Nhiễm Echinococcus ở phổi là một bệnh lý hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm do một loại sán dây có tên khoa học Echinococcus granulosus gây ra. Bệnh có thể tồn tại âm thầm trong thời gian dài và chỉ phát hiện khi đã gây ra những tổn thương nghiêm trọng ở phổi, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu sâu về căn bệnh này: từ nguyên nhân, triệu chứng, hình ảnh chẩn đoán đến phương pháp điều trị và phòng ngừa. Đây là kiến thức thiết yếu không chỉ dành cho giới chuyên môn mà còn giúp cộng đồng nâng cao nhận thức về một căn bệnh ký sinh trùng nguy hiểm nhưng có thể phòng tránh.
Echinococcus là gì?
Tổng quan về sán Echinococcus granulosus
Sán Echinococcus granulosus là một loài sán dây nhỏ thuộc họ Taeniidae. Chúng là nguyên nhân chính gây ra bệnh nang sán (hydatid disease) ở người và động vật, đặc biệt là ở các vùng chăn nuôi như Tây Nguyên, miền Trung và một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.
Loài sán này chủ yếu ký sinh ở ruột non của chó, sói hoặc các loài ăn thịt khác (vật chủ chính). Người có thể bị nhiễm khi vô tình nuốt phải trứng sán có trong phân của chó hoặc qua tiếp xúc với động vật mang mầm bệnh.
Vòng đời và cơ chế gây bệnh
Khi trứng sán Echinococcus được nuốt vào, chúng sẽ nở ra trong ruột non và xâm nhập vào hệ tuần hoàn, từ đó di chuyển đến các cơ quan như gan, phổi, não… Ở phổi, chúng phát triển thành các nang sán chứa dịch, có thể gây chèn ép nhu mô phổi và các cấu trúc lân cận.
Trong một số trường hợp, nang sán có thể bị vỡ, giải phóng dịch chứa hàng nghìn đầu sán non, gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng hoặc lan rộng bệnh lý trong cơ thể.
Nhiễm Echinococcus ở phổi là gì?
Cách sán xâm nhập vào phổi
Thông thường, sau khi xuyên qua niêm mạc ruột, ấu trùng sán Echinococcus theo máu về gan. Tuy nhiên, nếu chúng vượt qua hàng rào gan, ấu trùng có thể tiếp tục đến phổi – nơi có cấu trúc mao mạch phong phú, là môi trường thuận lợi để hình thành nang sán.
Theo các thống kê quốc tế, khoảng 10–30% các ca nhiễm Echinococcus có nang xuất hiện tại phổi, và đây là vị trí phổ biến thứ hai sau gan.
Sự hình thành nang sán ở phổi
Sau khi đến phổi, ấu trùng sẽ hình thành các nang sán dạng tròn hoặc bầu dục, bên trong chứa dịch trong và vô trùng. Kích thước nang có thể từ vài mm đến hơn 10cm. Nang lớn dần theo thời gian và thường không gây triệu chứng trong giai đoạn đầu.
Hình ảnh CT hoặc X-quang có thể cho thấy nang sán như một khối tổn thương dạng nang đơn độc hoặc đa nang, có bờ rõ và có thể thấy dấu hiệu đặc trưng như “dấu trăng khuyết” hoặc “dấu con sò” khi nang bị vỡ.
Dấu hiệu và triệu chứng nhiễm Echinococcus ở phổi
Triệu chứng điển hình
Giai đoạn đầu, bệnh có thể không biểu hiện rõ ràng. Khi nang sán lớn, người bệnh có thể gặp các triệu chứng sau:
- Ho khan hoặc ho có đờm kéo dài
- Đau ngực, đặc biệt là khi hít sâu
- Khó thở, tức ngực
- Ho ra máu (khi nang sán vỡ)
- Suy hô hấp (trong trường hợp nang sán quá lớn hoặc chèn ép phổi nhiều)
Một số trường hợp ghi nhận có triệu chứng toàn thân như sốt nhẹ, mệt mỏi, chán ăn – khiến bệnh dễ bị nhầm lẫn với lao phổi hoặc ung thư phổi.
Biến chứng có thể gặp
Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể gặp nhiều biến chứng nguy hiểm:
- Vỡ nang sán: Gây sốc phản vệ hoặc lan rộng bệnh ra màng phổi, phế quản.
- Viêm màng phổi hoặc áp xe phổi: Do nhiễm trùng thứ phát.
- Chèn ép tim và mạch máu lớn: Khi nang nằm sát trung thất.
Ví dụ thực tế: Năm 2021, Bệnh viện Phổi Trung ương tiếp nhận một ca bệnh 42 tuổi từ Tây Nguyên, có nang sán phổi phải kích thước hơn 10cm, gây đau ngực dữ dội và suy hô hấp. Sau khi phẫu thuật bóc tách và điều trị nội khoa, bệnh nhân đã hồi phục hoàn toàn.
Chẩn đoán bệnh nhiễm Echinococcus phổi
Hình ảnh học: X-quang, CT, MRI
Các kỹ thuật hình ảnh là công cụ quan trọng trong chẩn đoán và đánh giá mức độ tổn thương phổi do sán Echinococcus:
- X-quang phổi: Thấy hình ảnh tổn thương nang tròn, bờ đều, kích thước thay đổi.
- CT-Scan ngực: Giúp xác định rõ vị trí, kích thước, số lượng nang và mức độ chèn ép.
- MRI: Trong một số trường hợp đặc biệt để phân biệt với u phổi.
Ghi chú: Dấu hiệu “nang có con” hoặc “nang trôi nổi” là những đặc điểm hình ảnh điển hình của Echinococcus phổi.
Xét nghiệm huyết thanh học và miễn dịch
Để khẳng định chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm huyết thanh như:
- ELISA phát hiện kháng thể chống Echinococcus
- Phản ứng miễn dịch huỳnh quang gián tiếp
Độ nhạy và độ đặc hiệu của các xét nghiệm này thay đổi tùy vào vị trí và giai đoạn bệnh. Trong nhiễm phổi, độ nhạy thường thấp hơn so với tổn thương ở gan.
Sinh thiết và phân tích dịch nang
Trong những trường hợp nghi ngờ hoặc cần loại trừ ung thư, sinh thiết qua nội soi phế quản hoặc qua thành ngực có thể được chỉ định. Tuy nhiên, thủ thuật này có nguy cơ làm vỡ nang sán và cần thực hiện cẩn trọng.
Ngoài ra, dịch hút từ nang có thể được phân tích dưới kính hiển vi để tìm hooklets (móc) hoặc protoscoleces (ấu trùng con) – là dấu hiệu đặc trưng của Echinococcus.
Nhiễm Echinococcus ở phổi là một dạng bệnh ký sinh trùng hiếm gặp nhưng tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe con người. Bệnh gây ra bởi ấu trùng của sán dây chó (Echinococcus granulosus), khi chúng xâm nhập vào cơ thể và tạo thành các nang sán ở cơ quan nội tạng, đặc biệt là phổi. Việc chẩn đoán bệnh thường gặp nhiều khó khăn do triệu chứng không điển hình và dễ nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp khác như lao phổi, u phổi hay áp xe phổi.
Trong bài viết dưới đây, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về căn bệnh hiếm gặp nhưng nguy hiểm này từ nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng cho đến các phương pháp chẩn đoán, điều trị hiện đại đang được áp dụng. Đây là nội dung được tổng hợp từ các nguồn y khoa đáng tin cậy, phù hợp cho cả người không chuyên và nhân viên y tế.
Echinococcus là gì?
Tổng quan về sán Echinococcus granulosus
Echinococcus granulosus là một loại sán dây nhỏ thuộc họ Taeniidae, có kích thước chỉ từ 2–7 mm ở thể trưởng thành. Vòng đời của nó bắt đầu từ vật chủ chính là chó, cáo hoặc chó sói – nơi sán trưởng thành sinh sản và thải trứng ra môi trường qua phân. Vật chủ trung gian thường là cừu, bò, lợn, và con người là vật chủ “ngẫu nhiên”.
Khi con người vô tình nuốt phải trứng sán qua thực phẩm, nước uống nhiễm bẩn hoặc tiếp xúc với chó nhiễm sán, trứng sán sẽ nở trong ruột non, ấu trùng xuyên qua thành ruột và theo đường máu di chuyển đến phổi, gan, não… nơi chúng phát triển thành các nang sán chứa dịch trong thời gian dài.
Vòng đời và cơ chế gây bệnh
Sau khi xâm nhập vào cơ thể, ấu trùng Echinococcus hình thành các nang hydatid – đây là dạng gây bệnh chủ yếu. Các nang này phát triển chậm, có thể đạt kích thước từ vài mm đến hơn 20 cm trong vòng nhiều năm.
Nang sán ở phổi thường là nang đơn, có vỏ mỏng, chứa dịch trong suốt. Nang lớn dần gây chèn ép mô phổi, gây ho, khó thở và đau tức ngực. Đặc biệt, nếu nang bị vỡ vào đường thở hoặc khoang màng phổi sẽ gây ra các biến chứng nghiêm trọng như phản vệ, tràn dịch màng phổi, hoặc nhiễm trùng thứ phát.
Nhiễm Echinococcus ở phổi là gì?
Cách sán xâm nhập vào phổi
Trong hầu hết các trường hợp, ấu trùng Echinococcus di chuyển theo hệ tuần hoàn và được giữ lại tại gan – cơ quan lọc máu đầu tiên. Tuy nhiên, khi vượt qua được hệ thống mao mạch của gan, chúng tiếp tục theo tĩnh mạch về tim phải rồi theo động mạch phổi đến nhu mô phổi.
Ở phổi, các ấu trùng phát triển thành nang sán. Phổi là nơi có mô mềm, giàu mao mạch và thông khí, là môi trường thuận lợi cho nang sán phát triển nhanh chóng. Đây là lý do vì sao sau gan, phổi là cơ quan phổ biến thứ hai bị ảnh hưởng bởi Echinococcus.
Sự hình thành nang sán ở phổi
Nang hydatid ở phổi có thể đơn độc hoặc nhiều nang. Mỗi nang thường có một vách ngoài dày (pericyst) do cơ thể tạo ra, và lớp trong là màng sinh học tiết ra dịch. Dịch nang chứa các thành phần gây dị ứng mạnh như protoscoleces, hooklets và các kháng nguyên sán – gây nguy cơ sốc phản vệ nếu vỡ.
Phát hiện qua hình ảnh học thường thấy nang sán có bờ rõ, hình cầu hoặc bầu dục. Khi nang vỡ vào đường hô hấp, hình ảnh X-quang có thể xuất hiện dấu hiệu đặc trưng như “dấu trăng lưỡi liềm” (crescent sign), “dấu thác nước” (water lily sign).
Dấu hiệu và triệu chứng nhiễm Echinococcus ở phổi
Triệu chứng điển hình
Nang sán phát triển rất chậm, thường không có triệu chứng trong giai đoạn đầu. Khi nang đạt kích thước lớn hoặc gây biến chứng, bệnh nhân có thể xuất hiện các triệu chứng sau:
- Ho kéo dài: ban đầu là ho khan, sau đó có thể ho đờm hoặc ho ra máu nếu vỡ nang.
- Khó thở: do nang chèn ép mô phổi hoặc gây tràn dịch màng phổi.
- Đau ngực: âm ỉ hoặc đau nhói theo cơn, đặc biệt khi hít sâu.
- Sốt nhẹ, mệt mỏi, sụt cân: biểu hiện toàn thân khi nang bị nhiễm trùng.
Một số trường hợp có thể ho ra dịch lỏng trong, mùi hôi – do nang sán bị vỡ vào phế quản. Đây là dấu hiệu điển hình nhưng cũng cảnh báo biến chứng nguy hiểm.
Biến chứng có thể gặp
Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng, nang sán ở phổi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề như:
- Vỡ nang vào khoang màng phổi: gây tràn dịch, tràn khí hoặc mủ màng phổi.
- Phản vệ cấp: do giải phóng kháng nguyên sán khi vỡ nang.
- Nhiễm trùng thứ phát: dẫn đến áp xe phổi, hoại tử mô phổi.
- Suy hô hấp: khi nang lớn chèn ép phổi hoặc lan rộng sang hai bên.
Trích dẫn thực tế: Một trường hợp được báo cáo năm 2023 tại Bệnh viện Phương Đông, Hà Nội, cho thấy một phụ nữ 38 tuổi bị đau lưng âm ỉ kéo dài, sau đó được chẩn đoán có nang sán phổi kích thước 9x7cm chèn ép đốt sống và nhu mô phổi – gây đau, khó thở và hạn chế vận động. Bệnh nhân đã được phẫu thuật bóc nang thành công.
Chẩn đoán bệnh nhiễm Echinococcus phổi
Hình ảnh học: X-quang, CT, MRI
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò chủ chốt trong phát hiện và xác định đặc điểm của nang sán phổi:
- X-quang ngực: cho thấy hình ảnh tổn thương nang tròn, bờ đều, nằm ở vùng phổi thấp.
- CT-Scan lồng ngực: giúp phân biệt nang sán với u phổi, phát hiện nang nhỏ, đa ổ hoặc nang bị vỡ.
- MRI: ít dùng nhưng có thể áp dụng khi tổn thương gần rìa phổi hoặc nghi ngờ lan màng phổi, trung thất.
Xét nghiệm huyết thanh học và miễn dịch
Chẩn đoán huyết thanh học giúp xác định sự hiện diện của kháng thể chống lại sán Echinococcus:
- ELISA (Enzyme-linked immunosorbent assay): độ nhạy 80–90% trong tổn thương gan, thấp hơn ở phổi (~60%).
- Western blot: xác định kháng nguyên đặc hiệu, phân biệt các loài sán.
Tuy nhiên, xét nghiệm âm tính không loại trừ chẩn đoán – đặc biệt ở người có miễn dịch yếu hoặc tổn thương chỉ khu trú tại phổi.
Sinh thiết và phân tích dịch nang
Khi hình ảnh không điển hình hoặc nghi ngờ u ác tính, có thể thực hiện chọc hút dịch nang hoặc sinh thiết xuyên thành ngực. Tuy nhiên, thủ thuật này có nguy cơ vỡ nang và phải được thực hiện tại cơ sở có khả năng cấp cứu phản vệ.
Quan sát dịch nang dưới kính hiển vi có thể thấy hooklets (móc) và protoscoleces – đặc trưng của sán Echinococcus.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.