Mất phản xạ là một dấu hiệu cảnh báo sớm và quan trọng cho nhiều bệnh lý thần kinh nghiêm trọng. Trong thực hành lâm sàng, đây không chỉ là biểu hiện riêng lẻ mà còn gợi ý các tổn thương tiềm ẩn trong hệ thần kinh ngoại vi hoặc trung ương. Bài viết dưới đây cung cấp góc nhìn chuyên sâu, dễ hiểu về hiện tượng mất phản xạ, giúp bạn đọc nhận diện, hiểu rõ nguyên nhân và biết cách xử trí kịp thời.
Mất Phản Xạ Là Gì?
Phản xạ là phản ứng tự động và không cần ý thức của cơ thể trước một kích thích bên ngoài. Ví dụ quen thuộc là phản xạ gân xương như phản xạ đầu gối khi gõ nhẹ vào gân bánh chè – chân sẽ tự động đá nhẹ ra phía trước.
Khi nói đến mất phản xạ, nghĩa là cơ thể không đáp ứng lại kích thích theo phản ứng bình thường, dù kích thích đó đủ mạnh. Đây có thể là hậu quả của tổn thương trong cung phản xạ, bao gồm receptor cảm giác, dây thần kinh hướng tâm, trung tâm tủy sống, dây thần kinh ly tâm và cơ quan đáp ứng.
Mất phản xạ khác với:
- Giảm phản xạ: phản ứng yếu hơn bình thường.
- Phản xạ tăng động: phản ứng quá mức, thường gặp trong tổn thương neuron vận động trên.
Theo Tạp chí Neurology (2022), mất phản xạ chiếm khoảng 35% trong các rối loạn thần kinh ngoại vi được ghi nhận tại bệnh viện tuyến cuối.
Phân Loại Các Dạng Mất Phản Xạ Trong Thực Hành Lâm Sàng
Mất Phản Xạ Gân Xương
Phản xạ gân xương là loại phản xạ cơ bản và dễ kiểm tra nhất, thường thực hiện bằng búa phản xạ. Các phản xạ điển hình bao gồm:
- Phản xạ gân bánh chè (L2-L4)
- Phản xạ gân gót (S1-S2)
- Phản xạ cơ nhị đầu, cơ tam đầu (C5-C7)
Mất phản xạ gân xương có thể chỉ ra tổn thương ở rễ thần kinh, dây thần kinh ngoại biên hoặc bản thân cơ.
Mất Phản Xạ Đồng Tử
Phản xạ đồng tử (pupillary reflex) giúp đánh giá đường dẫn truyền thần kinh thị giác và vận nhãn. Khi ánh sáng chiếu vào mắt, đồng tử co lại là phản ứng bình thường. Nếu không co lại, có thể là dấu hiệu của tổn thương thần kinh sọ số II hoặc III, hay tổn thương cuống não.
Mất Phản Xạ Giác Mạc
Phản xạ giác mạc được kiểm tra bằng cách chạm nhẹ vào giác mạc, mắt sẽ chớp lại. Mất phản xạ này thường gợi ý tổn thương thần kinh sinh ba (V) hoặc thần kinh mặt (VII).
Mất Phản Xạ Hậu Môn và Phản Xạ Cơ Thắt
Mất phản xạ hậu môn gợi ý tổn thương tủy cùng (S2-S4), thường gặp ở bệnh nhân chấn thương tủy sống, bại liệt hoặc bệnh lý thoái hóa thần kinh vùng cùng.
Mất Dấu Babinski Ở Người Lớn
Babinski là phản xạ thực vật nguyên thủy, bình thường chỉ tồn tại ở trẻ nhỏ. Ở người trưởng thành, dấu hiệu Babinski dương tính cho thấy tổn thương hệ tháp (neuron vận động trên). Nếu phản xạ này biến mất ở người có tổn thương tủy sống cấp tính, đó là dấu hiệu xấu tiên lượng.
Nguyên Nhân Gây Mất Phản Xạ
Việc xác định nguyên nhân chính xác là chìa khóa để điều trị hiệu quả. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến:
Tổn Thương Cung Phản Xạ
- Neuron vận động dưới: tổn thương tại sừng trước tủy sống hoặc rễ thần kinh (ví dụ: thoát vị đĩa đệm, chèn ép rễ L5-S1)
- Dây thần kinh ngoại biên: do viêm đa dây thần kinh, chấn thương, phẫu thuật
- Đường truyền trung ương: trong tổn thương tủy sống do viêm tủy, chấn thương
Bệnh Lý Thần Kinh Ngoại Biên
Ví dụ điển hình là bệnh thần kinh do đái tháo đường. Theo nghiên cứu của Đại học Y Dược TP.HCM (2021), có đến 70% bệnh nhân tiểu đường type 2 trên 5 năm mắc biến chứng thần kinh ngoại biên, trong đó mất phản xạ gân gót là biểu hiện sớm.
Thiếu Vitamin B1, B12
Thiếu vitamin nhóm B làm thoái hóa myelin dây thần kinh, gây mất dẫn truyền xung động và dẫn đến giảm hoặc mất phản xạ. Đây là nguyên nhân thường bị bỏ sót ở người cao tuổi và bệnh nhân rối loạn hấp thu đường tiêu hóa.
Hội Chứng Guillain-Barré
Đây là bệnh lý tự miễn cấp tính, làm tổn thương bao myelin thần kinh ngoại biên. Bệnh nhân khởi phát với yếu cơ, tê bì và mất phản xạ gân xương, tiến triển nhanh và có thể dẫn đến liệt hô hấp.
Ngộ Độc Thần Kinh
Một số chất như rượu, chì, thuốc gây mê liều cao có thể ức chế tạm thời hoặc vĩnh viễn dẫn truyền thần kinh, dẫn đến mất phản xạ.
Ở Trẻ Sơ Sinh và Trẻ Nhỏ
Một số trẻ sinh non hoặc mắc các rối loạn thần kinh bẩm sinh có thể mất phản xạ sơ sinh như phản xạ Moro, phản xạ bước đi. Nếu phản xạ này không xuất hiện trong giai đoạn phát triển bình thường, cần theo dõi sát và đánh giá chuyên khoa.
Ví dụ lâm sàng: Một bé gái 2 tháng tuổi không có phản xạ bú mút – được chẩn đoán bại não thể nhược cơ bẩm sinh.
Triệu Chứng Lâm Sàng Và Biểu Hiện Đi Kèm
Trong nhiều trường hợp, mất phản xạ không đơn độc mà đi kèm với các dấu hiệu thần kinh khác. Những triệu chứng phối hợp giúp bác sĩ định hướng vùng tổn thương và nguyên nhân sâu xa hơn.
- Yếu cơ hoặc liệt cơ: đi kèm mất phản xạ thường gặp trong tổn thương thần kinh vận động dưới.
- Mất trương lực cơ: cơ trở nên mềm nhẽo, không có lực nâng đỡ.
- Teo cơ: nếu mất phản xạ kéo dài, đặc biệt trong các bệnh tiến triển mạn tính như ALS (xơ cứng teo cơ bên).
- Rối loạn cảm giác: tê bì, kiến bò, mất cảm giác đau hoặc nhiệt độ.
- Rối loạn vận động tự chủ: táo bón, bí tiểu hoặc rối loạn cơ thắt trong tổn thương tủy sống vùng thấp.
Việc ghi nhận toàn bộ các dấu hiệu đi kèm đóng vai trò then chốt trong tiếp cận chẩn đoán toàn diện.
Phương Pháp Chẩn Đoán Mất Phản Xạ
Chẩn đoán mất phản xạ không chỉ dừng lại ở khám lâm sàng mà cần phối hợp các cận lâm sàng phù hợp để xác định chính xác vị trí và mức độ tổn thương.
Khám Thần Kinh
- Thực hiện gõ phản xạ gân xương bằng búa phản xạ
- Kiểm tra phản xạ đồng tử bằng đèn soi
- Đánh giá phản xạ giác mạc bằng bông gòn
- Thử phản xạ hậu môn bằng kích thích cơ học
Chẩn Đoán Hình Ảnh
- MRI cột sống: phát hiện chèn ép rễ thần kinh, thoát vị đĩa đệm, viêm tủy
- CT sọ não: phát hiện tổn thương trung ương trong đột quỵ, chấn thương sọ não
Điện Cơ Đồ (EMG) Và Đo Dẫn Truyền Thần Kinh
Các xét nghiệm này giúp xác định chính xác vùng và loại tổn thương: thần kinh ngoại vi hay trung ương, độ nặng và tiến triển.
Xét Nghiệm Huyết Thanh
- Vitamin B1, B12
- Đường huyết, HbA1c
- CRP, công thức máu
- Kháng thể kháng thần kinh trong bệnh tự miễn
Điều Trị Và Tiên Lượng
Nguyên Tắc Điều Trị
- Điều trị nguyên nhân: ví dụ viêm rễ thần kinh cần dùng corticoid, kháng sinh nếu do nhiễm trùng.
- Bổ sung vi chất: đặc biệt là B1, B6, B12 trong các rối loạn chuyển hóa.
- Phục hồi chức năng: vật lý trị liệu, điện xung kích thích cơ trong giai đoạn hồi phục.
Tiên Lượng
Tiên lượng phụ thuộc vào nguyên nhân, thời gian phát hiện và mức độ tổn thương. Nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng hướng, nhiều trường hợp có thể hồi phục hoàn toàn phản xạ bị mất.
Ngược lại, nếu bỏ sót hoặc can thiệp muộn, mất phản xạ có thể dẫn đến teo cơ vĩnh viễn, mất chức năng vận động hoặc rối loạn cơ thắt không hồi phục.
Một Câu Chuyện Có Thật: Khi Mất Phản Xạ Không Còn Là Chuyện Nhỏ
“Bé Nam, 4 tuổi, được mẹ đưa đến khám vì đi lại vụng về, hay vấp ngã và không có phản xạ gân bánh chè. Các bác sĩ đã thực hiện MRI cột sống và phát hiện bé mắc viêm tủy ngang – một bệnh lý cấp tính ảnh hưởng đến dẫn truyền thần kinh. Nhờ điều trị sớm bằng corticoid và vật lý trị liệu tích cực, bé đã phục hồi khả năng vận động sau 6 tuần.”
– Trung tâm Thần kinh, Bệnh viện Nhi Trung Ương
Lưu Ý Khi Gặp Trường Hợp Mất Phản Xạ
- Không nên chủ quan: mất phản xạ có thể là biểu hiện đầu tiên của bệnh lý nguy hiểm.
- Nên đến khám chuyên khoa: đặc biệt là nội thần kinh hoặc thần kinh nhi.
- Không tự điều trị: việc sử dụng thuốc không rõ nguyên nhân có thể làm tình trạng trầm trọng thêm.
ThuVienBenh.com – Nơi Cung Cấp Kiến Thức Y Khoa Dễ Hiểu Và Cập Nhật
Trang web ThuVienBenh.com luôn mang đến kiến thức y học chính xác, được biên soạn bởi đội ngũ chuyên gia trong nhiều lĩnh vực. Chúng tôi cam kết cập nhật liên tục thông tin y khoa mới nhất, dễ hiểu, dễ áp dụng để bạn đọc có thể tự chăm sóc sức khỏe một cách chủ động và hiệu quả.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
Mất phản xạ có thể phục hồi được không?
Tùy vào nguyên nhân và thời điểm điều trị, phản xạ có thể hồi phục hoàn toàn hoặc một phần. Can thiệp sớm thường cho kết quả tốt hơn.
Trẻ em mất phản xạ sơ sinh có đáng lo không?
Có. Nếu trẻ không có các phản xạ sơ sinh như bú, bước đi, nắm tay… trong những giai đoạn phát triển phù hợp, cần đánh giá chuyên khoa để phát hiện sớm các rối loạn thần kinh.
Mất phản xạ có gây liệt không?
Không phải tất cả các trường hợp mất phản xạ đều gây liệt. Tuy nhiên, nếu đi kèm yếu cơ hoặc tổn thương tủy sống thì nguy cơ mất vận động là cao.
Người lớn tuổi mất phản xạ có cần lo lắng?
Có. Mặc dù phản xạ có thể giảm nhẹ theo tuổi, nhưng mất hoàn toàn phản xạ thường gợi ý bệnh lý thần kinh cần điều trị.
Mất phản xạ có phòng ngừa được không?
Không hoàn toàn, nhưng có thể giảm nguy cơ bằng cách kiểm soát tốt các bệnh nền như tiểu đường, bổ sung vitamin hợp lý và duy trì khám sức khỏe định kỳ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.