Mày đay do ánh sáng mặt trời là một phản ứng dị ứng hiếm gặp nhưng gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Chỉ với vài phút tiếp xúc với ánh nắng, da có thể nổi mẩn đỏ, ngứa rát, thậm chí sưng phù nghiêm trọng. Đây không chỉ là một vấn đề da liễu đơn thuần, mà còn liên quan đến hệ miễn dịch, môi trường sống và thói quen cá nhân.
Tình trạng này thường bị hiểu lầm là dị ứng nhiệt, viêm da hay tác động của mỹ phẩm. Tuy nhiên, chính ánh sáng mặt trời – đặc biệt là tia UVA, UVB – mới là thủ phạm thật sự. Hiểu đúng về bệnh sẽ giúp người mắc chủ động hơn trong điều trị và phòng ngừa tái phát.
1. Mày đay do ánh sáng mặt trời là gì?
1.1 Định nghĩa y khoa
Mày đay do ánh sáng mặt trời (Solar urticaria) là một dạng hiếm của mày đay vật lý, xảy ra khi da phản ứng quá mức với ánh sáng, đặc biệt là tia cực tím (UVA, UVB) hoặc ánh sáng khả kiến. Sau vài phút tiếp xúc ánh sáng, vùng da bị chiếu sáng xuất hiện ban đỏ, sẩn phù, ngứa và nóng rát.
1.2 Cơ chế gây bệnh: Tại sao ánh sáng mặt trời lại gây mày đay?
Cơ chế chính vẫn chưa hoàn toàn được làm rõ. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng khi ánh sáng chiếu vào da, một số phân tử nội sinh sẽ biến đổi thành “chromophore bất thường”, kích hoạt hệ miễn dịch phóng thích histamin và các chất trung gian gây viêm – tạo ra phản ứng mày đay điển hình.
- Sự tham gia của IgE và tế bào mast (dưỡng bào) trong da.
- Tia UVA (320–400 nm) là thủ phạm phổ biến nhất.
- Phản ứng có thể lan rộng nếu tiếp xúc kéo dài.
1.3 Phân loại mày đay quang phát
1.3.1 Mày đay do UVA/UVB
Là loại thường gặp nhất. Người bệnh sẽ nổi mẩn sau khi ra ngoài trời nắng, đặc biệt vào khoảng thời gian nắng gắt từ 10h–15h.
1.3.2 Mày đay quang hóa (photoallergic urticaria)
Xảy ra khi ánh sáng tương tác với một chất trong cơ thể (thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm), tạo phản ứng dị ứng. Đây là dạng nặng và kéo dài hơn.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
2.1 Bức xạ tia cực tím (UVA, UVB)
UVA và UVB là hai loại tia chính từ ánh sáng mặt trời có thể xuyên qua da và gây ra phản ứng miễn dịch bất thường. Đặc biệt, UVA có khả năng xuyên sâu hơn vào trung bì – nơi chứa nhiều tế bào mast gây phóng thích histamin.
2.2 Di truyền và cơ địa dị ứng
Những người có cơ địa dị ứng, từng mắc các bệnh như viêm mũi dị ứng, chàm cơ địa hoặc hen suyễn có nguy cơ cao bị mày đay do ánh sáng. Yếu tố di truyền cũng đóng vai trò khi một số trường hợp có người thân trong gia đình cũng bị bệnh này.
2.3 Một số thuốc làm tăng nhạy cảm ánh sáng
Nhiều loại thuốc có thể làm da nhạy cảm hơn với ánh sáng và gây ra mày đay quang phát:
2.3.1 Thuốc kháng sinh
- Tetracycline (đặc biệt là doxycycline)
- Fluoroquinolone (như ciprofloxacin)
2.3.2 Thuốc lợi tiểu, NSAIDs
- Hydrochlorothiazide
- Ibuprofen và naproxen
Lưu ý: Khi dùng các thuốc trên, người bệnh nên hỏi ý kiến bác sĩ nếu thấy xuất hiện các phản ứng da bất thường khi ra nắng.
3. Triệu chứng nhận biết
3.1 Mẩn đỏ, sẩn phù xuất hiện sau khi tiếp xúc ánh sáng
Biểu hiện nổi bật là những nốt sẩn hoặc mảng đỏ xuất hiện ngay tại vùng da tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, thường trong vòng 5–30 phút sau phơi nhiễm.
3.2 Cảm giác ngứa rát, châm chích
Người bệnh thường mô tả cảm giác như bị kim châm, rát bỏng hoặc ngứa ngáy dữ dội. Cảm giác này kéo dài vài giờ và có thể lan rộng nếu tiếp xúc tiếp tục.
3.3 Vị trí thường gặp: mặt, cổ, tay chân
Vì đây là những vùng dễ tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng, nên chúng thường là nơi đầu tiên xuất hiện triệu chứng. Da được che kín (dưới áo quần) thường không bị ảnh hưởng.
3.4 Phân biệt với các bệnh ngoài da khác
| Bệnh | Triệu chứng chính | Thời điểm khởi phát | Phân biệt |
|---|---|---|---|
| Mày đay do ánh sáng | Mẩn đỏ, ngứa sau tiếp xúc nắng | 5–30 phút sau phơi nắng | Chỉ xuất hiện tại vùng da hở, khỏi nhanh khi tránh nắng |
| Viêm da tiếp xúc | Mẩn ngứa, mụn nước | Vài giờ đến vài ngày | Thường do hóa chất, mỹ phẩm |
| Chàm cơ địa | Khô, bong vảy, ngứa kéo dài | Không liên quan trực tiếp ánh sáng | Có yếu tố cơ địa từ nhỏ |
Hình ảnh: Vùng da nổi mẩn đỏ sau khi tiếp xúc ánh sáng mặt trời
4. Chẩn đoán mày đay do ánh sáng mặt trời
4.1 Khai thác bệnh sử
Bác sĩ sẽ hỏi về thời gian xuất hiện triệu chứng, điều kiện thời tiết, thói quen ra nắng, thuốc đang dùng và tiền sử dị ứng để định hướng chẩn đoán.
4.2 Thử nghiệm quang kích ứng (Phototest)
Là xét nghiệm đặc hiệu, trong đó vùng da nhỏ sẽ được chiếu tia UVA, UVB hoặc ánh sáng khả kiến với cường độ khác nhau. Sau đó quan sát phản ứng da sau 24–48 giờ.
Hình ảnh: Bác sĩ thực hiện xét nghiệm phototest để xác định mày đay do ánh sáng
4.3 Sinh thiết da (nếu cần)
Trong một số trường hợp nghi ngờ các bệnh lý tự miễn khác, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết da để loại trừ lupus ban đỏ, viêm mao mạch dị ứng hoặc bệnh da ánh sáng mạn tính.
5. Phương pháp điều trị
5.1 Điều trị triệu chứng
Để giảm nhanh các triệu chứng ngứa ngáy, mẩn đỏ và khó chịu sau khi tiếp xúc ánh sáng, bác sĩ thường chỉ định các loại thuốc sau:
5.1.1 Thuốc kháng histamin
Đây là lựa chọn hàng đầu trong điều trị mày đay do ánh sáng mặt trời. Thuốc có tác dụng ngăn chặn histamin – chất trung gian gây phản ứng dị ứng.
- Loratadin, Cetirizin, Fexofenadin: ít gây buồn ngủ, dùng trong thời gian dài.
- Diphenhydramin, Chlorpheniramin: thế hệ cũ, có thể gây buồn ngủ.
5.1.2 Corticoid tại chỗ (nếu nặng)
Trong các trường hợp tổn thương da lan rộng, ngứa nhiều, bác sĩ có thể kê thêm kem bôi chứa corticoid như hydrocortison hoặc betamethason để giảm viêm và dị ứng tại chỗ. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều và thời gian để tránh tác dụng phụ.
5.2 Điều trị dự phòng
5.2.1 Tránh ánh nắng trực tiếp
Biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất là tránh tiếp xúc ánh sáng mặt trời, đặc biệt vào thời gian từ 10h–15h khi cường độ tia UV mạnh nhất.
5.2.2 Dùng kem chống nắng phổ rộng
Lựa chọn kem chống nắng có chỉ số SPF từ 50 trở lên và PA++++, bảo vệ được cả tia UVA và UVB.
- Thoa 15–30 phút trước khi ra nắng.
- Lặp lại mỗi 2–3 giờ nếu vẫn tiếp xúc ngoài trời.
5.3 Liệu pháp giải mẫn cảm ánh sáng (Phototherapy)
Phương pháp này áp dụng cho những bệnh nhân bị mày đay ánh sáng dai dẳng, không đáp ứng thuốc thông thường. Bác sĩ sẽ cho da tiếp xúc với liều tia UV tăng dần, nhằm giúp hệ miễn dịch dần “làm quen” với ánh sáng.
6. Phòng ngừa mày đay do ánh sáng
6.1 Biện pháp bảo vệ da hàng ngày
- Luôn thoa kem chống nắng mỗi khi ra ngoài, kể cả ngày râm mát.
- Dưỡng ẩm da thường xuyên để giữ lớp bảo vệ tự nhiên.
6.2 Trang phục và phụ kiện chống nắng
Ưu tiên mặc quần áo dài tay, chất liệu dày, màu sẫm. Sử dụng nón rộng vành, kính râm, khẩu trang chống UV để bảo vệ các vùng da hở như mặt và cổ.
6.3 Lưu ý khi sử dụng thuốc dễ gây quang nhạy cảm
Nếu đang dùng thuốc có nguy cơ gây nhạy cảm ánh sáng, hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi ra nắng. Một số thuốc có thể thay thế được, hoặc cần tăng cường biện pháp bảo vệ da.
7. Câu chuyện thực tế: Cuộc sống của một người bệnh mày đay ánh sáng
7.1 “Tôi không thể ra nắng quá 5 phút” – Chia sẻ từ chị Ngọc, 32 tuổi
Chị Ngọc (Hà Nội) từng là nhân viên truyền thông – công việc đòi hỏi phải đi sự kiện ngoài trời thường xuyên. “Mỗi lần ra nắng chỉ 5 phút là cổ và mặt tôi nổi đỏ, ngứa ngáy kinh khủng. Tôi từng nghĩ do mỹ phẩm, nhưng khi xét nghiệm thì được chẩn đoán mày đay do ánh sáng.”
7.2 Hành trình đi tìm nguyên nhân và phương pháp sống chung với bệnh
“Giờ đây tôi không bao giờ quên bôi kem chống nắng, mặc áo khoác chống UV, mang kính và nón rộng vành. Tôi cũng đổi sang làm việc trong nhà. Dù bất tiện, nhưng sống chung hòa bình với bệnh là có thể.” – Chị Ngọc chia sẻ.
8. Khi nào nên gặp bác sĩ da liễu?
8.1 Các dấu hiệu cần khám chuyên khoa
- Triệu chứng kéo dài, tái phát nhiều lần dù đã tránh nắng.
- Mẩn ngứa lan toàn thân hoặc có dấu hiệu sốc phản vệ (khó thở, choáng).
- Không rõ nguyên nhân và nghi ngờ do thuốc, mỹ phẩm.
8.2 Khám da liễu định kỳ và xét nghiệm hỗ trợ
Đến bác sĩ da liễu để được xét nghiệm quang học (phototest), thử máu và sinh thiết da nếu cần. Việc chẩn đoán sớm giúp điều trị hiệu quả và tránh biến chứng.
9. Tổng kết
9.1 Mày đay do ánh sáng không nguy hiểm nhưng ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống
Dù không gây tử vong, bệnh lại làm người mắc hạn chế sinh hoạt, làm việc và cảm thấy tự ti khi ra ngoài. Việc hiểu đúng bệnh sẽ giúp bạn kiểm soát tốt và phòng ngừa hiệu quả.
9.2 Chủ động nhận diện và điều trị giúp kiểm soát bệnh hiệu quả
Nếu bạn hoặc người thân thường bị nổi mẩn khi ra nắng, đừng xem nhẹ. Hãy chủ động đi khám, điều chỉnh thói quen sống và bảo vệ làn da khỏi tia UV mỗi ngày.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Mày đay do ánh sáng mặt trời có lây không?
Không. Đây là phản ứng dị ứng miễn dịch, không do vi khuẩn hay virus gây ra nên không lây từ người này sang người khác.
2. Có thể chữa khỏi hoàn toàn bệnh không?
Hiện nay chưa có phương pháp chữa dứt điểm, nhưng đa phần người bệnh kiểm soát tốt bằng thuốc, bảo vệ da và thay đổi lối sống. Một số người có thể tự hết bệnh sau vài năm.
3. Có phải ai cũng bị mày đay ánh sáng?
Không. Đây là bệnh hiếm, chỉ xảy ra ở một số người có cơ địa nhạy cảm hoặc đang dùng thuốc làm tăng nhạy cảm với ánh sáng.
4. Trẻ em có bị mày đay do ánh sáng không?
Có thể. Tuy nhiên, tỷ lệ thấp hơn người lớn. Trẻ bị dị ứng hoặc có da nhạy cảm cần được theo dõi kỹ khi chơi ngoài trời.
5. Làm sao phân biệt mày đay ánh sáng với dị ứng mỹ phẩm?
Mày đay ánh sáng thường chỉ xuất hiện tại vùng da hở sau khi ra nắng, không liên quan đến sản phẩm bôi lên da. Dị ứng mỹ phẩm thường có mụn nước, sưng tấy tại vùng tiếp xúc với sản phẩm.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.