Liệt cơ hoành là một trong những nguyên nhân âm thầm nhưng nghiêm trọng gây suy giảm chức năng hô hấp. Nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện ra tình trạng này sau thời gian dài chịu đựng triệu chứng khó thở không rõ nguyên nhân. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về liệt cơ hoành từ góc nhìn y khoa đến thực tiễn lâm sàng, nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ điều trị hiệu quả.
Liệt cơ hoành là gì?
Cơ hoành là một cơ mỏng, hình vòm, nằm giữa khoang ngực và khoang bụng, giữ vai trò chủ lực trong quá trình hô hấp. Khi hít vào, cơ hoành co lại và hạ xuống, giúp mở rộng khoang ngực và đưa không khí vào phổi. Khi thở ra, cơ hoành giãn ra và nâng lên, đẩy không khí ra ngoài.
Liệt cơ hoành là tình trạng mất hoặc giảm khả năng co cơ của cơ hoành, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động hô hấp, đặc biệt khi người bệnh nằm hoặc gắng sức. Tình trạng này có thể xảy ra ở một bên (trái hoặc phải) hoặc cả hai bên cơ hoành, trong đó liệt hai bên là nặng nhất và thường dẫn đến suy hô hấp cấp tính.
Phân loại liệt cơ hoành:
- Liệt cơ hoành bên trái: Chiếm tỷ lệ cao hơn, thường do tổn thương dây thần kinh hoành trái hoặc do các khối u trung thất bên trái.
- Liệt cơ hoành bên phải: Ít gặp hơn nhưng dễ bị nhầm với các bệnh lý gan hoặc dạ dày.
- Liệt cơ hoành hai bên: Hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, gây giảm mạnh khả năng thông khí và cần can thiệp khẩn cấp.
Nguyên nhân gây liệt cơ hoành
Liệt cơ hoành có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ tổn thương thần kinh đến các bệnh lý thực thể vùng ngực. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:
1. Tổn thương dây thần kinh hoành
- Chấn thương cổ hoặc ngực: Tai nạn giao thông, té ngã, vết thương do dao hoặc đạn có thể cắt đứt hoặc làm dập dây thần kinh hoành.
- Phẫu thuật vùng cổ hoặc ngực: Các thủ thuật như phẫu thuật tim, phổi, hoặc cắt tuyến giáp có thể làm tổn thương dây thần kinh này.
2. Các bệnh lý thần kinh
- Đa xơ cứng (MS): Bệnh tự miễn phá hủy myelin bao bọc dây thần kinh.
- Xơ cứng teo cơ bên (ALS): Một bệnh lý thần kinh tiến triển gây yếu cơ toàn thân, bao gồm cả cơ hoành.
- Bệnh thần kinh ngoại biên do tiểu đường: Làm tổn thương dẫn truyền của dây thần kinh hoành.
3. Chèn ép thần kinh hoành do khối u hoặc bất thường giải phẫu
- Khối u trung thất, u phổi đỉnh
- Phình động mạch chủ ngực
- Di chứng lao hạch rốn phổi hoặc hạch chèn ép
4. Nhiễm virus
Các loại virus như Herpes zoster, Epstein-Barr hoặc cytomegalovirus đã được ghi nhận có thể gây viêm dây thần kinh hoành dẫn đến liệt.
5. Nguyên nhân hiếm gặp
- Hội chứng Guillain-Barré
- Bệnh Lyme
- Rối loạn chuyển hóa (ví dụ: Porphyria)
Triệu chứng nhận biết liệt cơ hoành
Triệu chứng của liệt cơ hoành không rõ ràng và dễ bị bỏ qua, đặc biệt là ở thể nhẹ hoặc một bên. Tuy nhiên, các biểu hiện sau đây là dấu hiệu cảnh báo đáng lưu ý:
- Khó thở tăng khi nằm: Người bệnh cảm thấy khó thở rõ rệt khi nằm ngửa, nhưng cải thiện khi ngồi dậy.
- Mệt mỏi, hụt hơi khi gắng sức: Do phổi không thông khí tốt, dẫn đến thiếu oxy.
- Ngủ không sâu, ngưng thở khi ngủ: Một số trường hợp liệt hai bên gây hội chứng ngưng thở khi ngủ.
- Đau ngực âm ỉ, khó mô tả: Dễ nhầm với đau cơ hoặc tim mạch.
- Ho kéo dài, khò khè: Do giảm khả năng loại bỏ dịch tiết đường thở.
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị kịp thời
Liệt cơ hoành nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm:
- Suy hô hấp mạn tính: Do giảm thông khí phổi, người bệnh cần đến hỗ trợ oxy liên tục.
- Viêm phổi tái phát: Phổi không nở tốt gây ứ đọng dịch tiết.
- Mất khả năng lao động: Người bệnh dễ mệt, không thể vận động mạnh hoặc làm việc thể lực.
- Ảnh hưởng tâm lý: Cảm giác hụt hơi kéo dài có thể gây lo âu, trầm cảm.
Phương pháp chẩn đoán liệt cơ hoành
Để chẩn đoán chính xác liệt cơ hoành, bác sĩ sẽ dựa trên kết hợp giữa khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và các phương tiện cận lâm sàng hiện đại:
1. Chụp X-quang ngực
X-quang là công cụ đầu tay giúp phát hiện cơ hoành nâng cao bất thường, đặc biệt ở tư thế thẳng và khi hít vào-hít ra sâu. Tuy nhiên, chỉ có thể phát hiện rõ nếu liệt cơ hoành xảy ra một bên.
2. Siêu âm cơ hoành
Là phương pháp không xâm lấn, giúp quan sát sự vận động của cơ hoành khi bệnh nhân hít vào và thở ra. Siêu âm có độ nhạy cao trong phát hiện bất thường chức năng cơ hoành, đặc biệt ở trẻ em và người không chụp được CT/MRI.
3. Chụp CT scan hoặc MRI ngực
Cho phép đánh giá cấu trúc lồng ngực, tìm khối u chèn ép thần kinh hoành hoặc tổn thương mô mềm, xương sườn có liên quan đến cơ hoành.
4. Điện cơ đồ (EMG) cơ hoành
Là tiêu chuẩn vàng để đánh giá trực tiếp hoạt động điện học của cơ hoành, từ đó xác định được mức độ liệt và nguyên nhân thần kinh.
5. Đo chức năng hô hấp
- Giảm thể tích khí lưu thông (VC)
- Chỉ số FVC thấp khi nằm so với khi đứng
- Các dấu hiệu suy hô hấp hạn chế
Điều trị liệt cơ hoành như thế nào?
Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ liệt và triệu chứng lâm sàng của từng bệnh nhân. Dưới đây là các phương pháp phổ biến:
1. Điều trị nguyên nhân
- Phẫu thuật cắt bỏ khối u trung thất nếu chèn ép thần kinh
- Điều trị nhiễm virus bằng thuốc kháng virus và corticosteroid
- Quản lý tốt bệnh lý thần kinh nền như tiểu đường, đa xơ cứng
2. Vật lý trị liệu hô hấp
Giúp cải thiện chức năng hô hấp và tăng sức mạnh cơ hoành thông qua các bài tập như:
- Tập thở bụng
- Thở bằng cơ hoành kết hợp dụng cụ hỗ trợ
- Bài tập tăng dung tích phổi
3. Phẫu thuật treo cơ hoành (diaphragmatic plication)
Áp dụng cho những trường hợp liệt cơ hoành không phục hồi, gây triệu chứng nặng và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Mục tiêu là cố định cơ hoành ở vị trí thấp hơn để giúp phổi nở tốt hơn.
4. Hỗ trợ thở không xâm lấn
Với bệnh nhân liệt hai bên hoặc có biểu hiện suy hô hấp, có thể sử dụng:
- Máy CPAP hoặc BiPAP khi ngủ
- Thở oxy dòng cao nếu cần thiết
Liệt cơ hoành ở trẻ em và người lớn: Có gì khác biệt?
| Tiêu chí | Trẻ em | Người lớn |
|---|---|---|
| Nguyên nhân thường gặp | Dị tật bẩm sinh, chấn thương khi sinh | Chấn thương, phẫu thuật, bệnh lý thần kinh |
| Triệu chứng | Khó thở, bú kém, thở gắng sức | Khó thở khi nằm, ngưng thở khi ngủ |
| Phương pháp điều trị | Thường phục hồi nếu phát hiện sớm | Có thể cần phẫu thuật hoặc hỗ trợ thở dài hạn |
Tiên lượng và theo dõi sau điều trị
Phần lớn trường hợp liệt cơ hoành một bên có tiên lượng tốt, đặc biệt nếu phát hiện và điều trị nguyên nhân sớm. Tuy nhiên, những trường hợp liệt hai bên hoặc do bệnh lý thần kinh tiến triển thường cần điều trị lâu dài và hỗ trợ hô hấp liên tục.
- Khám định kỳ: Mỗi 3–6 tháng để đánh giá chức năng hô hấp và cơ hoành.
- Theo dõi bằng X-quang hoặc siêu âm: Quan sát sự hồi phục của cơ hoành.
- Tái đánh giá khả năng lao động: Sau khi can thiệp điều trị hoặc phẫu thuật.
Lời khuyên dành cho người bệnh và người chăm sóc
- Hạn chế nằm ngửa khi ngủ, nên kê gối cao đầu
- Tránh lao động nặng hoặc gắng sức quá mức
- Tập thở mỗi ngày để hỗ trợ phục hồi
- Duy trì chế độ ăn giàu protein, vitamin B giúp hồi phục thần kinh
- Theo dõi dấu hiệu bất thường như khó thở tăng, đau ngực, ngủ ngáy lớn
Câu chuyện thực tế: Hành trình hồi phục sau liệt cơ hoành
“Tôi từng bị khó thở suốt 6 tháng mà không ai tìm ra bệnh. Mỗi khi nằm ngủ, tôi phải kê gối thật cao mới thở được. Sau khi chụp MRI và siêu âm cơ hoành, bác sĩ chẩn đoán tôi bị liệt cơ hoành trái do viêm dây thần kinh sau cúm. Tôi đã điều trị bằng thuốc kết hợp tập thở hàng ngày và sau 4 tháng, tôi gần như trở lại bình thường.”
— Anh H.T. (Hà Nội)
ThuVienBenh.com – Cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu về các bệnh lý hô hấp
Tại ThuVienBenh.com, bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y học cần thiết – từ triệu chứng, nguyên nhân, đến các phương pháp điều trị – tất cả đều được cập nhật chuẩn y khoa, dễ hiểu và hữu ích cho cộng đồng.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Liệt cơ hoành có nguy hiểm không?
Có. Đặc biệt khi xảy ra ở cả hai bên hoặc không được điều trị, liệt cơ hoành có thể gây suy hô hấp, viêm phổi tái phát và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
2. Bệnh có thể tự hồi phục không?
Một số trường hợp do viêm nhẹ hoặc tổn thương thần kinh tạm thời có thể tự hồi phục sau vài tuần đến vài tháng. Tuy nhiên, cần được theo dõi y tế chặt chẽ.
3. Có cần phẫu thuật không?
Phẫu thuật chỉ được chỉ định khi liệt cơ hoành kéo dài, không hồi phục và gây triệu chứng ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt. Mỗi ca sẽ được bác sĩ đánh giá cụ thể.
4. Làm sao để biết mình bị liệt cơ hoành?
Chụp X-quang, siêu âm cơ hoành hoặc đo chức năng hô hấp sẽ giúp chẩn đoán chính xác. Nếu bạn có triệu chứng khó thở không rõ nguyên nhân, nên đi khám sớm.
5. Liệt cơ hoành có chữa khỏi hoàn toàn không?
Tùy nguyên nhân và mức độ tổn thương. Trường hợp nhẹ do viêm thần kinh thường phục hồi tốt. Trường hợp nặng hơn có thể cần điều trị kéo dài hoặc hỗ trợ thở suốt đời.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.