“Ban đêm tôi đang ngủ thì vợ hốt hoảng lay dậy vì thấy tôi… ngưng thở cả chục giây. Lúc đó, tôi không hề hay biết mình đã gần như ‘chết lâm sàng’.” – một câu chuyện thực từ anh Minh, 42 tuổi, TP.HCM.
Hiện tượng ngưng thở khi ngủ không chỉ là một vấn đề giấc ngủ đơn thuần. Đây là một rối loạn hô hấp nguy hiểm có thể dẫn đến tăng huyết áp, đột quỵ, rối loạn nhịp tim và thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Điều đáng nói là, người mắc thường không tự nhận ra hiện tượng này, mà chính người thân ngủ cùng mới là người đầu tiên quan sát thấy.
Bài viết sau sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và chuyên sâu về tình trạng này: từ nguyên nhân, biểu hiện cho đến cách chẩn đoán và điều trị hiệu quả nhất hiện nay.
Ngưng Thở Khi Ngủ Là Gì?
Định nghĩa y khoa
Ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea) là tình trạng ngừng thở hoàn toàn hoặc từng phần trong khi ngủ, kéo dài ít nhất 10 giây và lặp lại nhiều lần trong đêm. Tình trạng này làm giảm oxy máu và gây ra các rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng.
Sự khác biệt giữa ngủ ngáy và ngưng thở
Không phải ai ngủ ngáy cũng bị ngưng thở khi ngủ, nhưng đa số người bị ngưng thở đều có triệu chứng ngủ ngáy lớn, ngắt quãng. Khác biệt ở đây là:
- Ngủ ngáy: Âm thanh phát ra do luồng không khí bị hẹp.
- Ngưng thở khi ngủ: Luồng không khí bị tắc hoàn toàn hoặc não không phát tín hiệu thở, dẫn đến ngưng thở thật sự.
Các kiểu ngưng thở khi ngủ
- Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA – Obstructive Sleep Apnea): phổ biến nhất, chiếm >80% trường hợp. Đường hô hấp bị tắc do mô mềm ở hầu họng xẹp lại.
- Ngưng thở trung ương (CSA – Central Sleep Apnea): do não không phát tín hiệu hô hấp đúng cách.
- Ngưng thở hỗn hợp: kết hợp cả hai cơ chế trên.
Khi Nào Ngưng Thở Khi Ngủ Được Người Khác Phát Hiện?
Dấu hiệu thường được người thân quan sát
Trong đa số trường hợp, người bệnh không tự nhận ra mình ngưng thở khi ngủ. Tuy nhiên, những người ngủ cùng phòng hoặc cùng giường có thể quan sát thấy:
- Ngủ ngáy to, ngáy ngắt quãng
- Ngưng thở rõ rệt trong vài giây
- Sau khoảng thời gian ngưng thở, người bệnh giật mình thở hổn hển hoặc xoay người liên tục
- Thở bằng miệng, khô miệng khi ngủ
Một số câu chuyện thực tế
Trường hợp của anh Minh chỉ là một trong hàng nghìn bệnh nhân được người thân “cứu mạng” vì phát hiện dấu hiệu bất thường khi ngủ:
“Vợ tôi nói tôi thường xuyên ngưng thở từ 10–20 giây, sau đó lại thở gấp như người hụt hơi. Có lúc cô ấy tưởng tôi bị ngưng tim…” – Anh Thành, 39 tuổi.
Các bác sĩ tại Trung tâm Hô hấp – Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM cho biết: “Có đến 80% bệnh nhân OSA không biết mình bị bệnh cho đến khi người thân phát hiện.”
Nguyên Nhân Gây Ngưng Thở Khi Ngủ
Ngưng thở do tắc nghẽn đường thở trên (OSA)
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi ngủ, các cơ vùng cổ họng giãn ra quá mức, mô mềm bị xẹp xuống làm tắc nghẽn luồng khí đi vào phổi.
Yếu tố góp phần:
- Amidan phì đại
- Lưỡi lớn
- Lưỡi gà dài
- Mỡ thừa quanh cổ
Ngưng thở trung ương (CSA)
Ít gặp hơn, thường liên quan đến rối loạn chức năng thần kinh trung ương. Não không phát tín hiệu đều đặn cho cơ hô hấp. Nguyên nhân có thể do:
- Suy tim
- Đột quỵ
- Chấn thương sọ não
- Rối loạn thần kinh vận động
Yếu tố nguy cơ
- Béo phì: nguy cơ tăng gấp 4 lần
- Tuổi trung niên và lớn tuổi: cơ cổ họng yếu hơn
- Giới tính nam: mắc nhiều hơn nữ gấp 2–3 lần
- Uống rượu, thuốc ngủ: làm cơ hô hấp giãn quá mức
Triệu Chứng Thường Gặp
Người khác phát hiện ngưng thở, ngáy to
Đây là dấu hiệu nhận biết phổ biến nhất. Người bệnh thường hoàn toàn không nhận thức được tình trạng này trừ khi được phản hồi.
Bệnh nhân thức dậy mệt mỏi, đau đầu sáng sớm
Ngưng thở làm giấc ngủ bị gián đoạn, não thiếu oxy – dẫn đến không cảm giác phục hồi sau giấc ngủ. Đau đầu buổi sáng là một dấu hiệu điển hình.
Giấc ngủ không sâu, thức giấc ban đêm
Người bệnh có thể thức giấc giữa đêm, đi tiểu nhiều lần hoặc có cảm giác “giật mình như sắp nghẹt thở”.
Giảm trí nhớ, buồn ngủ ban ngày
Do ngủ kém chất lượng, người bệnh dễ mất tập trung, phản xạ chậm, dễ ngủ gật khi lái xe – tăng nguy cơ tai nạn giao thông.
Biến Chứng Nguy Hiểm Nếu Không Điều Trị
Tăng nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim
Việc thiếu oxy lặp đi lặp lại vào ban đêm kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm tăng huyết áp, tăng đông máu và gây viêm mạch máu – những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ và nhồi máu cơ tim.
Tăng huyết áp kháng trị
Hơn 50% người bị OSA cũng bị tăng huyết áp khó kiểm soát. Ngay cả khi dùng thuốc đều đặn, huyết áp vẫn dao động thất thường nếu tình trạng ngưng thở khi ngủ không được điều trị.
Rối loạn nhịp tim
Thiếu oxy kéo dài có thể gây rối loạn dẫn truyền điện tim, dẫn đến rung nhĩ, nhịp nhanh kịch phát hoặc thậm chí ngưng tim đột ngột khi ngủ.
Giảm chất lượng cuộc sống và hiệu suất làm việc
Buồn ngủ vào ban ngày, mất tập trung, giảm trí nhớ… làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất lao động và chất lượng sống, đặc biệt với người làm việc trí óc hoặc lái xe.
Chẩn Đoán Ngưng Thở Khi Ngủ Như Thế Nào?
Khai thác triệu chứng từ người thân
Thông tin từ người ngủ cùng phòng thường là manh mối đầu tiên để nghi ngờ hội chứng OSA. Bác sĩ sẽ hỏi về các biểu hiện: ngáy, ngưng thở, giật mình, xoay trở nhiều…
Đa ký giấc ngủ (Polysomnography)
Là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán OSA. Thiết bị sẽ ghi lại nhịp thở, oxy máu, điện não đồ, cử động cơ thể trong khi ngủ để xác định số lần ngưng thở.
Chỉ số AHI và mức độ nặng
Chỉ số AHI (Apnea-Hypopnea Index) cho biết mức độ bệnh:
| Mức độ | Chỉ số AHI | Đánh giá |
|---|---|---|
| Nhẹ | 5 – 14 | Ngưng thở ít, có thể điều chỉnh lối sống |
| Vừa | 15 – 29 | Cần theo dõi và can thiệp thiết bị |
| Nặng | ≥30 | Nguy cơ cao, cần điều trị ngay |
Các Phương Pháp Điều Trị
Thay đổi lối sống và giảm cân
Đối với trường hợp nhẹ, giảm 10% cân nặng có thể cải thiện đáng kể triệu chứng. Hạn chế uống rượu, thuốc an thần, tránh nằm ngửa khi ngủ.
Sử dụng máy CPAP
CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) là thiết bị cung cấp áp lực dương liên tục qua mũi, giúp đường thở luôn mở. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho OSA mức độ vừa và nặng.
Phẫu thuật vùng mũi – họng
Trong các trường hợp có bất thường giải phẫu như: amidan to, lưỡi gà dài, lệch vách ngăn… phẫu thuật có thể giúp cải thiện đường thở và giảm triệu chứng.
Điều trị các bệnh lý liên quan
Viêm mũi dị ứng, polyp mũi, trào ngược dạ dày thực quản… là các yếu tố thúc đẩy OSA và cần được điều trị song song.
Ngăn Ngừa và Theo Dõi Ngưng Thở Khi Ngủ
Theo dõi bằng thiết bị đeo
Các thiết bị theo dõi giấc ngủ tại nhà như smartwatch, vòng đeo theo dõi SPO2 giúp cảnh báo sớm tình trạng ngưng thở và hỗ trợ theo dõi hiệu quả điều trị.
Tái khám định kỳ
Sau khi điều trị bằng CPAP hoặc phẫu thuật, người bệnh cần tái khám định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và nguy cơ tái phát.
Cảnh báo người thân cùng phòng
Người thân cần được hướng dẫn phát hiện và ghi nhận các bất thường khi ngủ để giúp bác sĩ có cơ sở đánh giá chính xác.
Khi Nào Cần Đi Khám?
Dấu hiệu cảnh báo không thể bỏ qua
- Ngủ ngáy lớn, ngắt quãng
- Thường xuyên mệt mỏi ban ngày, buồn ngủ bất thường
- Ngưng thở khi ngủ do người khác phát hiện
- Đau đầu buổi sáng kéo dài
Cách chuẩn bị trước khi khám chuyên khoa
- Ghi lại các triệu chứng khi ngủ (nếu có video càng tốt)
- Ghi lại giờ đi ngủ, thức dậy trong vòng 1 tuần
- Cung cấp thông tin thuốc đang sử dụng
Kết Luận
Ngưng thở khi ngủ không đơn giản chỉ là “ngáy” – đó là một bệnh lý nguy hiểm, có thể âm thầm dẫn đến tai biến hoặc tử vong nếu không được phát hiện. Việc lắng nghe chia sẻ từ người thân và đi khám sớm có thể cứu sống chính bạn.
Hãy hành động ngay nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ. Phát hiện sớm – điều trị kịp thời – sống khỏe mạnh mỗi ngày.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
1. Ngưng thở khi ngủ có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Tùy mức độ, nguyên nhân và cơ địa từng người. Một số trường hợp nhẹ có thể cải thiện hoàn toàn bằng giảm cân và thay đổi thói quen. Tuy nhiên, OSA nặng thường cần điều trị lâu dài bằng máy CPAP hoặc phẫu thuật.
2. CPAP có gây khó chịu không?
Ban đầu có thể khó quen, nhưng đa số bệnh nhân sẽ thích nghi sau 1–2 tuần. Việc đeo máy đúng cách giúp cải thiện giấc ngủ rõ rệt.
3. Trẻ em có bị ngưng thở khi ngủ không?
Có. Trẻ thường bị do amidan, VA quá phát. Các biểu hiện như ngáy, ngủ há miệng, giật mình ban đêm là dấu hiệu cần lưu ý và đi khám sớm.
4. Ngưng thở khi ngủ có liên quan đến đột tử?
Đúng. Nhiều nghiên cứu cho thấy OSA có thể làm tăng nguy cơ đột tử về đêm do loạn nhịp tim hoặc thiếu oxy nghiêm trọng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.