Mất khứu giác – một triệu chứng tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng lại có ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống – đã trở thành chủ đề nóng trong y học hiện đại, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Không ngửi được mùi hương quen thuộc của món ăn, của người thân hay cảnh báo nguy hiểm như khí gas rò rỉ có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Vậy mất khứu giác thực sự là gì, nguyên nhân do đâu, có điều trị được không? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Mất khứu giác là gì?
Định nghĩa khứu giác và vai trò của nó
Khứu giác là khả năng nhận biết mùi hương thông qua hệ thống thần kinh khứu giác nằm trong khoang mũi. Dù thường bị xem nhẹ, khứu giác đóng vai trò quan trọng trong việc cảm nhận thức ăn, cảnh báo nguy hiểm (cháy, hóa chất, khí độc), gợi nhớ ký ức và điều chỉnh cảm xúc.
Phân loại mất khứu giác: tạm thời và vĩnh viễn
- Mất khứu giác tạm thời: Thường do nhiễm virus, viêm mũi, nghẹt mũi, dị ứng, có thể phục hồi sau vài ngày đến vài tuần.
- Mất khứu giác vĩnh viễn: Do tổn thương thần kinh khứu giác, chấn thương não, tuổi già hoặc di chứng bệnh lý nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây mất khứu giác
1. Do nhiễm virus (đặc biệt là COVID-19)
Đây là nguyên nhân nổi bật nhất trong những năm gần đây. Theo thống kê của JAMA Otolaryngology (2021), có đến 60–80% bệnh nhân mắc COVID-19 từng trải qua tình trạng mất khứu giác. SARS-CoV-2 làm tổn thương tế bào hỗ trợ quanh tế bào khứu giác, làm gián đoạn chức năng truyền tín hiệu mùi.
2. Do bệnh lý mũi xoang
Các bệnh như viêm mũi dị ứng, viêm xoang mạn, polyp mũi làm tắc nghẽn đường dẫn mùi, cản trở phân tử mùi tiếp cận tế bào khứu giác.
3. Do chấn thương sọ não hoặc thần kinh
Chấn thương vùng đầu có thể làm đứt dây thần kinh khứu giác hoặc tổn thương vùng vỏ não khứu giác. Bệnh nhân sau tai nạn giao thông thường báo cáo mất khứu giác kéo dài.
4. Do thuốc hoặc tuổi tác
- Các loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc huyết áp, kháng sinh có thể làm thay đổi hoặc giảm khả năng ngửi.
- Tuổi tác cũng làm suy giảm tế bào khứu giác, đặc biệt ở người trên 60 tuổi.
5. Mất khứu giác không rõ nguyên nhân
Trong một số trường hợp (chiếm khoảng 10–15%), nguyên nhân không thể xác định được, gọi là mất khứu giác vô căn. Tuy hiếm gặp, nhưng đây là thách thức trong chẩn đoán và điều trị.
Dấu hiệu và biểu hiện khi bị mất khứu giác
Không ngửi được mùi thường ngày
Bệnh nhân mô tả việc không cảm nhận được mùi cà phê, xăng, nước hoa, hay mùi cơ thể của chính mình. Sự thay đổi thường đến đột ngột, đôi khi không kèm theo các triệu chứng khác.
Mất luôn vị giác kèm theo
Vì vị giác và khứu giác liên quan mật thiết, người mất khứu giác thường than phiền món ăn “không có vị”, dẫn đến chán ăn và sút cân.
Tác động đến tinh thần và chất lượng cuộc sống
Người mất khứu giác kéo dài thường gặp lo âu, trầm cảm, mất tự tin xã hội. Theo Hiệp hội Khứu giác Mỹ (Smell and Taste Association), 1/3 bệnh nhân mất khứu giác bị ảnh hưởng tâm lý nghiêm trọng.
Mất khứu giác có nguy hiểm không?
Ảnh hưởng an toàn cá nhân
Mất khứu giác khiến bệnh nhân không thể phát hiện khí gas rò rỉ, khói cháy hay thức ăn hư hỏng – các yếu tố có thể đe dọa tính mạng nếu không được nhận biết sớm.
Mất cảm nhận vị giác – giảm hấp thu dinh dưỡng
Khi mất khứu giác kéo dài, vị giác cũng suy giảm, khiến người bệnh chán ăn, ăn không ngon miệng, dẫn đến thiếu hụt năng lượng và vitamin, đặc biệt ở người cao tuổi.
Nguy cơ trầm cảm và suy giảm nhận thức
Khứu giác liên quan mật thiết đến vùng não điều khiển cảm xúc và trí nhớ (hệ viền). Sự suy giảm khứu giác được xem là yếu tố nguy cơ sớm của các bệnh lý thần kinh như Alzheimer hoặc Parkinson.
Chẩn đoán mất khứu giác như thế nào?
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
Bác sĩ sẽ hỏi về thời điểm mất khứu, các bệnh lý đi kèm (viêm mũi, chấn thương, COVID-19), và tiền sử dùng thuốc. Kiểm tra cấu trúc mũi cũng giúp phát hiện các yếu tố gây tắc nghẽn.
Kiểm tra khứu giác chuyên biệt
Các phương pháp như Sniffin’ Sticks test hoặc UPSIT (University of Pennsylvania Smell Identification Test) giúp đo mức độ nhận biết mùi và phân biệt mùi hương.
Chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT Scan)
Trường hợp nghi ngờ khối u, tổn thương thần kinh hoặc polyp mũi, bác sĩ sẽ chỉ định chụp cộng hưởng từ hoặc CT để xác định nguyên nhân sâu hơn.
Phương pháp điều trị và phục hồi khứu giác
Điều trị nguyên nhân gốc
Tùy vào nguyên nhân gây mất khứu giác, bác sĩ sẽ đưa ra hướng điều trị phù hợp:
- Với viêm mũi, viêm xoang: dùng thuốc kháng viêm, kháng sinh, thuốc xịt corticoid.
- Với polyp mũi: có thể cần phẫu thuật nội soi loại bỏ.
- Với mất khứu do COVID-19: ưu tiên theo dõi và luyện tập khứu giác vì phần lớn sẽ tự hồi phục.
Liệu pháp huấn luyện khứu giác (Olfactory Training)
Đây là phương pháp có bằng chứng khoa học rõ ràng, được khuyến cáo bởi Hiệp hội Tai Mũi Họng Châu Âu (EAONO). Người bệnh sẽ ngửi 4 mùi hương tinh dầu đặc trưng (hoa hồng, bạch đàn, chanh, đinh hương) mỗi ngày 2 lần, trong tối thiểu 12 tuần.
Hiệu quả phục hồi tăng lên đáng kể nếu được bắt đầu sớm trong 3 tháng đầu sau mất khứu giác.
Điều trị bằng corticosteroid
Trong trường hợp viêm mũi dị ứng hoặc viêm mũi mạn tính, bác sĩ có thể kê đơn corticoid dạng xịt hoặc uống để giảm viêm, cải thiện lưu thông không khí qua mũi, từ đó giúp mùi hương tiếp cận tế bào khứu.
Hồi phục tự nhiên
Nhiều trường hợp mất khứu giác sau virus (đặc biệt COVID-19) có thể tự hồi phục mà không cần can thiệp y tế. Thời gian trung bình là từ 2–6 tuần. Tuy nhiên, một số bệnh nhân có thể kéo dài hàng tháng hoặc không phục hồi hoàn toàn.
Trường hợp mất khứu giác do COVID-19
Cơ chế gây mất khứu của SARS-CoV-2
Khác với các virus thông thường, SARS-CoV-2 không trực tiếp làm tổn thương tế bào thần kinh khứu giác mà phá hủy tế bào hỗ trợ quanh chúng. Điều này làm gián đoạn tín hiệu truyền từ mũi lên não bộ.
Tỷ lệ phục hồi và thời gian
Theo nghiên cứu đăng trên BMJ 2022, khoảng 90% bệnh nhân mất khứu giác do COVID-19 hồi phục trong vòng 6 tháng. Trong đó, hơn 70% phục hồi trong 1 tháng đầu.
Có cần điều trị không?
Phần lớn các ca nhẹ có thể tự khỏi mà không cần điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, nếu mất khứu giác kéo dài trên 2 tháng, nên bắt đầu luyện tập khứu giác dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.
Câu chuyện thật: Hồi phục khứu giác sau COVID-19
“Tôi từng không thể ngửi thấy mùi cơm đang nấu, nước hoa mình yêu thích, hay thậm chí là mùi con nhỏ sau COVID-19. Nhưng nhờ kiên trì luyện tập, tôi đã dần lấy lại được cảm giác – thứ tưởng chừng vô hình nhưng gắn bó sâu sắc với cuộc sống thường nhật.”
— Lan, 42 tuổi – Hà Nội
Hành trình điều trị
Chị Lan mắc COVID-19 tháng 10/2021. Dù khỏi bệnh sau 7 ngày, chị nhận thấy mình không còn ngửi được mùi gì. Sau 1 tháng chờ đợi không có tiến triển, chị được bác sĩ hướng dẫn luyện tập khứu giác bằng tinh dầu và sau 3 tháng, chị phục hồi gần hoàn toàn.
Bài học rút ra
- Không nên chủ quan với mất khứu giác, dù là sau cảm cúm thông thường.
- Can thiệp càng sớm, khả năng phục hồi càng cao.
- Luyện tập đều đặn, kiên trì là yếu tố then chốt.
Mất khứu giác: Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Các dấu hiệu cảnh báo
- Mất khứu kéo dài trên 2 tuần mà không cải thiện.
- Mất kèm theo đau đầu, chảy mũi mủ, sốt hoặc đau mặt.
- Có tiền sử chấn thương vùng đầu hoặc phẫu thuật mũi.
- Mất khứu kèm theo thay đổi về trí nhớ, nhận thức.
Việc khám sớm sẽ giúp xác định nguyên nhân và can thiệp kịp thời, tăng khả năng phục hồi và tránh biến chứng tâm lý hoặc dinh dưỡng.
Kết luận
Mất khứu giác là triệu chứng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi kéo dài hoặc ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt. Việc hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế và phương pháp điều trị sẽ giúp người bệnh có hướng xử lý đúng đắn, tránh chủ quan. Đặc biệt, trong bối cảnh hậu COVID-19, luyện tập khứu giác sớm được xem là phương pháp an toàn, hiệu quả và dễ áp dụng tại nhà.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Mất khứu giác có phục hồi hoàn toàn không?
Có. Đa số trường hợp mất khứu tạm thời sẽ phục hồi sau vài tuần. Trường hợp nặng hoặc kéo dài cần luyện tập và điều trị tích cực.
2. Mất khứu giác có liên quan đến mất trí nhớ?
Có. Suy giảm khứu giác được xem là dấu hiệu sớm của các bệnh lý thần kinh như Alzheimer hoặc Parkinson.
3. Trẻ em có thể bị mất khứu giác không?
Có. Trẻ em sau nhiễm virus hoặc viêm xoang vẫn có thể bị ảnh hưởng khứu giác, tuy nhiên khả năng phục hồi thường cao hơn người lớn.
4. Có thuốc nào giúp khôi phục khứu giác không?
Không có thuốc đặc trị khứu giác. Tuy nhiên, corticoid và một số thuốc chống viêm có thể hỗ trợ trong trường hợp nguyên nhân là viêm mũi xoang.
5. Mất khứu giác sau COVID-19 có nguy hiểm không?
Không nguy hiểm tính mạng, nhưng ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống. Cần luyện tập và theo dõi nếu kéo dài trên 1–2 tháng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.