Mất khả năng nhận biết đồ vật bằng cách sờ (Astereognosis) là một hiện tượng thường bị bỏ qua nhưng lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đến hệ thần kinh trung ương. Khi bạn nhắm mắt lại và không thể phân biệt được đồng xu, chìa khóa hay bút bi trong lòng bàn tay, đó không đơn thuần là sự mất tập trung – mà có thể là dấu hiệu cảnh báo một tổn thương thần kinh đáng lưu tâm.
Trên ThuVienBenh.com – nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết từ triệu chứng đến điều trị – bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về hiện tượng đặc biệt này: nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán và phương pháp điều trị hiệu quả nhất.
Mô tả tổng quan về hiện tượng
Astereognosis là tình trạng người bệnh không thể nhận diện được đồ vật bằng xúc giác khi nhắm mắt, mặc dù chức năng vận động và cảm giác cơ bản vẫn bình thường. Tình trạng này cho thấy một sự rối loạn trong quá trình xử lý cảm giác ở vỏ não, đặc biệt là ở thùy đỉnh.
Thuật ngữ này thường được nhắc đến trong lâm sàng thần kinh học và là một trong các dấu hiệu quan trọng giúp bác sĩ định hướng tổn thương hệ thần kinh trung ương.
“Một bệnh nhân 67 tuổi từng là thợ mộc lành nghề, sau một cơn tai biến nhẹ, không thể phân biệt được đinh, tua vít hay thước gỗ khi sờ bằng tay phải – dù thị lực và sức cầm nắm vẫn hoàn toàn bình thường. Đây là dấu hiệu kinh điển của astereognosis.”
Nguyên nhân gây mất khả năng nhận biết đồ vật bằng sờ
Tổn thương thần kinh trung ương
- Đột quỵ (tai biến mạch máu não): Là nguyên nhân phổ biến nhất, thường gây tổn thương thùy đỉnh bán cầu đối bên với tay bị ảnh hưởng.
- U não vùng đỉnh: Các khối u tại thùy đỉnh có thể chèn ép hoặc phá hủy vùng vỏ não cảm giác, ảnh hưởng đến khả năng xử lý thông tin xúc giác.
- Viêm tủy sống ngang: Khi tổn thương lan đến các đường dẫn truyền cảm giác, người bệnh có thể mất khả năng cảm nhận và phân tích đồ vật.
Tổn thương ngoại biên
- Bệnh lý thần kinh ngoại biên: Ví dụ như viêm đa dây thần kinh do tiểu đường, rối loạn chuyển hóa làm giảm cảm giác sâu và xúc giác phân biệt.
- Tổn thương rễ thần kinh cổ: Thường gặp ở người có thoát vị đĩa đệm cột sống cổ gây chèn ép rễ C6–C8 ảnh hưởng cảm giác tay.
Các bệnh lý đi kèm
- Bệnh Alzheimer giai đoạn đầu: Rối loạn chức năng vùng đỉnh não gây khó khăn trong phân biệt vật thể bằng sờ.
- Parkinson và các bệnh thoái hóa thần kinh: Mặc dù chủ yếu ảnh hưởng vận động, nhưng cũng có thể gây ảnh hưởng đến cảm giác nhận thức xúc giác.
Triệu chứng điển hình và dấu hiệu nhận biết
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh thường có biểu hiện đặc trưng là không thể nhận diện hoặc mô tả đúng vật thể quen thuộc khi đặt trong lòng bàn tay (khi nhắm mắt). Đây là một triệu chứng tinh vi, đòi hỏi bác sĩ phải kiểm tra tỉ mỉ để phát hiện.
- Không thể phân biệt đồng xu, lược, bút hoặc chìa khóa.
- Phản ứng cảm giác bình thường khi chạm vào, nhưng không thể phân tích vật thể.
- Tay còn lại (bán cầu đối diện) có thể không bị ảnh hưởng nếu tổn thương khu trú một bên.
Test kiểm tra cảm giác phân biệt
Để đánh giá khả năng cảm nhận vật thể, bác sĩ thường sử dụng một số test đơn giản nhưng có độ tin cậy cao:
- Thử nghiệm đồng xu (coin test): Bệnh nhân được yêu cầu nhắm mắt, bác sĩ đặt một đồng xu quen thuộc vào lòng bàn tay và yêu cầu mô tả. Người mắc astereognosis không thể nhận diện chính xác.
- So sánh hai tay: Nếu chỉ một tay không nhận biết được trong khi tay còn lại bình thường, điều này gợi ý tổn thương bán cầu não đối bên với tay bị ảnh hưởng.
Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm liên quan
Khám lâm sàng thần kinh
Khám thần kinh cảm giác là bước đầu tiên và quan trọng để phát hiện astereognosis. Bác sĩ sẽ đánh giá:
- Cảm giác nông: đau, nhiệt, xúc giác thô
- Cảm giác sâu: rung, vị trí khớp
- Xúc giác phân biệt: khả năng nhận biết hai điểm, nhận dạng hình vẽ lên da, nhận diện vật thể
Nếu chỉ rối loạn xúc giác phân biệt, trong khi các cảm giác nông và sâu vẫn bình thường, đây là dấu hiệu rõ ràng của tổn thương vỏ não.
Chẩn đoán hình ảnh
Để xác định chính xác vị trí tổn thương, bác sĩ sẽ chỉ định các phương tiện chẩn đoán hình ảnh:
- MRI sọ não: Hình ảnh cộng hưởng từ giúp phát hiện các tổn thương ở thùy đỉnh hoặc vỏ cảm giác.
- CT sọ não: Hữu ích trong đánh giá tổn thương cấp tính như đột quỵ hoặc chấn thương sọ não.
Xét nghiệm hỗ trợ khác
Ngoài hình ảnh, một số xét nghiệm chức năng khác cũng được sử dụng:
- Điện cơ (EMG): Đánh giá dẫn truyền cảm giác và chức năng thần kinh ngoại biên.
- Xét nghiệm tự miễn: Trong trường hợp nghi ngờ viêm tủy hoặc bệnh thần kinh viêm.
Hướng điều trị và tiên lượng
Điều trị nguyên nhân
Điều trị hội chứng mất khả năng nhận biết đồ vật bằng cách sờ tập trung vào loại bỏ nguyên nhân nền và tăng cường phục hồi chức năng cảm giác. Tùy theo từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ chỉ định những phác đồ phù hợp:
- Trong đột quỵ: Sử dụng thuốc tiêu sợi huyết (trong 4,5 giờ đầu), thuốc chống kết tập tiểu cầu, kiểm soát huyết áp và phục hồi chức năng sau tai biến.
- U não: Cân nhắc phẫu thuật loại bỏ khối u, xạ trị hoặc hóa trị tùy vào tính chất ác hay lành.
- Viêm tủy, viêm thần kinh: Dùng corticoid hoặc thuốc ức chế miễn dịch theo chỉ định chuyên khoa.
Phục hồi chức năng thần kinh
Song song với điều trị nguyên nhân, phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng giúp cải thiện dần khả năng cảm nhận vật thể qua xúc giác:
- Liệu pháp cảm giác xúc giác: Dùng các vật thể có hình dạng, kích thước khác nhau để luyện cảm giác phân biệt khi không nhìn thấy.
- Huấn luyện xúc giác có định hướng: Đưa vật thể quen thuộc như thìa, chén, điện thoại cho người bệnh luyện tập phân biệt hằng ngày.
- Vật lý trị liệu và hoạt động trị liệu: Giúp khôi phục sự liên kết giữa cảm giác và vận động.
Tiên lượng bệnh nhân
Tiên lượng của bệnh nhân astereognosis phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
- Nguyên nhân nền: Nếu là đột quỵ nhỏ hoặc chấn thương nhẹ, khả năng hồi phục sẽ cao hơn so với tổn thương thoái hóa hoặc khối u lớn.
- Mức độ tổn thương: Astereognosis khu trú một bên sẽ có tiên lượng tốt hơn so với tổn thương lan rộng hai bán cầu.
- Thời điểm can thiệp: Can thiệp sớm trong “giai đoạn vàng” giúp cải thiện rõ rệt chức năng cảm giác.
Lời kết
Mất khả năng nhận biết đồ vật bằng cách sờ là một rối loạn tinh vi nhưng quan trọng, phản ánh sự tổn thương vỏ não cảm giác. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời không chỉ giúp cải thiện chức năng cảm giác mà còn ngăn ngừa những biến chứng thần kinh khác có thể xảy ra.
Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện bất thường trong nhận thức xúc giác, hãy đến khám chuyên khoa thần kinh để được tư vấn và chẩn đoán chính xác. Trên con đường phục hồi, hiểu đúng về triệu chứng là bước đầu tiên để vượt qua.
“Người bệnh chỉ có thể hồi phục khi họ hiểu được cơ thể đang gặp vấn đề ở đâu – và bác sĩ cần đủ kiên nhẫn để lắng nghe từng cảm giác nhỏ nhất.”
– TS.BS Nguyễn Hoàng Dũng, Chuyên gia Thần kinh học lâm sàng
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Astereognosis có thể điều trị khỏi hoàn toàn không?
Trong nhiều trường hợp, nếu tổn thương chưa quá nghiêm trọng và được can thiệp sớm, người bệnh có thể hồi phục đáng kể chức năng cảm giác. Tuy nhiên, với các tổn thương mạn tính, điều trị thường chỉ đạt mức cải thiện tương đối.
2. Astereognosis khác gì với rối loạn cảm giác thông thường?
Astereognosis là rối loạn cao cấp, khi cảm giác cơ bản vẫn còn nhưng người bệnh không thể “nhận diện” vật thể bằng xúc giác – khác với mất cảm giác hoàn toàn như trong bệnh lý thần kinh ngoại biên.
3. Những ai dễ mắc hội chứng này?
Người từng bị đột quỵ, chấn thương sọ não, u não hoặc mắc các bệnh lý thần kinh trung ương như Alzheimer, Parkinson có nguy cơ cao gặp phải astereognosis.
4. Có phương pháp nào giúp phát hiện astereognosis tại nhà?
Bạn có thể nhắm mắt và nhờ người thân đặt các vật quen thuộc vào tay. Nếu không thể đoán đúng nhiều lần, đặc biệt ở một tay nhất định, hãy đến cơ sở y tế để được kiểm tra kỹ lưỡng hơn.
5. Trẻ em có thể mắc phải không?
Rất hiếm, nhưng nếu trẻ có bất thường phát triển thần kinh hoặc gặp chấn thương sọ não, nguy cơ này vẫn tồn tại. Cần theo dõi kỹ các dấu hiệu cảm giác và phản ứng với vật thể trong quá trình chơi.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.