Mất ngủ mạn tính không chỉ là một hiện tượng thông thường mà là một rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng cuộc sống. Trong một xã hội hiện đại với áp lực công việc và môi trường sống ngày càng căng thẳng, tỷ lệ người bị mất ngủ kéo dài đang ngày càng gia tăng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về tình trạng này, từ nguyên nhân, triệu chứng đến phương pháp điều trị khoa học và hiệu quả.
Mất ngủ mạn tính là gì?
Mất ngủ mạn tính là tình trạng người bệnh gặp khó khăn trong việc ngủ hoặc duy trì giấc ngủ kéo dài ít nhất ba đêm mỗi tuần và trong thời gian tối thiểu ba tháng. Đây là một trong những rối loạn giấc ngủ phổ biến nhất và thường đi kèm với các vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc bệnh lý nền.
Theo American Academy of Sleep Medicine, mất ngủ mạn tính được phân loại thành hai nhóm chính:
- Mất ngủ nguyên phát: Không do một bệnh lý cụ thể nào gây ra.
- Mất ngủ thứ phát: Do ảnh hưởng của các rối loạn tâm thần, thể chất hoặc lạm dụng thuốc, chất kích thích.
Khác với mất ngủ tạm thời (diễn ra trong vài ngày hoặc tuần do áp lực, thay đổi môi trường), mất ngủ mạn tính có xu hướng dai dẳng, gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe nếu không được can thiệp kịp thời.
Thống kê đáng chú ý:
- Ước tính có tới 10–15% dân số thế giới mắc chứng mất ngủ mạn tính.
- Tại Việt Nam, theo Bộ Y tế, có khoảng 30% người trưởng thành từng trải qua tình trạng mất ngủ kéo dài.
Triệu chứng phổ biến của mất ngủ mạn tính
Không giống như những rối loạn giấc ngủ thông thường, mất ngủ mạn tính gây ra nhiều biểu hiện dai dẳng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất công việc, tinh thần và thể chất người bệnh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Khó đi vào giấc ngủ: Trằn trọc, mất nhiều thời gian để chìm vào giấc ngủ, thường >30 phút.
- Ngủ không sâu, dễ thức giấc: Thức dậy nhiều lần giữa đêm, ngủ chập chờn.
- Thức dậy quá sớm: Không thể ngủ lại được sau khi tỉnh giấc lúc sáng sớm.
- Ngủ ít hơn 4-5 tiếng mỗi đêm, kéo dài trên 3 tháng.
- Mệt mỏi kéo dài vào ban ngày: Giảm tập trung, trí nhớ kém, dễ cáu gắt.
- Biểu hiện lo âu, trầm cảm: Cảm giác bồn chồn, buồn bã không rõ lý do.
“Trước đây tôi là người ngủ rất tốt, nhưng suốt 4 tháng sau khi mất người thân, tôi không thể ngủ tròn giấc. Tôi chỉ chợp mắt được 2-3 tiếng, thường xuyên tỉnh lúc 3 giờ sáng và không thể ngủ lại.” – chị Hồng Vân (quận Gò Vấp, TP.HCM).
Nguyên nhân gây mất ngủ mạn tính
Mất ngủ mạn tính không chỉ xuất phát từ một nguyên nhân đơn lẻ mà thường do nhiều yếu tố phối hợp gây ra. Dưới đây là những nhóm nguyên nhân phổ biến nhất:
Rối loạn tâm lý – thần kinh
- Trầm cảm, lo âu kéo dài
- Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD)
- Áp lực công việc, học tập, căng thẳng tài chính
Thói quen sinh hoạt không lành mạnh
- Thức khuya thường xuyên, ngủ không đúng giờ
- Sử dụng điện thoại, laptop trước khi ngủ
- Dùng cà phê, trà đặc, rượu bia vào buổi tối
- Ăn quá no hoặc bỏ bữa tối
Bệnh lý nền
- Đau mãn tính (viêm khớp, đau lưng, đau đầu mạn)
- Bệnh tuyến giáp (cường giáp gây kích thích thần kinh)
- Tiểu đường, rối loạn nội tiết
- Trào ngược dạ dày – thực quản
Tác dụng phụ của thuốc
- Thuốc corticoid
- Thuốc giảm đau gây kích thích
- Thuốc chống trầm cảm hoặc điều trị tăng huyết áp
Chuyên gia tâm thần học PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn chia sẻ: “Trong nhiều trường hợp, mất ngủ kéo dài là dấu hiệu cảnh báo các rối loạn lo âu tiềm ẩn. Điều quan trọng là không nên xem nhẹ triệu chứng này vì chúng có thể gây ra hệ quả lâu dài nếu không điều trị đúng cách.”
Tác hại của mất ngủ mạn tính đến sức khỏe
Nếu không được điều trị, mất ngủ mạn tính có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng cho cả thể chất lẫn tinh thần:
Tăng nguy cơ mắc bệnh lý mạn tính
- Bệnh tim mạch: Tăng huyết áp, xơ vữa động mạch
- Đái tháo đường do rối loạn chuyển hóa glucose
- Béo phì do mất cân bằng hormone điều chỉnh cảm giác đói
Suy giảm trí nhớ và hiệu suất công việc
- Giảm khả năng tư duy, ra quyết định
- Hay quên, mất tập trung, hiệu suất học tập – làm việc giảm sút rõ rệt
Rối loạn tâm thần
- Tăng nguy cơ trầm cảm nặng, có ý định tự sát
- Dễ bùng phát các bệnh lý tâm thần tiềm ẩn
Suy giảm miễn dịch và hệ tiêu hóa
- Dễ mắc cảm cúm, viêm nhiễm
- Chán ăn, đầy bụng, rối loạn tiêu hóa
Trích dẫn thực tế: “Tôi từng bị mất ngủ 6 tháng liền. Từ người khỏe mạnh, tôi sút 8kg, thường xuyên cáu gắt, hiệu quả công việc giảm. Bác sĩ kết luận tôi bị mất ngủ mạn tính do rối loạn lo âu, hiện tôi đang điều trị kết hợp tâm lý và thuốc hỗ trợ.” – anh Hoàng Tùng (35 tuổi, Hà Nội).
Chẩn đoán và tiêu chuẩn đánh giá mất ngủ mạn tính
Chẩn đoán mất ngủ mạn tính không chỉ dựa vào mô tả triệu chứng từ người bệnh mà còn cần kết hợp với các công cụ và phương pháp đo lường khách quan để đánh giá chính xác mức độ rối loạn giấc ngủ.
Phỏng vấn lâm sàng và nhật ký giấc ngủ
- Bác sĩ khai thác chi tiết thời gian ngủ, chất lượng giấc ngủ, thói quen sinh hoạt hàng ngày.
- Người bệnh được yêu cầu ghi lại nhật ký giấc ngủ trong ít nhất 2 tuần liên tục.
Thang điểm đánh giá giấc ngủ PSQI
PSQI (Pittsburgh Sleep Quality Index) là một công cụ tiêu chuẩn giúp đo lường chất lượng giấc ngủ trong vòng một tháng gần nhất. Điểm PSQI > 5 thường cho thấy người bệnh có vấn đề về giấc ngủ.
Đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography)
Đây là phương pháp chẩn đoán chuyên sâu, sử dụng thiết bị theo dõi nhịp thở, sóng não, vận động cơ thể trong khi ngủ để phát hiện rối loạn giấc ngủ khác như ngưng thở khi ngủ, rối loạn vận động chi.
Phương pháp điều trị mất ngủ mạn tính hiện nay
Điều trị mất ngủ mạn tính cần một kế hoạch tổng thể, kết hợp giữa liệu pháp tâm lý, thay đổi lối sống và trong một số trường hợp cần đến thuốc. Lưu ý, người bệnh không nên tự ý dùng thuốc ngủ khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
1. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT-I)
CBT-I (Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia) là phương pháp điều trị không dùng thuốc hiệu quả nhất hiện nay theo khuyến nghị của Hiệp hội Y học Giấc ngủ Hoa Kỳ.
- Thay đổi nhận thức sai lệch về giấc ngủ
- Thiết lập lại đồng hồ sinh học và vệ sinh giấc ngủ
- Giảm lo âu khi ngủ, loại bỏ hành vi cản trở giấc ngủ
2. Sử dụng thuốc điều trị (theo chỉ định)
- Benzodiazepines: Chỉ dùng ngắn hạn, có thể gây nghiện
- Melatonin: Hỗ trợ điều chỉnh nhịp sinh học
- Thuốc chống trầm cảm: Hữu ích nếu người bệnh có kèm lo âu, trầm cảm
3. Phương pháp hỗ trợ tự nhiên
- Thiền, yoga thư giãn trước khi ngủ
- Liệu pháp ánh sáng buổi sáng sớm để đồng bộ hóa đồng hồ sinh học
- Trà thảo mộc như hoa cúc, tâm sen, lạc tiên
4. Cải thiện thói quen và vệ sinh giấc ngủ
- Ngủ – thức đúng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần
- Không nằm trên giường nếu không buồn ngủ
- Tránh ăn uống no nê và các thiết bị điện tử trước khi ngủ 1 tiếng
Cách phòng ngừa mất ngủ mạn tính từ sớm
Phòng bệnh luôn là chiến lược tối ưu để giảm nguy cơ mắc các rối loạn giấc ngủ. Dưới đây là những biện pháp giúp bạn bảo vệ giấc ngủ lâu dài:
- Duy trì lịch sinh hoạt ổn định, ngủ – thức vào cùng giờ mỗi ngày
- Hạn chế caffeine, rượu và đồ uống có cồn sau 14h
- Thường xuyên tập thể dục nhẹ như đi bộ, yoga
- Trang trí phòng ngủ yên tĩnh, ánh sáng dịu, nhiệt độ mát mẻ
- Không làm việc hay xem điện thoại trên giường
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Nhiều người thường chủ quan và xem mất ngủ là tình trạng “tự hết”. Tuy nhiên, nếu gặp các dấu hiệu sau, bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc tâm thần để được thăm khám:
- Mất ngủ kéo dài trên 4 tuần liên tục
- Ngủ dưới 4 tiếng/ngày, dù đã thay đổi lối sống
- Biểu hiện lo âu, hoảng loạn, trầm cảm kèm theo mất ngủ
- Dùng thuốc không hiệu quả hoặc gặp tác dụng phụ
Kết luận: Tầm quan trọng của việc điều trị sớm
Mất ngủ mạn tính không chỉ đơn giản là rối loạn giấc ngủ mà còn là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Việc can thiệp đúng cách từ sớm sẽ giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống, phòng tránh biến chứng nguy hiểm. Hãy lắng nghe cơ thể mình và đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ bác sĩ chuyên môn khi cần thiết.
FAQ – Giải đáp thắc mắc thường gặp
Mất ngủ mạn tính có chữa khỏi được không?
Có. Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ, đặc biệt kết hợp liệu pháp tâm lý và điều chỉnh lối sống, nhiều người đã phục hồi hoàn toàn.
Dùng thuốc ngủ lâu dài có an toàn không?
Không. Việc sử dụng thuốc ngủ cần có chỉ định và theo dõi sát của bác sĩ, tránh lạm dụng vì có thể gây lệ thuộc, giảm hiệu quả theo thời gian.
Tập thể dục có giúp cải thiện giấc ngủ không?
Có. Các nghiên cứu cho thấy người thường xuyên vận động nhẹ có chất lượng giấc ngủ tốt hơn. Tuy nhiên, nên tránh tập luyện quá sức vào buổi tối.
Melatonin có phải là giải pháp lâu dài?
Melatonin giúp hỗ trợ điều chỉnh nhịp sinh học trong thời gian ngắn. Việc dùng kéo dài không nên tự ý thực hiện nếu không có chỉ định y tế.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy tất cả thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, luôn cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.