“Chị Hồng, 32 tuổi, sống tại TP.HCM, đã sống chung với những cơn ngứa và nổi mẩn suốt 2 năm trời. Cô chia sẻ: ‘Có ngày tôi không thể ngủ vì ngứa toàn thân, đến nỗi phải nghỉ việc vì mệt mỏi. Sau khi đi khám chuyên khoa, tôi mới biết mình bị mày đay mạn tính…’”
Mày đay mạn tính là một bệnh lý da liễu gây ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Tình trạng ngứa, nổi mẩn lặp đi lặp lại không chỉ gây khó chịu mà còn có thể là biểu hiện của các rối loạn miễn dịch tiềm ẩn. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả nhất hiện nay.
Mày đay mạn tính là gì?
Mày đay mạn tính (chronic urticaria) là tình trạng nổi mẩn đỏ, sưng phù và ngứa kéo dài trên da trong thời gian từ 6 tuần trở lên. Khác với mày đay cấp tính thường liên quan đến yếu tố dị ứng tạm thời, mày đay mạn tính có thể tái phát liên tục và khó xác định nguyên nhân cụ thể.
Theo thống kê từ Tổ chức Dị ứng Thế giới (WAO), khoảng 0.5 – 1% dân số thế giới đang sống chung với mày đay mạn tính. Ở Việt Nam, tỷ lệ này ngày càng gia tăng do môi trường ô nhiễm, thực phẩm chế biến sẵn và áp lực tâm lý ngày càng lớn.
Phân loại mày đay mạn tính:
- Mày đay tự phát mạn tính (CSU): không rõ nguyên nhân, chiếm >70% các trường hợp.
- Mày đay do yếu tố vật lý: như áp lực, nhiệt độ, ánh sáng, vận động…
So sánh với các bệnh lý da khác:
| Bệnh lý | Triệu chứng | Đặc điểm nổi bật |
|---|---|---|
| Mày đay mạn tính | Nổi mẩn đỏ, ngứa, kéo dài >6 tuần | Không xác định được nguyên nhân cụ thể |
| Viêm da cơ địa | Da khô, nứt nẻ, ngứa dữ dội | Thường xuất hiện ở trẻ em, liên quan cơ địa dị ứng |
| Lupus ban đỏ | Nổi ban hình cánh bướm, mệt mỏi | Bệnh tự miễn, ảnh hưởng toàn thân |
Nguyên nhân gây mày đay mạn tính
Cơ chế bệnh sinh
Mày đay mạn tính liên quan đến sự hoạt hóa quá mức của các tế bào mast và giải phóng histamin – chất gây giãn mạch và phù nề mô dưới da. Quá trình này có thể do:
- Rối loạn hệ miễn dịch
- Yếu tố tự miễn (cơ thể tự tấn công tế bào da)
- Thiếu hụt hoặc rối loạn hoạt động của các protein điều hòa phản ứng dị ứng
Các nguyên nhân phổ biến
- Dị ứng thực phẩm: Hải sản, trứng, sữa, các loại hạt…
- Dị ứng thuốc: Thuốc kháng sinh, aspirin, NSAIDs…
- Tiếp xúc hóa chất: Mỹ phẩm, nước rửa tay, chất tẩy rửa…
- Nhiễm trùng hoặc ký sinh trùng: Viêm họng, viêm xoang, nhiễm giun sán…
- Bệnh lý tuyến giáp tự miễn: Hashimoto, Graves…
- Stress, lo âu kéo dài: Có thể làm trầm trọng thêm hoặc kích hoạt mày đay mạn tính.
Dữ liệu thực tiễn: Theo nghiên cứu của Viện Da liễu Trung ương, có đến 40% người bệnh mày đay mạn tính không tìm được nguyên nhân chính xác, trong đó nhóm bệnh tự miễn chiếm hơn 30%.
Triệu chứng thường gặp
Dấu hiệu điển hình
Triệu chứng của mày đay mạn tính có thể đa dạng, nhưng thường bao gồm:
- Mẩn đỏ, phù nề, ngứa ngáy dữ dội
- Vị trí nổi mề đay thay đổi liên tục
- Tổn thương da xuất hiện và biến mất trong vòng 24h nhưng tái phát nhiều ngày
- Một số trường hợp kèm theo phù mạch: sưng môi, mí mắt, tay chân
Triệu chứng thường trở nặng về đêm, khiến bệnh nhân mất ngủ, mệt mỏi, lo âu, ảnh hưởng công việc và cuộc sống.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Bạn nên đến khám chuyên khoa da liễu nếu gặp các tình huống sau:
- Triệu chứng kéo dài >6 tuần không thuyên giảm
- Dùng thuốc kháng histamin không hiệu quả
- Xuất hiện phù mặt, khó thở, tức ngực – dấu hiệu cảnh báo sốc phản vệ
- Ngứa, mẩn ngứa kèm theo sốt, đau khớp hoặc rối loạn tiêu hóa
Các phương pháp chẩn đoán
Khám lâm sàng da liễu
Bác sĩ sẽ đánh giá vị trí tổn thương, đặc điểm nổi mề đay (kích thước, thời gian xuất hiện, mật độ…) và mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Xét nghiệm cần thiết
Trong các trường hợp mày đay không rõ nguyên nhân, một số xét nghiệm có thể được chỉ định như:
- Test dị ứng da hoặc IgE huyết thanh: phát hiện dị nguyên kích hoạt
- Công thức máu: phát hiện nhiễm trùng, tăng eosinophil
- Xét nghiệm chức năng gan, thận: loại trừ nguyên nhân nội khoa
- Kháng thể kháng nhân (ANA), anti-TPO: đánh giá bệnh lý tự miễn
Nếu nghi ngờ phù mạch do di truyền, bác sĩ có thể xét nghiệm mức C1-inhibitor để phân biệt.
Điều trị mày đay mạn tính như thế nào?
Nguyên tắc điều trị
Việc điều trị mày đay mạn tính cần dựa trên nguyên tắc kiểm soát triệu chứng, loại bỏ yếu tố kích hoạt và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. Đa số trường hợp mày đay không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể được kiểm soát tốt nếu điều trị đúng cách và tuân thủ lâu dài.
Các nhóm thuốc sử dụng
Phác đồ điều trị được áp dụng phổ biến hiện nay dựa theo khuyến cáo của Hiệp hội Da liễu Châu Âu (EAACI) và Hiệp hội Dị ứng Thế giới (WAO):
- Thuốc kháng histamin thế hệ 2: như cetirizine, loratadine, fexofenadine… là lựa chọn đầu tay, ít gây buồn ngủ, tác dụng kéo dài.
- Kháng histamin liều cao: nếu liều thông thường không hiệu quả, có thể tăng liều lên 2–4 lần theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Corticoid đường uống: chỉ dùng ngắn hạn (3–5 ngày) trong đợt bùng phát nghiêm trọng để giảm viêm nhanh chóng.
- Omalizumab: là kháng thể đơn dòng, tiêm dưới da mỗi 4 tuần, dùng trong các trường hợp mày đay mạn tính kháng trị, chi phí khá cao.
- Cyclosporine: được xem xét nếu người bệnh không đáp ứng với Omalizumab, cần theo dõi độc tính trên gan, thận.
Điều trị hỗ trợ và thay thế
Trong một số trường hợp, người bệnh có thể áp dụng thêm các biện pháp hỗ trợ:
- Liệu pháp tâm lý: giúp kiểm soát stress và giảm nguy cơ tái phát do yếu tố thần kinh.
- Châm cứu, dưỡng sinh: được một số bệnh nhân áp dụng, tuy nhiên hiệu quả chưa được chứng minh đầy đủ.
- Điều chỉnh chế độ ăn: loại bỏ thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản, rượu, trứng, đậu phộng, phụ gia thực phẩm.
Lối sống và cách phòng ngừa tái phát
Song song với điều trị bằng thuốc, việc thay đổi lối sống và tránh yếu tố nguy cơ có vai trò rất quan trọng giúp ngăn ngừa mày đay tái phát:
- Ghi chép nhật ký triệu chứng để xác định dị nguyên hoặc hoàn cảnh phát bệnh.
- Hạn chế tiếp xúc với hóa chất mạnh, chất tẩy rửa, mỹ phẩm lạ.
- Tránh mặc quần áo chật, bó sát, chất liệu tổng hợp gây kích ứng da.
- Duy trì giấc ngủ đầy đủ và thói quen vận động đều đặn.
- Hạn chế tối đa stress bằng thiền, yoga, trò chuyện, trị liệu tâm lý.
- Không tự ý dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Khi nào mày đay trở thành vấn đề nghiêm trọng?
Mặc dù phần lớn các trường hợp mày đay mạn tính không đe dọa tính mạng, tuy nhiên người bệnh cần đặc biệt cảnh giác nếu có các biểu hiện sau:
- Phù mạch tái phát: gây sưng mí mắt, môi, lưỡi và đường thở.
- Dấu hiệu sốc phản vệ: khó thở, hạ huyết áp, mạch nhanh, chóng mặt.
- Không đáp ứng điều trị: sau khi đã dùng tối đa thuốc kháng histamin và omalizumab.
- Biểu hiện toàn thân khác: như sốt, đau khớp, nổi ban bất thường – có thể liên quan đến bệnh tự miễn.
Kết luận
Mày đay mạn tính là một bệnh lý da liễu thường gặp, có tính chất dai dẳng và tái phát gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến thể chất và tinh thần người bệnh. Tuy chưa có phương pháp điều trị dứt điểm, nhưng nếu được thăm khám và điều trị đúng cách, phần lớn người bệnh vẫn có thể kiểm soát tốt triệu chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Hãy lắng nghe cơ thể, ghi nhận các yếu tố khởi phát, và duy trì lối sống khoa học là cách chủ động nhất để sống chung an toàn với mày đay mạn tính.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Mày đay mạn tính có lây không?
Không. Mày đay không phải là bệnh truyền nhiễm, không lây từ người này sang người khác qua tiếp xúc thông thường.
2. Có cần kiêng hoàn toàn thức ăn dễ gây dị ứng?
Chỉ nên kiêng khi xác định được dị nguyên cụ thể qua test dị ứng hoặc khi triệu chứng rõ rệt sau khi ăn một loại thực phẩm.
3. Điều trị mày đay mạn tính có phải dùng thuốc suốt đời?
Không nhất thiết. Việc điều trị phụ thuộc vào mức độ bệnh và đáp ứng của cơ thể. Một số người chỉ cần dùng thuốc vài tháng, nhưng cũng có người phải duy trì lâu dài dưới sự giám sát của bác sĩ.
4. Mày đay mạn tính có liên quan đến bệnh lý nội tạng không?
Có. Một số trường hợp mày đay mạn tính là biểu hiện của bệnh tuyến giáp tự miễn, lupus ban đỏ, nhiễm trùng mạn tính, hoặc rối loạn miễn dịch khác.
5. Có nên điều trị mày đay bằng phương pháp dân gian không?
Một số bài thuốc dân gian có thể giúp làm dịu da, nhưng không nên lạm dụng hoặc thay thế thuốc Tây. Cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.