩn hiệu quả. Những nhóm sau đây đặc biệt dễ bị nhiễm nặng:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Người trên 65 tuổi.
- Bệnh nhân ung thư đang hóa trị, người ghép tạng đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
- Người mắc bệnh mạn tính: tiểu đường, HIV/AIDS.
Theo số liệu từ WHO, tỉ lệ tử vong do nhiễm Listeria ở người già và người suy giảm miễn dịch có thể lên đến 30% nếu không được điều trị kịp thời.
Triệu chứng nhiễm Listeria bạn không nên bỏ qua
Biểu hiện ở người khỏe mạnh
Ở người khỏe mạnh, triệu chứng thường nhẹ và có thể tự khỏi. Tuy nhiên, vì triệu chứng khá mơ hồ nên dễ bị bỏ qua hoặc nhầm với cảm cúm thông thường:
- Sốt nhẹ hoặc vừa.
- Đau cơ, mỏi người, buồn nôn.
- Tiêu chảy nhẹ.
Tuy hiếm khi đe dọa tính mạng, nhưng người bệnh vẫn có nguy cơ trở thành nguồn mang mầm bệnh trong cộng đồng.
Triệu chứng nặng ở người có nguy cơ cao
Khi vi khuẩn xâm nhập vào máu và hệ thần kinh trung ương, bệnh nhân có thể gặp những triệu chứng nặng nề như:
- Sốt cao, run rẩy, ớn lạnh.
- Nhức đầu dữ dội, cứng cổ – dấu hiệu viêm màng não.
- Mất ý thức, lú lẫn, co giật.
- Buồn nôn, nôn ói không kiểm soát.
Một trong những trường hợp điển hình được báo cáo tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) là bệnh nhân nam 72 tuổi, ban đầu chỉ có triệu chứng sốt nhẹ và đau cơ, nhưng sau 3 ngày tiến triển nhanh thành viêm màng não, phải điều trị tích cực trong 2 tuần.
Biến chứng nguy hiểm của nhiễm khuẩn Listeria
Viêm màng não
Listeria là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não ở người lớn tuổi và người có miễn dịch kém. Viêm màng não do Listeria tiến triển nhanh, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh nặng nề nếu không điều trị kịp thời.
Nhiễm trùng huyết
Vi khuẩn Listeria có thể xâm nhập vào máu và gây nhiễm trùng huyết – tình trạng vi khuẩn lan rộng toàn cơ thể qua hệ tuần hoàn. Biến chứng này thường đi kèm sốc nhiễm trùng, nguy cơ tử vong cao.
Sẩy thai, thai chết lưu
Với phụ nữ mang thai, chỉ một liều vi khuẩn nhỏ cũng có thể gây sảy thai đột ngột hoặc thai chết lưu mà không có dấu hiệu báo trước. Nguy cơ đặc biệt cao trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba.
Chẩn đoán nhiễm Listeria bằng cách nào?
Xét nghiệm máu, dịch não tủy
Việc chẩn đoán nhiễm Listeria cần sự phối hợp giữa lâm sàng và xét nghiệm. Các kỹ thuật phổ biến gồm:
- Xét nghiệm máu: giúp phát hiện vi khuẩn Listeria trong máu, đặc biệt hữu ích trong trường hợp nghi ngờ nhiễm trùng huyết.
- Xét nghiệm dịch não tủy: được thực hiện khi có dấu hiệu viêm màng não như sốt cao, đau đầu, cứng cổ. Kết quả có thể cho thấy tế bào bạch cầu tăng, protein cao và vi khuẩn Listeria.
- Cấy bệnh phẩm: từ nhau thai, dịch ối hoặc mô thai (ở sản phụ) để xác định nguyên nhân gây thai lưu hoặc sẩy thai.
Các xét nghiệm PCR hoặc kháng nguyên nhanh đang được nghiên cứu và áp dụng tại một số trung tâm lớn để rút ngắn thời gian chẩn đoán.
Hình ảnh học và các kỹ thuật hỗ trợ
Trong những trường hợp viêm màng não hoặc biến chứng hệ thần kinh, các kỹ thuật hình ảnh có thể hỗ trợ:
- CT scan não: giúp phát hiện phù não, xuất huyết hoặc tổn thương não liên quan.
- MRI: chi tiết hơn trong việc đánh giá tổn thương mô mềm, hệ thần kinh trung ương.
Cách điều trị nhiễm khuẩn Listeria hiệu quả
Kháng sinh nào thường được sử dụng?
Vi khuẩn Listeria không đáp ứng với nhiều kháng sinh thông thường như cephalosporin. Do đó, phác đồ điều trị thường bao gồm:
- Ampicillin hoặc Penicillin: là lựa chọn hàng đầu, thường kết hợp với Gentamicin để tăng hiệu lực diệt khuẩn.
- Trimethoprim-sulfamethoxazole: dùng trong trường hợp dị ứng penicillin.
Thời gian điều trị kéo dài từ 2–3 tuần ở người khỏe mạnh và từ 3–6 tuần ở người bị viêm màng não hoặc suy giảm miễn dịch.
Điều trị hỗ trợ và theo dõi
Bên cạnh kháng sinh, người bệnh cần được:
- Hồi sức tích cực nếu có biến chứng viêm màng não hoặc nhiễm trùng huyết.
- Bổ sung dinh dưỡng hợp lý để tăng cường hệ miễn dịch.
- Theo dõi sát các chỉ số sinh tồn và đáp ứng điều trị.
Phụ nữ mang thai nhiễm Listeria cần phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ sản và bác sĩ nhiễm trùng để theo dõi thai kỳ.
Phòng ngừa Listeria từ chế độ ăn và thói quen sống
Vệ sinh thực phẩm và bảo quản đúng cách
Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Những biện pháp đơn giản có thể giảm nguy cơ nhiễm Listeria rõ rệt:
- Rửa tay sạch sẽ trước và sau khi chế biến thực phẩm.
- Rửa sạch rau củ dưới vòi nước chảy mạnh.
- Chế biến kỹ các loại thịt, đặc biệt là thịt nguội và xúc xích.
- Không để thực phẩm sống và chín tiếp xúc trực tiếp với nhau.
Những thực phẩm nên tránh với người mang thai
Đối với phụ nữ đang mang thai hoặc người có miễn dịch yếu, cần tránh:
- Phô mai mềm như feta, brie, camembert chưa tiệt trùng.
- Sữa và sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng.
- Hải sản hun khói hoặc thực phẩm đông lạnh ăn liền chưa nấu lại.
Bác sĩ sản khoa khuyến cáo mẹ bầu nên đọc kỹ nhãn thực phẩm và luôn hâm nóng lại đồ ăn trước khi sử dụng.
Những hiểu lầm phổ biến về Listeria
Listeria không lây từ người sang người?
Đây là một phần đúng. Listeria không lây lan qua tiếp xúc thông thường giữa người với người. Tuy nhiên, nó có thể lây từ mẹ sang thai nhi thông qua nhau thai, gây nguy hiểm cho thai nhi.
Thực phẩm đông lạnh có an toàn tuyệt đối?
Không. Dù tủ lạnh làm chậm sự phát triển của vi khuẩn, Listeria vẫn có thể sinh sôi trong điều kiện lạnh. Do đó, thực phẩm bảo quản lạnh vẫn cần nấu chín kỹ trước khi ăn.
Kết luận: Hãy chủ động bảo vệ bản thân khỏi Listeria
Nhiễm Listeria tuy hiếm gặp nhưng lại cực kỳ nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Hiểu rõ về các triệu chứng, con đường lây truyền và nhóm đối tượng nguy cơ cao là bước đầu tiên để chủ động phòng ngừa. Đặc biệt, trong bối cảnh thực phẩm công nghiệp và chế biến sẵn ngày càng phổ biến, việc giữ gìn vệ sinh ăn uống và lựa chọn thực phẩm an toàn là điều vô cùng cần thiết.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y tế cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Nhiễm Listeria có lây không?
Listeria không lây qua tiếp xúc người với người, ngoại trừ từ mẹ sang con qua nhau thai.
2. Thực phẩm nào dễ bị nhiễm Listeria nhất?
Thịt nguội, phô mai mềm chưa tiệt trùng, sữa chưa tiệt trùng, thực phẩm đông lạnh chưa được nấu kỹ.
3. Phụ nữ mang thai cần làm gì để phòng tránh Listeria?
Tránh thực phẩm nguy cơ cao, đảm bảo vệ sinh thực phẩm và ăn chín uống sôi.
4. Nhiễm Listeria có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Có. Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng kháng sinh, phần lớn bệnh nhân phục hồi tốt.
5. Listeria có nguy hiểm với người khỏe mạnh không?
Thường thì triệu chứng nhẹ và tự khỏi, nhưng trong một số trường hợp hiếm, vẫn có thể gây biến chứng nghiêm trọng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.