“Mặt tròn như mặt trăng” (moon facies) không chỉ là một mô tả ngoại hình mà còn có thể là dấu hiệu của những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Nhiều người khi nhận thấy khuôn mặt mình tròn đầy, căng bóng bất thường thường cho rằng đó là do tăng cân, nhưng thực tế, tình trạng này có thể liên quan đến rối loạn nội tiết, đặc biệt là hội chứng Cushing hoặc tác dụng phụ của việc sử dụng corticoid lâu dài.
Tại ThuVienBenh.com, chúng tôi cung cấp thông tin y khoa được kiểm chứng và dễ hiểu, giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, cách nhận biết và hướng điều trị khi xuất hiện dấu hiệu “mặt tròn như mặt trăng”.
Mặt Tròn Như Mặt Trăng Là Gì?
Định nghĩa y khoa (Moon Facies)
Trong y khoa, “mặt tròn như mặt trăng” là thuật ngữ mô tả tình trạng khuôn mặt tròn, bầu, đầy đặn và có phần căng bóng, thường đi kèm với tích mỡ ở vùng má và cằm. Đây không phải là đặc điểm bẩm sinh, mà là biểu hiện bất thường xuất hiện do rối loạn hormone hoặc tác dụng phụ của thuốc.
Theo Viện Nội tiết Hoa Kỳ, moon facies thường liên quan đến tình trạng tăng hormone cortisol kéo dài, gây phân bố mỡ bất thường trong cơ thể. Khuôn mặt trở nên tròn hơn, đặc biệt rõ khi so sánh ảnh trước và sau khi bệnh nhân mắc bệnh.
Hình ảnh minh họa & so sánh với khuôn mặt bình thường
Nguyên Nhân Gây Mặt Tròn Như Mặt Trăng
Hội chứng Cushing (nội sinh)
Hội chứng Cushing là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến mặt tròn như mặt trăng. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể sản xuất quá nhiều cortisol, một hormone do tuyến thượng thận tiết ra. Cortisol đóng vai trò điều hòa chuyển hóa, miễn dịch và phản ứng stress, nhưng khi dư thừa, nó gây tích mỡ ở mặt, cổ và thân trên.
U tuyến yên (Cushing’s disease)
U tuyến yên tiết quá nhiều ACTH (hormone kích thích tuyến thượng thận), khiến cortisol tăng cao liên tục. Bệnh nhân thường kèm các triệu chứng: mặt tròn, mỡ tích ở gáy (buffalo hump), bụng to, rạn da màu tím và yếu cơ.
U tuyến thượng thận
U tuyến thượng thận có thể tự tiết cortisol mà không cần tín hiệu từ tuyến yên. Đây là nguyên nhân nội sinh ít gặp hơn nhưng vẫn gây ra các biểu hiện tương tự, trong đó mặt tròn là dấu hiệu nổi bật.
Lạm dụng hoặc dùng corticoid lâu dài (ngoại sinh)
Việc sử dụng corticoid liều cao và kéo dài (điều trị viêm khớp, hen suyễn, lupus, bệnh tự miễn…) có thể dẫn đến hội chứng Cushing ngoại sinh. Đây là nguyên nhân có thể phòng tránh bằng cách dùng thuốc đúng liều, đúng thời gian và theo chỉ định bác sĩ.
Nhiều trường hợp ghi nhận bệnh nhân tự mua thuốc corticoid hoặc dùng thuốc bôi chứa corticoid mạnh trên diện rộng cũng dẫn đến mặt tròn như mặt trăng.
Nguyên nhân hiếm gặp khác
- Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh
- Hội chứng ACTH ngoại biên do u phổi hoặc u tuyến tụy
- Tác dụng phụ của một số thuốc điều trị ung thư hoặc HIV
Triệu Chứng Kèm Theo
Tăng cân bất thường
Cân nặng tăng chủ yếu ở vùng thân trên, trong khi tay và chân vẫn thon. Mỡ tích tụ nhiều ở mặt, gáy và bụng.
Tích mỡ ở cổ gáy (Buffalo hump)
Mỡ tích tụ phía sau cổ tạo thành gù mỡ đặc trưng, thường đi kèm với mặt tròn và béo thân trên.
Rạn da, yếu cơ, tăng huyết áp
- Rạn da màu đỏ tím ở bụng, đùi, cánh tay
- Yếu cơ, đặc biệt ở chân và tay
- Tăng huyết áp kéo dài, khó kiểm soát
- Dễ bầm tím, chậm lành vết thương
Theo thống kê của Endocrine Society, hơn 80% bệnh nhân hội chứng Cushing có biểu hiện mặt tròn như mặt trăng cùng với ít nhất 2 triệu chứng kể trên.
Chẩn Đoán Mặt Tròn Do Nguyên Nhân Bệnh Lý
Khai thác tiền sử & khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ hỏi về thời điểm xuất hiện sự thay đổi khuôn mặt, tiền sử sử dụng corticoid, các triệu chứng kèm theo như tăng cân, rạn da, yếu cơ, thay đổi tâm trạng. Khám lâm sàng sẽ ghi nhận các đặc điểm như mặt tròn, béo thân trên, gù mỡ, rạn da đỏ tím.
Xét nghiệm hormone
- Định lượng cortisol huyết thanh (buổi sáng và buổi tối)
- Test ức chế dexamethasone liều thấp
- Đo ACTH huyết thanh để phân biệt nguyên nhân nội sinh và ngoại sinh
Chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT)
MRI tuyến yên giúp phát hiện u tiết ACTH, trong khi CT hoặc MRI tuyến thượng thận được chỉ định khi nghi ngờ khối u thượng thận. Ngoài ra, chụp PET/CT có thể cần thiết để tìm nguồn ACTH ngoại biên hiếm gặp.
Điều Trị Mặt Tròn Như Mặt Trăng
Điều trị nguyên nhân (phẫu thuật, xạ trị)
Đối với hội chứng Cushing nội sinh do u tuyến yên hoặc thượng thận, phẫu thuật cắt bỏ khối u là phương pháp điều trị chính. Trong trường hợp không thể phẫu thuật triệt để, xạ trị hoặc điều trị nội tiết sẽ được áp dụng.
Điều chỉnh liều hoặc ngưng corticoid
Nếu nguyên nhân do sử dụng corticoid ngoại sinh, bác sĩ sẽ điều chỉnh liều hoặc giảm thuốc từ từ để tránh suy tuyến thượng thận cấp. Việc ngưng corticoid đột ngột có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Thay đổi lối sống hỗ trợ
- Chế độ ăn lành mạnh, hạn chế đường, muối và chất béo bão hòa
- Tập luyện thể dục phù hợp để duy trì khối cơ và giảm mỡ
- Quản lý stress và ngủ đủ giấc
Biến Chứng Nếu Không Điều Trị
Tăng huyết áp, tiểu đường, loãng xương
Mức cortisol cao kéo dài làm tăng nguy cơ tăng huyết áp mạn tính, đái tháo đường type 2 và loãng xương nặng, dẫn đến gãy xương tự phát.
Ảnh hưởng tâm lý, tự ti ngoại hình
Nhiều bệnh nhân chia sẻ cảm giác mất tự tin, trầm cảm hoặc lo âu khi ngoại hình thay đổi rõ rệt. Điều này có thể làm giảm chất lượng cuộc sống và ảnh hưởng đến khả năng làm việc, giao tiếp.
Câu Chuyện Thực Tế: Bệnh Nhân Hội Chứng Cushing
Bà L., 45 tuổi, được chẩn đoán viêm khớp dạng thấp và sử dụng corticoid liều cao trong hơn 1 năm. Bà nhận thấy khuôn mặt mình trở nên tròn đầy, căng bóng, đồng thời tăng 10 kg trong vòng 6 tháng. Sau khi khám chuyên khoa nội tiết, bà được xác định mắc hội chứng Cushing ngoại sinh. Sau quá trình giảm liều và ngưng thuốc theo chỉ định, kết hợp chế độ ăn uống và tập luyện, khuôn mặt bà dần trở lại hình dạng bình thường sau gần 1 năm.
Kết Luận
Mặt tròn như mặt trăng có thể là dấu hiệu cảnh báo tình trạng rối loạn nội tiết nghiêm trọng. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng nguyên nhân giúp ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm và cải thiện chất lượng cuộc sống. Không nên chủ quan hoặc tự ý dùng thuốc chứa corticoid mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
1. Mặt tròn như mặt trăng có tự hết không?
Nếu nguyên nhân là do corticoid và thuốc được giảm hoặc ngưng đúng cách, khuôn mặt có thể trở lại bình thường. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân là hội chứng Cushing nội sinh, cần điều trị bệnh gốc mới cải thiện được triệu chứng.
2. Bao lâu thì khuôn mặt trở lại bình thường sau điều trị?
Thông thường mất vài tháng đến hơn một năm, tùy vào nguyên nhân, mức độ bệnh và khả năng hồi phục của mỗi người.
3. Có cách nào phòng ngừa tình trạng này?
Sử dụng corticoid đúng liều, đúng chỉ định, tránh lạm dụng và tái khám định kỳ khi điều trị lâu dài là cách phòng ngừa hiệu quả nhất.
4. Tình trạng này có nguy hiểm không?
Mặt tròn không nguy hiểm trực tiếp nhưng thường là dấu hiệu của bệnh lý nội tiết nghiêm trọng. Nếu không điều trị, biến chứng tim mạch, xương khớp và chuyển hóa có thể đe dọa tính mạng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.