Hãy tưởng tượng bạn đang lái xe trên đường và đột nhiên không còn thấy chiếc xe đạp đang tiến lại từ bên trái. Hoặc khi bạn đi bộ, bạn va phải một biển báo mà bạn hoàn toàn không nhận ra. Đây không phải là một giấc mơ kỳ lạ – đó là thực tế đáng sợ mà những người bị mất thị trường đang phải đối mặt mỗi ngày.
Mất thị trường không đơn thuần là mờ mắt hay nhìn đôi. Nó là tình trạng trong đó bạn chỉ nhìn thấy một phần khung cảnh xung quanh – có thể là mất tầm nhìn bên trái, bên phải, trung tâm hoặc ngoại vi. Đây là triệu chứng của nhiều bệnh lý nguy hiểm liên quan đến hệ thần kinh và thị giác, và nếu không được phát hiện kịp thời, hậu quả có thể kéo dài suốt đời.
Mất thị trường là gì?
Mất thị trường là tình trạng người bệnh không còn khả năng nhận biết một phần trong phạm vi thị giác bình thường, dù mắt vẫn còn nhìn rõ những phần còn lại. Điều này có thể khiến người bệnh mất phương hướng, khó di chuyển, hoặc gặp nguy hiểm khi tham gia giao thông hay làm việc hằng ngày.
Phân biệt với các rối loạn thị lực khác
Mất thị trường khác với các bệnh lý như mờ mắt, nhìn đôi, hay thoái hóa điểm vàng. Ở những rối loạn này, thị lực suy giảm toàn bộ hoặc theo kiểu chất lượng hình ảnh kém, còn mất thị trường liên quan đến sự biến mất hoàn toàn một vùng trong trường nhìn.
Tại sao thị trường lại quan trọng?
Trường nhìn bình thường của một người khỏe mạnh có độ rộng khoảng 180 độ theo phương ngang và 120 độ theo chiều dọc. Trường nhìn giúp chúng ta:
- Phát hiện vật thể ở hai bên khi lái xe
- Đi lại an toàn không va chạm
- Phản xạ nhanh với các nguy hiểm tiềm tàng
- Thực hiện các hoạt động hàng ngày một cách độc lập
Khi mất một phần thị trường, người bệnh có thể cảm thấy như đang sống trong một “thế giới bị cắt xén”, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
Các dạng mất thị trường thường gặp
Tùy vào vị trí và loại tổn thương, mất thị trường có thể xảy ra ở nhiều vùng khác nhau của tầm nhìn. Dưới đây là các dạng phổ biến:
Mất thị trường hai bên (hemianopia đồng danh)
Xảy ra khi bệnh nhân mất thị trường bên phải hoặc bên trái ở cả hai mắt. Thường gặp sau đột quỵ ở thùy chẩm hoặc đường dẫn truyền thần kinh thị giác.
Mất thị trường một bên (hemianopia dị bên)
Chỉ xảy ra ở một mắt. Đây thường là dấu hiệu của tổn thương mắt hoặc dây thần kinh thị giác bên đó.
Mất thị trường trung tâm (scotoma trung tâm)
Bệnh nhân không nhìn thấy được chính giữa tầm nhìn – rất cản trở việc đọc, viết, nhận diện khuôn mặt.
Mất thị trường ngoại vi (mù ngoại vi)
Chỉ còn thấy phần trung tâm – điển hình ở bệnh glôcôm giai đoạn nặng.
Nguyên nhân gây mất thị trường
Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến mất thị trường, từ tổn thương thực thể trong mắt đến rối loạn thần kinh trung ương. Dưới đây là các nguyên nhân thường gặp nhất:
Tổn thương thần kinh thị giác
Dây thần kinh thị giác truyền tín hiệu từ mắt đến não. Khi bị tổn thương (viêm, chèn ép, thoái hóa), việc truyền dẫn bị gián đoạn, dẫn đến mất một phần thị trường. Có thể gặp trong bệnh xơ cứng rải rác hoặc viêm thần kinh thị.
Tai biến mạch máu não
Đột quỵ ảnh hưởng đến các vùng não xử lý thị giác như thùy chẩm hoặc đường dẫn truyền thị giác sẽ gây ra các dạng mất thị trường khác nhau. Đây là nguyên nhân thường gặp ở người cao tuổi.
U não hoặc áp lực nội sọ tăng
Các khối u trong sọ, đặc biệt ở vùng giao thoa thị giác hoặc thùy chẩm, có thể chèn ép lên dây thần kinh thị và gây mất thị trường tiến triển.
Bệnh tăng nhãn áp (glôcôm)
Glôcôm là nguyên nhân hàng đầu gây mất thị trường ngoại vi ở người lớn tuổi. Do áp lực nội nhãn tăng làm tổn thương dây thần kinh thị giác.
Một số nguyên nhân hiếm khác
- Chấn thương sọ não
- Viêm màng não
- Bệnh lý bẩm sinh về cấu trúc não
- Phẫu thuật não hoặc mắt không thành công
Triệu chứng nhận biết mất thị trường
Không phải lúc nào người bệnh cũng nhận ra mình đang mất một phần thị trường. Dưới đây là các dấu hiệu phổ biến cần cảnh giác:
Cảm giác “thiếu” một phần hình ảnh
Người bệnh có thể không nhận ra vật thể bên trái hoặc bên phải cho đến khi xoay đầu hoặc di chuyển mắt.
Khó quan sát vật thể khi di chuyển
Khi đi bộ hoặc lái xe, người bệnh dễ bỏ sót vật cản, nguy hiểm cho chính mình và người khác.
Vấp ngã, tai nạn do tầm nhìn giới hạn
Đặc biệt là ở người lớn tuổi – mất thị trường làm tăng nguy cơ té ngã, gãy xương hoặc tai nạn sinh hoạt nghiêm trọng.
Thống kê từ Viện Mắt Quốc gia Hoa Kỳ (NEI) cho thấy trên 60% người bị mất thị trường do đột quỵ không tự nhận thức được tình trạng của mình cho đến khi được khám sàng lọc bằng thiết bị chuyên biệt.
Chẩn đoán mất thị trường như thế nào?
Việc chẩn đoán chính xác mất thị trường không chỉ giúp xác định nguyên nhân gây ra mà còn định hướng điều trị hiệu quả. Sau đây là các phương pháp chẩn đoán phổ biến:
Khám mắt và đánh giá thị trường
Bác sĩ sẽ kiểm tra thị lực, đồng tử, vận nhãn và dùng các thiết bị như máy đo thị trường tự động (perimetry) để xác định vùng mất thị giác. Bệnh nhân được yêu cầu nhìn vào một điểm cố định và phản hồi khi phát hiện các đốm sáng xuất hiện ở các vị trí khác nhau.
Chụp cộng hưởng từ (MRI), CT Scan
Đây là các kỹ thuật hình ảnh học hiện đại cho phép quan sát cấu trúc não, dây thần kinh thị và vùng giao thoa thị giác. MRI đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện u não, nhồi máu não hoặc thoái hóa thần kinh.
Đánh giá điện sinh lý mắt
Các xét nghiệm như VEP (Visual Evoked Potential) đo đáp ứng điện từ vỏ não khi mắt được kích thích ánh sáng. Qua đó đánh giá chất lượng dẫn truyền tín hiệu thị giác từ mắt lên não.
Điều trị và quản lý mất thị trường
Việc điều trị mất thị trường phụ thuộc chủ yếu vào nguyên nhân gây ra. Tuy nhiên, dù không thể hồi phục hoàn toàn trong nhiều trường hợp, người bệnh vẫn có thể cải thiện khả năng nhìn và thích nghi tốt với cuộc sống.
Điều trị nguyên nhân gốc
- Đột quỵ: dùng thuốc tiêu huyết khối, kiểm soát huyết áp
- Glôcôm: nhỏ thuốc hạ nhãn áp, phẫu thuật mở ống dẫn lưu
- Viêm thần kinh thị: sử dụng corticoid hoặc liệu pháp miễn dịch
- U não: phẫu thuật hoặc xạ trị nếu phù hợp
Phục hồi thị lực bằng liệu pháp thị giác
Các bài tập phục hồi chức năng thị giác giúp bệnh nhân học cách xoay đầu, điều phối mắt để mở rộng vùng quan sát. Liệu pháp này đặc biệt hiệu quả khi kết hợp cùng kính lăng kính hỗ trợ.
Hướng dẫn thích nghi với tầm nhìn hạn chế
- Sử dụng kỹ thuật “xoay đầu liên tục” khi di chuyển
- Chỉnh sửa không gian sống: giảm chướng ngại vật, tăng ánh sáng
- Tập luyện kỹ năng đi bộ an toàn với gậy định hướng hoặc ứng dụng hỗ trợ
Mất thị trường có phục hồi được không?
Tiên lượng phụ thuộc vào nguyên nhân
Nếu nguyên nhân là tổn thương tạm thời như viêm thần kinh thị, bệnh nhân có khả năng hồi phục tốt. Tuy nhiên, trong các trường hợp đột quỵ hay thoái hóa thần kinh, khả năng hồi phục hoàn toàn rất thấp.
Trường hợp có thể cải thiện một phần
Liệu pháp phục hồi thị giác, kết hợp với thích nghi hành vi có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống đáng kể – dù vùng thị giác mất không thể phục hồi nguyên vẹn.
Trường hợp không thể hồi phục
Khi tổn thương là vĩnh viễn (ví dụ như phá hủy dây thần kinh thị), mục tiêu điều trị là giúp người bệnh thích nghi và đảm bảo an toàn trong sinh hoạt.
Câu chuyện thật: Cuộc sống của người mất thị trường
“Tôi chỉ nhìn thấy một nửa thế giới” – Trải nghiệm của chị T.
Chị T., 42 tuổi, là nhân viên văn phòng tại TP.HCM. Sau một cơn đột quỵ, chị mất thị trường bên trái. Chị chia sẻ:
“Ban đầu, tôi tưởng mắt mình có gì dính vào nên không nhìn thấy. Nhưng rồi tôi va vào tường, suýt ngã cầu thang, và mới biết mình không còn thấy phía bên trái nữa. Cuộc sống đảo lộn, tôi phải học lại cách đi lại, cách làm việc.”
Làm sao chị vượt qua và thích nghi với cuộc sống thường ngày?
Với sự hỗ trợ từ bác sĩ chuyên khoa thần kinh và thị giác, chị T. đã tham gia các buổi phục hồi chức năng. “Tôi học cách xoay đầu thường xuyên, bố trí nhà cửa gọn gàng. Mỗi lần đi làm hay đi chợ, tôi đi chậm lại, tập trung hơn. Bây giờ, tôi đã quen với ‘nửa thế giới’ của mình.”
Kết luận
Mất thị trường không chỉ là vấn đề về thị lực
Đây là triệu chứng tiềm ẩn nhiều bệnh lý nguy hiểm, cần được nhận diện sớm và xử lý kịp thời. Điều quan trọng không chỉ là phục hồi thị lực, mà còn là giúp bệnh nhân tái hòa nhập cuộc sống.
Vai trò của việc phát hiện và điều trị sớm
Khám mắt định kỳ, đặc biệt ở người cao tuổi và người có yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, tiền sử đột quỵ, là chìa khóa để phòng tránh mất thị trường vĩnh viễn.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
Mất thị trường có phải là bệnh không?
Không. Mất thị trường là một triệu chứng, thường là biểu hiện của một bệnh lý tiềm ẩn như đột quỵ, glôcôm, hoặc u não.
Mất thị trường có thể phát hiện qua khám mắt thông thường không?
Có thể. Tuy nhiên, cần thực hiện các bài kiểm tra chuyên sâu như đo thị trường bằng máy để chẩn đoán chính xác.
Người mất thị trường có lái xe được không?
Trong hầu hết trường hợp, không được khuyến khích. Khả năng phản xạ và nhận diện không gian bị ảnh hưởng nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ tai nạn.
Làm sao phân biệt mất thị trường với thoái hóa điểm vàng?
Thoái hóa điểm vàng ảnh hưởng đến vùng trung tâm, còn mất thị trường có thể xảy ra ở bất kỳ vùng nào trong thị trường. Việc khám chuyên khoa mắt sẽ xác định rõ sự khác biệt này.
Nguồn tham khảo
- Viện Mắt Quốc gia Hoa Kỳ (NEI) – nei.nih.gov
- Tạp chí Thần kinh học Việt Nam – Số 05/2023
- Dieutri.vn – Triệu chứng thần kinh thị giác
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y học cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.