Dây thanh là “nhạc cụ sống” không thể thiếu trong việc phát âm, giao tiếp và hô hấp của con người. Tuy nhiên, khi dây thanh bị liệt, mọi hoạt động bình thường đều có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng, từ khàn tiếng dai dẳng đến nguy cơ suy hô hấp. Tình trạng này không chỉ đơn thuần là một rối loạn chức năng thanh quản, mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều bệnh lý nguy hiểm. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, chuyên sâu về bệnh liệt dây thanh – nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và hướng điều trị – giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Liệt dây thanh là gì?
Liệt dây thanh là tình trạng một hoặc cả hai dây thanh trong thanh quản bị mất chức năng vận động do tổn thương dây thần kinh điều khiển. Dây thanh là hai dải cơ mảnh nằm bên trong thanh quản, có nhiệm vụ rung lên để phát ra âm thanh khi ta nói, đồng thời đóng mở để điều tiết đường thở và ngăn dị vật khi nuốt.
Khi dây thanh bị liệt, khả năng phát âm sẽ suy giảm rõ rệt. Người bệnh có thể bị khàn tiếng, khó nói, nói hụt hơi, hoặc trong trường hợp nặng hơn là khó thở, tắc đường hô hấp do dây thanh không thể mở ra.
Phân loại liệt dây thanh
Dựa trên số lượng dây thanh bị ảnh hưởng, bệnh được chia thành hai dạng chính:
1. Liệt dây thanh một bên
Là thể bệnh phổ biến nhất. Một bên dây thanh bị mất vận động, trong khi bên còn lại vẫn hoạt động bình thường. Người bệnh thường không khó thở nhưng lại có giọng yếu, khàn hoặc nhanh mất tiếng.
2. Liệt dây thanh hai bên
Ít gặp hơn nhưng nghiêm trọng hơn. Cả hai dây thanh bị liệt khiến đường thở hẹp lại, có thể gây tắc nghẽn hô hấp, đặc biệt khi vận động mạnh hoặc khi ngủ.
| Tiêu chí | Liệt một bên | Liệt hai bên |
|---|---|---|
| Giọng nói | Khàn tiếng, hụt hơi | Rất yếu hoặc mất tiếng |
| Hô hấp | Bình thường | Khó thở, nguy cơ suy hô hấp |
| Mức độ nguy hiểm | Trung bình | Cao |
Nguyên nhân gây liệt dây thanh
Liệt dây thanh có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
- Phẫu thuật vùng cổ: Cắt tuyến giáp, phẫu thuật tim, cột sống cổ có thể làm tổn thương dây thần kinh quặt ngược.
- Khối u: U trung thất, u tuyến giáp hoặc u phổi có thể chèn ép vào đường đi của dây thần kinh điều khiển dây thanh.
- Đột quỵ: Khiến trung tâm điều khiển giọng nói ở não bị tổn thương.
- Nhiễm virus: Một số virus như herpes, cúm, zona thần kinh có thể gây viêm dây thần kinh dẫn đến liệt.
- Chấn thương cơ học: Tai nạn, va đập vùng cổ, đặt nội khí quản kéo dài.
- Không rõ nguyên nhân: Khoảng 20–30% trường hợp không thể xác định chính xác nguyên nhân (idiopathic).
Triệu chứng thường gặp
Triệu chứng liệt dây thanh sẽ khác nhau tùy vào mức độ và bên bị ảnh hưởng. Người bệnh có thể gặp:
Liệt dây thanh một bên
- Khàn tiếng kéo dài, không rõ nguyên nhân
- Giọng yếu, dễ mất tiếng sau khi nói nhiều
- Hụt hơi, khó nói to
- Khó nuốt, ho khi ăn uống
Liệt dây thanh hai bên
- Khó thở, đặc biệt khi gắng sức hoặc nằm
- Thở khò khè, tiếng rít khi hít vào
- Giọng nói yếu hoặc mất hoàn toàn
Chú ý: Nếu bạn bị khàn tiếng kéo dài trên 2 tuần, cần đến bác sĩ chuyên khoa Tai – Mũi – Họng để được kiểm tra bằng nội soi thanh quản.
Hình ảnh minh họa bệnh lý
| Hình ảnh | Mô tả |
|---|---|
 |
Hình ảnh mô phỏng kỹ thuật can thiệp điều trị liệt dây thanh |
 |
Hình ảnh mô tả cơ mở thanh quản bị liệt gây tắc nghẽn hô hấp |
| Hình ảnh nội soi thanh quản cho bệnh nhân liệt dây thanh một bên |
Phương pháp chẩn đoán liệt dây thanh
Việc chẩn đoán chính xác liệt dây thanh đóng vai trò then chốt trong điều trị và tiên lượng bệnh. Các phương pháp chẩn đoán hiện nay bao gồm:
- Nội soi thanh quản: Phương pháp phổ biến nhất, sử dụng ống nội soi mềm để quan sát trực tiếp chuyển động của dây thanh khi bệnh nhân nói hoặc hít thở.
- Điện cơ học thanh quản (Laryngeal Electromyography – EMG): Kiểm tra chức năng thần kinh và cơ bắp của dây thanh, giúp phân biệt giữa tổn thương tạm thời hay vĩnh viễn.
- Chụp CT hoặc MRI: Giúp phát hiện các tổn thương, khối u hoặc bất thường ảnh hưởng đến dây thần kinh quặt ngược.
- Siêu âm tuyến giáp: Trong trường hợp nghi ngờ u tuyến giáp chèn ép.
Phương pháp điều trị liệt dây thanh
Việc điều trị liệt dây thanh phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ liệt và mong muốn phục hồi chức năng của người bệnh. Dưới đây là các phương pháp điều trị thường được áp dụng:
1. Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
- Liệu pháp giọng nói (Voice therapy): Do các chuyên viên âm ngữ trị liệu thực hiện, giúp cải thiện khả năng phát âm và phục hồi chức năng dây thanh.
- Thuốc điều trị: Được chỉ định nếu nguyên nhân là viêm hoặc nhiễm virus (ví dụ: corticosteroids hoặc thuốc kháng virus).
- Theo dõi tiến triển: Trong một số trường hợp liệt do virus, tổn thương tạm thời có thể tự hồi phục sau vài tháng.
2. Điều trị phẫu thuật
- Tiêm chất làm đầy dây thanh (Injection Laryngoplasty): Bơm chất liệu (collagen, acid hyaluronic…) vào dây thanh bị liệt để cải thiện khả năng khép kín khi phát âm.
- Phẫu thuật chỉnh hình dây thanh (Medialization thyroplasty): Đặt một mảnh vật liệu vào sụn giáp để đẩy dây thanh liệt vào gần đường giữa.
- Phẫu thuật tái định hình thần kinh (Reinnervation): Ghép hoặc nối lại dây thần kinh bị tổn thương – kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi bác sĩ chuyên sâu về thần kinh – thanh quản.
Chú ý: Với các trường hợp liệt hai bên có nguy cơ tắc nghẽn đường thở, có thể cần mở khí quản tạm thời để đảm bảo hô hấp.
Tiên lượng và phục hồi sau điều trị
Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào nguyên nhân, thời gian phát hiện và phương pháp can thiệp. Nhiều bệnh nhân có thể phục hồi hoàn toàn hoặc phần lớn chức năng giọng nói sau điều trị, đặc biệt nếu được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.
- Liệt dây thanh do virus: có thể tự hồi phục 60–70% sau 3–6 tháng.
- Liệt do phẫu thuật hoặc khối u: cần can thiệp y khoa, khả năng phục hồi phụ thuộc vào mức độ tổn thương.
- Liệu pháp giọng nói: rất hiệu quả trong hỗ trợ phục hồi, đặc biệt với liệt dây thanh một bên.
Phòng ngừa liệt dây thanh
Một số biện pháp giúp giảm nguy cơ mắc bệnh:
- Hạn chế nguy cơ chấn thương vùng cổ trong phẫu thuật – đặc biệt là phẫu thuật tuyến giáp, tim và cột sống cổ.
- Điều trị sớm các bệnh lý về hô hấp, virus hoặc viêm nhiễm thần kinh.
- Không hút thuốc lá – thuốc có thể gây tổn thương trực tiếp dây thanh.
- Khám định kỳ nếu từng bị khàn tiếng kéo dài hoặc có tiền sử bệnh lý thần kinh – ung thư.
Trích dẫn chuyên gia
“Người bệnh thường chủ quan khi khàn tiếng kéo dài, nhưng đây có thể là dấu hiệu của liệt dây thanh – một bệnh lý nguy hiểm nếu không phát hiện kịp thời.” – TS.BS Trần Hữu Quốc Hùng, Bệnh viện Tai Mũi Họng TPHCM
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Liệt dây thanh có chữa khỏi hoàn toàn không?
Tùy nguyên nhân. Nếu do virus hoặc tổn thương tạm thời, khả năng phục hồi rất cao. Nếu liệt vĩnh viễn, điều trị phẫu thuật hoặc liệu pháp giọng nói có thể cải thiện đáng kể.
2. Bao lâu thì nên đi khám khi bị khàn tiếng?
Nếu bạn bị khàn tiếng trên 2 tuần không cải thiện, đặc biệt kèm theo khó thở hoặc nuốt khó, cần đi khám ngay để nội soi thanh quản.
3. Có nguy cơ tử vong không?
Với liệt hai bên dây thanh, nguy cơ tắc đường thở là có nếu không điều trị kịp thời. Tuy nhiên, với sự can thiệp đúng, nguy cơ này có thể kiểm soát tốt.
4. Phẫu thuật có ảnh hưởng đến giọng nói không?
Có thể có sự thay đổi nhẹ, nhưng hầu hết các phương pháp điều trị hiện đại đều giúp cải thiện hoặc bảo tồn giọng nói một cách tối đa.
Kết luận
Liệt dây thanh không chỉ ảnh hưởng đến khả năng phát âm mà còn tiềm ẩn nguy cơ đối với sức khỏe hô hấp. Việc phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời có thể giúp người bệnh phục hồi chức năng giọng nói và cải thiện chất lượng cuộc sống. Nếu bạn đang có biểu hiện khàn tiếng kéo dài hoặc khó thở bất thường, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ chuyên khoa để được hỗ trợ.
Hành động ngay hôm nay
Giữ gìn giọng nói chính là giữ gìn “kênh giao tiếp” quan trọng nhất trong cuộc sống. Hãy chủ động đi khám tai mũi họng định kỳ, lắng nghe những thay đổi nhỏ trong giọng nói và không chủ quan với những triệu chứng tưởng chừng như vô hại.
Gọi ngay tới cơ sở y tế gần nhất hoặc đặt lịch nội soi thanh quản để kiểm tra nếu bạn có dấu hiệu nghi ngờ liệt dây thanh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Liệt dây thanh