Mất khứu giác – một triệu chứng tưởng chừng như đơn giản nhưng lại có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Khả năng ngửi mùi không chỉ giúp ta cảm nhận hương vị cuộc sống mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bản thân khỏi các mối nguy tiềm ẩn như khí độc hay thực phẩm hỏng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng mất khứu giác, nguyên nhân, mức độ nguy hiểm và cách điều trị hiệu quả từ góc nhìn chuyên gia.
Mất khứu giác là gì?
Mất khứu giác (anosmia) là tình trạng suy giảm hoặc mất hoàn toàn khả năng cảm nhận mùi hương. Tình trạng này có thể xảy ra tạm thời hoặc kéo dài, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và thậm chí sức khỏe tâm thần của người bệnh.
Phân loại mất khứu giác
- Mất khứu giác tạm thời: Thường xảy ra do các nguyên nhân viêm nhiễm như cảm cúm, viêm mũi xoang, dị ứng.
- Mất khứu giác kéo dài: Có thể do tổn thương thần kinh, chấn thương sọ não, bệnh lý thoái hóa thần kinh (Alzheimer, Parkinson)…
Nguyên nhân gây mất khứu giác
Có rất nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến mất khứu giác. Việc xác định đúng nguyên nhân là chìa khóa để điều trị hiệu quả.
1. Nhiễm virus đường hô hấp
COVID-19 là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây mất khứu giác trong vài năm gần đây. Theo nghiên cứu đăng trên Journal of the American Medical Association (JAMA), có đến 86% bệnh nhân COVID-19 có biểu hiện giảm hoặc mất hoàn toàn khứu giác. Ngoài ra, các virus khác như cúm mùa, rhinovirus, virus corona thông thường cũng có thể gây viêm niêm mạc mũi và ảnh hưởng đến dây thần kinh khứu giác.
2. Các bệnh lý tai mũi họng
- Viêm xoang mạn tính, viêm mũi dị ứng làm tắc nghẽn dòng không khí đến vùng tiếp nhận khứu giác.
- Polyp mũi hoặc lệch vách ngăn có thể gây cản trở đường dẫn mùi đến các thụ thể khứu giác.
3. Chấn thương vùng đầu
Các tai nạn gây tổn thương sọ não, đặc biệt là vùng trán có thể làm đứt các sợi thần kinh khứu giác tại bản sàng xương sàng – nơi tiếp nhận và dẫn truyền thông tin mùi đến não.
4. Tác dụng phụ của thuốc hoặc hóa chất
Một số thuốc như kháng sinh (streptomycin), thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc chống trầm cảm hoặc hóa chất công nghiệp có thể ảnh hưởng đến hoạt động của khứu giác.
5. Rối loạn thần kinh và lão hóa
- Người cao tuổi thường có sự suy giảm chức năng khứu giác tự nhiên do lão hóa.
- Các bệnh lý thần kinh như Alzheimer, Parkinson thường đi kèm với mất khứu giác ở giai đoạn sớm.
6. Thiếu hụt dinh dưỡng
Thiếu hụt kẽm, vitamin A và B12 có thể làm giảm hoạt động của tế bào tiếp nhận mùi trong niêm mạc mũi. Bổ sung dinh dưỡng hợp lý là yếu tố hỗ trợ quan trọng trong điều trị.
Triệu chứng đi kèm khi mất khứu giác
Mất khứu giác không phải lúc nào cũng xuất hiện đơn độc mà thường đi kèm với các triệu chứng sau:
- Giảm vị giác: Do mùi góp phần lớn trong cảm nhận vị.
- Ngạt mũi, chảy nước mũi, đau đầu: Thường gặp khi nguyên nhân là viêm xoang, cảm cúm.
- Chóng mặt, đau đầu kéo dài: Gợi ý các nguyên nhân thần kinh trung ương.
Tác động của mất khứu giác đến đời sống
Theo một nghiên cứu từ Harvard Health Publishing, mất khứu giác có thể làm tăng nguy cơ trầm cảm gấp 3 lần do ảnh hưởng đến chất lượng sống, ăn uống, quan hệ xã hội và khả năng cảm nhận niềm vui trong cuộc sống.
Ảnh hưởng đến ăn uống và dinh dưỡng
Khi khứu giác suy giảm, vị giác cũng trở nên kém nhạy hơn, khiến người bệnh chán ăn, ăn uống không ngon miệng, dẫn đến suy dinh dưỡng, đặc biệt ở người già.
Nguy cơ tai nạn do mất khả năng nhận biết mùi nguy hiểm
- Không phát hiện được mùi khói, cháy, khí gas rò rỉ.
- Không nhận biết thực phẩm hỏng, lên men.
Ảnh hưởng tâm lý và xã hội
Mất khả năng thưởng thức mùi hương nước hoa, thức ăn, hoa cỏ khiến người bệnh dễ rơi vào trạng thái trầm cảm, thu mình và mất tự tin trong giao tiếp.
“Khứu giác không chỉ là giác quan sinh tồn, mà còn là chiếc cầu nối cảm xúc giữa con người với thế giới xung quanh.” – GS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.
Phương pháp chẩn đoán mất khứu giác
Việc chẩn đoán mất khứu giác đòi hỏi sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các kỹ thuật cận lâm sàng hiện đại nhằm xác định chính xác nguyên nhân và mức độ tổn thương.
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
- Bác sĩ sẽ hỏi về thời điểm bắt đầu mất khứu giác, triệu chứng kèm theo (ngạt mũi, đau đầu, sốt…), tiền sử bệnh lý (viêm xoang, chấn thương sọ não, COVID-19…)
- Đánh giá khả năng nhận biết mùi qua các test ngửi mùi tiêu chuẩn như test mùi UPSIT (University of Pennsylvania Smell Identification Test).
Nội soi mũi xoang
Giúp kiểm tra cấu trúc và niêm mạc mũi, phát hiện các bất thường như polyp mũi, viêm xoang, dị hình vách ngăn… ảnh hưởng đến luồng khí và dẫn truyền mùi.
Chẩn đoán hình ảnh
- CT Scan: Đánh giá chi tiết cấu trúc xoang, vách ngăn mũi, các khối u vùng mũi xoang.
- MRI: Phát hiện tổn thương tại bản sàng, dây thần kinh khứu hoặc vùng não khứu giác.
Xét nghiệm máu
Giúp xác định các nguyên nhân liên quan đến rối loạn chuyển hóa, nhiễm trùng, thiếu vi chất (kẽm, B12), bệnh lý nội tiết.
Điều trị mất khứu giác
Việc điều trị mất khứu giác cần cá thể hóa tùy theo nguyên nhân, thời gian mắc và mức độ tổn thương. Dưới đây là các phương pháp phổ biến:
1. Điều trị nguyên nhân
- Viêm mũi xoang, dị ứng: Dùng thuốc kháng viêm, corticosteroid tại chỗ hoặc toàn thân, thuốc kháng histamin.
- Nhiễm trùng: Dùng kháng sinh khi có bằng chứng nhiễm khuẩn, nghỉ ngơi và bồi bổ khi nguyên nhân là virus.
- Polyp mũi, lệch vách ngăn: Phẫu thuật nội soi mũi xoang để khôi phục lưu thông không khí.
2. Liệu pháp phục hồi khứu giác (olfactory training)
Đây là phương pháp mới và có hiệu quả đã được nghiên cứu, đặc biệt ở người mất khứu giác sau COVID-19. Người bệnh sẽ ngửi 4 loại mùi khác nhau (hoa hồng, chanh, khuynh diệp, đinh hương) 2 lần/ngày trong ít nhất 12 tuần để kích thích tái tạo dây thần kinh khứu.
3. Bổ sung dinh dưỡng
Bổ sung kẽm, vitamin A, B12 giúp hỗ trợ hoạt động của tế bào khứu giác và tăng tốc độ phục hồi.
4. Điều trị hỗ trợ khác
- Sử dụng máy xông khí dung mũi với nước muối sinh lý hoặc thuốc theo chỉ định.
- Vật lý trị liệu phục hồi thần kinh (trong trường hợp tổn thương sau chấn thương sọ não).
Các biện pháp phòng ngừa mất khứu giác
Chủ động phòng tránh mất khứu giác không chỉ giúp bạn giữ gìn sức khỏe mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống mỗi ngày:
- Vệ sinh mũi họng thường xuyên bằng nước muối sinh lý.
- Đeo khẩu trang khi ra đường, tránh tiếp xúc với khói bụi, hóa chất mạnh.
- Tránh tự ý sử dụng thuốc xịt mũi kéo dài.
- Khám tai mũi họng định kỳ, đặc biệt nếu có tiền sử viêm xoang hoặc dị ứng.
- Bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất hỗ trợ hệ thần kinh (kẽm, B12, A…)
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng trong các trường hợp sau:
- Mất khứu giác kéo dài trên 2 tuần không cải thiện.
- Đi kèm các triệu chứng bất thường như đau đầu dữ dội, sốt cao, rối loạn vị giác, chóng mặt.
- Có tiền sử chấn thương đầu hoặc mắc các bệnh lý thần kinh.
- Đã điều trị bằng thuốc nhưng không hiệu quả.
Kết luận
Mất khứu giác không đơn thuần là triệu chứng nhỏ mà có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Việc nhận biết sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời không chỉ giúp khôi phục chức năng khứu giác mà còn phòng ngừa được các biến chứng nguy hiểm. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải tình trạng này, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ chuyên khoa để được hỗ trợ tốt nhất.
Hãy chăm sóc khứu giác – chiếc cầu nối cảm xúc và sức khỏe toàn diện của bạn.
FAQs – Câu hỏi thường gặp về mất khứu giác
Mất khứu giác có tự hồi phục không?
Tùy nguyên nhân, một số trường hợp có thể tự hồi phục (như sau cảm cúm, COVID-19 nhẹ), nhưng nhiều trường hợp cần can thiệp y tế để cải thiện.
Liệu pháp huấn luyện khứu giác có hiệu quả không?
Có. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng luyện ngửi mùi đều đặn có thể giúp phục hồi dần chức năng khứu giác, đặc biệt sau nhiễm virus.
Mất khứu giác có liên quan đến COVID-19 không?
Rất nhiều trường hợp mất khứu giác có liên quan đến nhiễm SARS-CoV-2, đôi khi là triệu chứng duy nhất hoặc đầu tiên của bệnh.
Có nên dùng thuốc xịt mũi khi bị mất khứu giác?
Chỉ sử dụng thuốc xịt mũi theo đúng chỉ định của bác sĩ. Dùng kéo dài hoặc sai cách có thể gây viêm niêm mạc mũi và làm tình trạng tồi tệ hơn.
Khám mất khứu giác ở đâu?
Bạn nên đến các bệnh viện có chuyên khoa tai mũi họng hoặc thần kinh để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.