Một buổi chiều, bé An – 6 tuổi – đột ngột nổi mẩn đỏ toàn thân, kèm theo ngứa rát dữ dội chỉ sau 30 phút ăn tôm. Gia đình vội vã đưa bé đi cấp cứu, nơi các bác sĩ chẩn đoán bé bị mày đay cấp tính – một phản ứng dị ứng nghiêm trọng nhưng khá phổ biến ở trẻ em và người lớn. Vậy mày đay cấp tính thực chất là gì? Có nguy hiểm không? Và làm thế nào để xử lý hiệu quả nếu gặp tình trạng này?
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện nhất về mày đay cấp tính – từ nguyên nhân, triệu chứng, đến phương pháp điều trị hiệu quả, tất cả dựa trên kiến thức y khoa chuẩn xác và kinh nghiệm lâm sàng thực tế.
Mày đay cấp tính là gì?
Định nghĩa y khoa
Mày đay cấp tính (tên tiếng Anh: acute urticaria) là một tình trạng da phản ứng mạnh mẽ của hệ miễn dịch, đặc trưng bởi sự xuất hiện đột ngột của các mảng sẩn phù, ngứa, đỏ rát, có thể lan rộng toàn thân. Bệnh thường kéo dài dưới 6 tuần và thường tự hết nếu được xử lý đúng cách.
Phân biệt với mày đay mãn tính
Dưới đây là bảng so sánh giữa mày đay cấp và mãn tính:
| Tiêu chí | Mày đay cấp tính | Mày đay mãn tính |
|---|---|---|
| Thời gian kéo dài | Dưới 6 tuần | Trên 6 tuần |
| Nguyên nhân | Thường rõ ràng (dị ứng thực phẩm, thuốc,…) | Thường không rõ nguyên nhân |
| Phản ứng nghiêm trọng | Thường có thể gây sốc phản vệ | Hiếm khi gây sốc phản vệ |
| Khả năng tái phát | Ít khi tái phát nếu tránh được tác nhân | Có thể kéo dài, tái đi tái lại |
Triệu chứng điển hình của mày đay cấp tính
Biểu hiện trên da
Người bị mày đay cấp tính thường xuất hiện các sẩn phù màu hồng hoặc đỏ, nổi gồ trên bề mặt da, gây cảm giác ngứa dữ dội. Các nốt này có thể nhỏ như đầu kim hoặc lan rộng thành từng mảng lớn, thay đổi vị trí liên tục. Đặc điểm đáng chú ý là các nốt thường biến mất sau vài giờ mà không để lại dấu vết.
Thời gian xuất hiện và kéo dài
Mày đay cấp thường khởi phát rất nhanh, trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng. Thời gian tồn tại của từng mảng nổi thường từ 30 phút đến 24 giờ. Toàn bộ đợt phát ban có thể kéo dài vài ngày nhưng không vượt quá 6 tuần.
Trường hợp nghiêm trọng: khó thở, sốc phản vệ
Một số trường hợp nặng, đặc biệt là do dị ứng thức ăn, thuốc hoặc côn trùng đốt, người bệnh có thể kèm theo:
- Sưng phù môi, mắt, lưỡi
- Khó thở, khò khè, tức ngực
- Chóng mặt, tụt huyết áp
- Nguy cơ sốc phản vệ – cần cấp cứu ngay lập tức
Hình ảnh minh họa các mảng mày đay cấp tính trên da
Nguyên nhân gây mày đay cấp tính
Dị ứng thức ăn
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ em. Các thực phẩm dễ gây dị ứng bao gồm:
- Hải sản: tôm, cua, sò, mực
- Trứng, sữa
- Đậu phộng, các loại hạt
- Thực phẩm chế biến sẵn chứa phụ gia
Nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia (2022) ghi nhận, khoảng 6-8% trẻ dưới 5 tuổi có phản ứng dị ứng thực phẩm gây nổi mày đay.
Dị ứng thuốc
Một số loại thuốc thường gây mày đay cấp tính bao gồm:
- Kháng sinh nhóm beta-lactam (penicillin, cephalosporin)
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
- Thuốc gây mê, thuốc điều trị tăng huyết áp
Phản ứng thuốc có thể xảy ra sau vài giờ dùng thuốc hoặc thậm chí sau vài ngày.
Côn trùng đốt, dị ứng môi trường
Nọc độc từ ong, kiến lửa, muỗi… có thể gây phản ứng dị ứng cấp tính. Ngoài ra, tiếp xúc với phấn hoa, lông động vật, nấm mốc cũng là yếu tố kích hoạt bệnh.
Nhiễm trùng, nhiễm siêu vi
Một số loại virus (EBV, viêm gan siêu vi B), vi khuẩn (Streptococcus), ký sinh trùng đường ruột có thể gây mày đay do phản ứng miễn dịch bất thường của cơ thể.
Hình ảnh minh họa các tác nhân gây dị ứng gây mày đay cấp tính
Yếu tố nguy cơ và cơ địa dễ mắc
Người có tiền sử dị ứng
Người từng bị viêm mũi dị ứng, hen suyễn, viêm da cơ địa… có nguy cơ cao bị mày đay cấp tính khi tiếp xúc với dị nguyên.
Trẻ em, phụ nữ mang thai
Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện ở trẻ và sự thay đổi nội tiết ở phụ nữ mang thai làm tăng khả năng xuất hiện các phản ứng dị ứng.
Người có hệ miễn dịch suy yếu
Bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch… dễ bị rối loạn phản ứng miễn dịch dẫn đến nổi mày đay.
“Khoảng 20% dân số sẽ bị ít nhất một lần mày đay cấp tính trong đời” – TS.BS Trần Hữu Thảo, BV Da liễu Trung ương.
Chẩn đoán mày đay cấp tính như thế nào?
Thăm khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ quan sát kỹ các tổn thương da, hỏi bệnh sử (thời điểm khởi phát, thức ăn/thuốc đã sử dụng, tiền sử dị ứng). Việc khai thác tiền sử rõ ràng giúp xác định nhanh nguyên nhân và loại trừ các bệnh da khác có biểu hiện tương tự.
Xét nghiệm hỗ trợ
Trong đa số trường hợp, xét nghiệm không cần thiết. Tuy nhiên, nếu mày đay nghi do nhiễm trùng hoặc liên quan đến bệnh lý nội khoa, bác sĩ có thể chỉ định:
- Xét nghiệm máu (bạch cầu, men gan, CRP)
- IgE đặc hiệu nếu nghi dị ứng thức ăn hoặc thuốc
- Test dị ứng da
Phân biệt với các bệnh lý khác
Một số bệnh cần phân biệt với mày đay cấp tính bao gồm:
- Viêm da tiếp xúc
- Chàm (eczema)
- Sốt phát ban
- Phản vệ toàn thân
Việc phân biệt chính xác giúp tránh điều trị sai hướng và phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm.
Điều trị mày đay cấp tính hiệu quả
Thuốc kháng histamin
Đây là thuốc điều trị đầu tay, giúp ức chế phản ứng dị ứng và giảm triệu chứng ngứa, nổi mẩn. Một số loại thường dùng:
- Loratadin
- Fexofenadin
- Cetirizin
Thuốc thế hệ mới ít gây buồn ngủ, có thể sử dụng ban ngày.
Thuốc corticosteroid đường uống
Dùng trong các trường hợp mày đay lan rộng, ngứa nhiều, hoặc không đáp ứng với kháng histamin. Cần theo dõi chặt chẽ vì thuốc có thể gây tác dụng phụ nếu dùng kéo dài.
Chăm sóc da tại nhà
Người bệnh nên áp dụng thêm các biện pháp sau:
- Không gãi để tránh trầy xước, nhiễm trùng da
- Mặc quần áo rộng, thoáng mát
- Tắm nước mát, tránh xà phòng có hương liệu
Khi nào cần nhập viện?
Bệnh nhân cần nhập viện khi có biểu hiện:
- Khó thở, sưng môi – lưỡi – thanh quản
- Huyết áp tụt, choáng váng, mệt lả
- Không đáp ứng với điều trị tại nhà
Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa tái phát
Tránh xa tác nhân dị ứng
Đây là nguyên tắc quan trọng nhất. Nếu đã biết mình dị ứng với loại thức ăn, thuốc, hóa chất hay yếu tố nào, cần tuyệt đối tránh tiếp xúc.
Chế độ ăn uống phù hợp
- Ưu tiên ăn thực phẩm tươi sạch, ít chế biến
- Hạn chế hải sản, thức ăn lạ, thực phẩm đóng hộp
- Không tự ý sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc
Giữ môi trường sống sạch sẽ
Hạn chế tiếp xúc với bụi, phấn hoa, lông thú nuôi. Nên vệ sinh nhà cửa định kỳ, tránh nấm mốc, hơi ẩm tích tụ trong phòng kín.
Câu chuyện thực tế: Một bé gái 6 tuổi bị mày đay cấp tính do ăn hải sản
Dấu hiệu đầu tiên
Bé An, 6 tuổi, sau khi ăn bữa cơm có tôm nướng đã nổi mẩn đỏ khắp người, kèm ngứa ngáy dữ dội. Mẹ bé nhận thấy vùng da ở bụng, lưng và tay chân đều có vết sẩn phù nổi rõ.
Phản ứng nhanh của gia đình
Nhận thấy triệu chứng bất thường, gia đình đưa bé đến bệnh viện nhi đồng. Tại đây, bé được tiêm thuốc chống dị ứng và theo dõi sát. Chỉ sau 3 tiếng, các triệu chứng giảm rõ rệt.
Can thiệp y tế kịp thời và bài học
Nhờ phản ứng nhanh và điều trị kịp thời, bé An đã hoàn toàn bình phục. Gia đình bé sau đó được bác sĩ hướng dẫn tránh cho bé ăn các loại hải sản và mang theo thuốc kháng histamin dự phòng mỗi khi đi xa.
Kết luận
Mày đay cấp tính tuy phổ biến nhưng không nên chủ quan
Dù là phản ứng dị ứng cấp tính thường gặp, mày đay vẫn có thể tiến triển nghiêm trọng nếu không xử lý đúng cách. Người bệnh cần phân biệt triệu chứng, điều trị sớm và loại bỏ yếu tố nguy cơ.
Điều trị đúng cách giúp kiểm soát bệnh hiệu quả
Với các loại thuốc kháng histamin, corticosteroid và biện pháp hỗ trợ tại nhà, phần lớn trường hợp có thể hồi phục nhanh chóng mà không để lại biến chứng.
Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình
Chăm sóc da đúng cách, hiểu rõ cơ địa dị ứng, tránh xa dị nguyên là cách tốt nhất để phòng ngừa mày đay tái phát.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Mày đay cấp tính có tự khỏi không?
Có. Nếu tránh được dị nguyên và điều trị đúng cách, mày đay cấp thường khỏi trong vài ngày mà không để lại di chứng.
2. Mày đay có lây không?
Không. Mày đay là phản ứng miễn dịch, không phải bệnh truyền nhiễm nên không lây qua tiếp xúc.
3. Trẻ em bị mày đay có nguy hiểm không?
Trẻ em bị mày đay cấp có thể nguy hiểm nếu xuất hiện khó thở, sưng lưỡi, sốc phản vệ. Cần theo dõi sát và đưa đến bệnh viện ngay nếu có dấu hiệu nghiêm trọng.
4. Dùng thuốc trị mày đay bao lâu thì khỏi?
Thông thường, sau khi dùng kháng histamin 1–3 ngày, triệu chứng sẽ giảm rõ. Tuy nhiên, thời gian khỏi hoàn toàn tùy thuộc vào cơ địa và mức độ nặng của bệnh.
5. Có cách nào ngăn mày đay tái phát không?
Có. Tránh tiếp xúc dị nguyên, điều chỉnh chế độ ăn, giữ môi trường sạch, dùng thuốc dự phòng nếu cần theo hướng dẫn của bác sĩ.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.