Lao ngoài phổi là một trong những thách thức y tế đang bị đánh giá thấp ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Khác với lao phổi vốn phổ biến và dễ phát hiện hơn, các thể lao ngoài phổi như lao hạch, lao màng não, lao xương hay lao ruột lại âm thầm phát triển, dễ bị bỏ sót và gây biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.
Thông qua bài viết chuyên sâu này, ThuVienBenh.com sẽ cùng bạn tìm hiểu rõ hơn về các thể lao ngoài phổi: triệu chứng, cách nhận biết, phương pháp chẩn đoán và hướng điều trị hiện nay.
Giới thiệu chung về bệnh lao ngoài phổi
Lao ngoài phổi là gì?
Lao ngoài phổi là tình trạng nhiễm vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) ở các cơ quan khác ngoài phổi như hạch bạch huyết, màng não, xương, khớp, ruột, hệ tiết niệu và các cơ quan khác. Dù không ảnh hưởng đến phổi, các thể lao này vẫn có khả năng gây tử vong nếu không phát hiện sớm.
Sự khác biệt giữa lao phổi và lao ngoài phổi
| Tiêu chí | Lao phổi | Lao ngoài phổi |
|---|---|---|
| Cơ quan bị ảnh hưởng | Phổi | Hạch, màng não, xương, ruột, v.v. |
| Triệu chứng điển hình | Ho, khạc đờm, ho ra máu, khó thở | Phụ thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng |
| Khả năng lây lan | Rất cao qua đường hô hấp | Thường không lây trực tiếp |
| Phát hiện dễ hay khó | Dễ phát hiện qua X-quang, xét nghiệm đờm | Khó phát hiện, cần sinh thiết, CT/MRI |
Các thể lao ngoài phổi thường gặp
Lao hạch
Triệu chứng đặc trưng
- Sưng hạch cổ, nách, bẹn, thường không đau
- Hạch to dần theo thời gian, có thể hoại tử, vỡ mủ
- Sốt nhẹ, sụt cân, ra mồ hôi đêm
Chẩn đoán và điều trị
Chẩn đoán dựa vào khám lâm sàng, siêu âm hạch, xét nghiệm sinh thiết hoặc PCR. Điều trị chủ yếu bằng thuốc kháng lao theo phác đồ chuẩn từ 6–9 tháng. Một số trường hợp cần chích hút mủ hoặc cắt bỏ hạch nếu tái phát.
Lao màng não
Dấu hiệu cảnh báo
Là thể lao nguy hiểm nhất với tỷ lệ tử vong cao nếu phát hiện muộn. Triệu chứng bao gồm:
- Sốt kéo dài
- Đau đầu dữ dội, buồn nôn
- Co giật, lơ mơ, rối loạn ý thức
- Gáy cứng (dấu hiệu màng não)
Phác đồ điều trị
Bệnh nhân cần nhập viện điều trị nội trú. Phác đồ bao gồm thuốc kháng lao phối hợp corticoid để giảm viêm màng não, cùng với theo dõi sát thần kinh. Thời gian điều trị kéo dài 9–12 tháng. Tỷ lệ phục hồi tốt nếu phát hiện sớm trong 1–2 tuần đầu của bệnh.
Lao xương
Biểu hiện lâm sàng
Thường gặp nhất ở cột sống thắt lưng, lồng ngực. Biểu hiện gồm:
- Đau cột sống kéo dài, tăng khi vận động
- Gù lưng, hạn chế vận động
- Áp xe lạnh cạnh cột sống
Hình ảnh học và điều trị
Chẩn đoán dựa vào MRI cột sống, xét nghiệm mô bệnh học. Phác đồ điều trị gồm thuốc kháng lao kéo dài, kết hợp nẹp chỉnh hình và phục hồi chức năng. Một số trường hợp nặng cần phẫu thuật giải ép tủy sống.
Lao ruột
Triệu chứng thường gặp
- Đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội
- Tiêu chảy kéo dài, phân nhầy máu
- Chướng bụng, sụt cân nhanh
Phân biệt với các bệnh lý tiêu hóa khác
Lao ruột dễ nhầm với bệnh Crohn hoặc ung thư đại tràng. Chẩn đoán cần nội soi đại tràng, sinh thiết niêm mạc ruột và xét nghiệm PCR. Điều trị bằng thuốc kháng lao, theo dõi kỹ nguy cơ hẹp ruột hoặc thủng ruột.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ mắc lao ngoài phổi
Do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis)
Vi khuẩn lao là tác nhân chính gây ra bệnh. Sau khi xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, vi khuẩn có thể lan theo máu hoặc hệ bạch huyết đến các cơ quan khác ngoài phổi và phát triển thành các thể lao ngoài phổi.
Hệ miễn dịch suy yếu
Những người có hệ miễn dịch kém như bệnh nhân HIV/AIDS, người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch (điều trị ung thư, ghép tạng), bệnh nhân tiểu đường, suy dinh dưỡng… có nguy cơ cao mắc lao ngoài phổi do không kiểm soát được sự phát triển của vi khuẩn lao trong cơ thể.
Các yếu tố môi trường và xã hội
- Sống trong khu vực có tỷ lệ mắc lao cao
- Tiếp xúc gần với người mắc lao chưa điều trị
- Điều kiện sống chật chội, thiếu ánh sáng, kém thông thoáng
- Hút thuốc, nghiện rượu làm giảm đề kháng cơ thể
Triệu chứng chung của lao ngoài phổi
Toàn thân: sốt, sụt cân, mệt mỏi
Dù biểu hiện tại cơ quan khác nhau, các thể lao ngoài phổi đều có điểm chung là triệu chứng toàn thân kéo dài như:
- Sốt nhẹ về chiều hoặc sốt kéo dài không rõ nguyên nhân
- Ra mồ hôi đêm nhiều
- Sụt cân không rõ lý do
- Chán ăn, mệt mỏi, suy kiệt
Triệu chứng theo từng thể bệnh
Mỗi thể lao ngoài phổi lại có triệu chứng riêng biệt phụ thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng. Đây là lý do khiến bệnh dễ bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm với bệnh lý khác.
Phương pháp chẩn đoán bệnh lao ngoài phổi
Chẩn đoán hình ảnh
Các phương pháp như siêu âm, chụp X-quang, CT scan hoặc MRI rất quan trọng trong việc xác định vị trí tổn thương, mức độ lan rộng và đánh giá biến chứng của các thể lao.
Xét nghiệm mô bệnh học, dịch tễ
- Sinh thiết hạch, mô, dịch não tủy, dịch ruột… để tìm vi khuẩn lao hoặc tổn thương đặc hiệu
- Xét nghiệm PCR, Gene Xpert giúp phát hiện DNA của vi khuẩn lao nhanh chóng và chính xác
- Xét nghiệm Mantoux (test tuberculin) có giá trị gợi ý
Chẩn đoán phân biệt
Lao ngoài phổi có thể bị nhầm với các bệnh lý ác tính (ung thư), bệnh lý viêm mạn tính (Crohn, viêm khớp, lupus…), do đó cần chẩn đoán kỹ lưỡng để không điều trị sai hướng.
Điều trị lao ngoài phổi như thế nào?
Phác đồ thuốc chống lao chuẩn
Điều trị lao ngoài phổi dựa trên các phác đồ chống lao chuẩn của Bộ Y tế và WHO. Gồm 2 giai đoạn:
- Giai đoạn tấn công (2 tháng): sử dụng 4 thuốc: Isoniazid (H), Rifampicin (R), Pyrazinamide (Z), Ethambutol (E)
- Giai đoạn duy trì (4–10 tháng): dùng 2 thuốc: Isoniazid (H) và Rifampicin (R)
Thời gian điều trị có thể kéo dài đến 9–12 tháng đối với lao màng não, lao xương khớp hoặc các thể nặng khác.
Điều trị hỗ trợ và biến chứng
- Dùng corticosteroids trong các thể lao viêm nặng như lao màng não
- Bổ sung dinh dưỡng, vitamin để nâng cao sức đề kháng
- Phẫu thuật hoặc thủ thuật can thiệp với các biến chứng như áp xe, chèn ép thần kinh, tắc ruột
Theo dõi và tái khám
Bệnh nhân cần tái khám định kỳ để đánh giá đáp ứng điều trị, theo dõi tác dụng phụ của thuốc và điều chỉnh phác đồ nếu cần. Việc tuân thủ điều trị là yếu tố quyết định thành công.
Biện pháp phòng ngừa bệnh lao ngoài phổi
Tiêm vắc xin BCG
BCG là vắc xin phòng lao duy nhất hiện nay, thường tiêm cho trẻ sơ sinh trong vòng 1 tháng đầu đời. Tuy không ngăn ngừa hoàn toàn lao phổi, nhưng BCG giúp giảm đáng kể tỷ lệ mắc các thể lao nặng như lao màng não ở trẻ nhỏ.
Phát hiện và điều trị sớm
Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao (HIV, tiểu đường, người sống chung với bệnh nhân lao) giúp phát hiện bệnh sớm, tránh lây lan và biến chứng.
Vệ sinh môi trường sống
- Nhà cửa thoáng khí, có ánh sáng mặt trời
- Không hút thuốc trong nhà
- Giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên
Lời kết: Đừng chủ quan với các thể lao ngoài phổi
Trích dẫn từ một câu chuyện có thật
“Tôi từng bị nổi hạch cổ nhưng chủ quan nghĩ là do cảm lạnh. Đến khi hạch sưng to và chảy mủ, tôi mới đi khám thì phát hiện mình bị lao hạch. May mắn là tôi điều trị kịp thời và hồi phục tốt.”
— Chị Ngọc P., bệnh nhân điều trị tại BV Phạm Ngọc Thạch
Vai trò của hiểu biết và phát hiện sớm
Lao ngoài phổi có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được chẩn đoán và điều trị sớm. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng là yếu tố then chốt để phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả. Đừng bỏ qua những triệu chứng nhỏ – đôi khi đó là dấu hiệu cảnh báo của một thể lao nguy hiểm.
Thông tin tham khảo chính thống
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng, chẩn đoán đến điều trị các bệnh lý, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Lao ngoài phổi có lây không?
Lao ngoài phổi thường không lây trực tiếp qua đường hô hấp như lao phổi. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân đồng thời có tổn thương phổi, khả năng lây lan vẫn có thể xảy ra.
Lao ngoài phổi có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu phát hiện và điều trị đúng phác đồ. Tuân thủ điều trị đầy đủ và theo dõi tái khám định kỳ là điều kiện tiên quyết để tránh tái phát và kháng thuốc.
Lao ngoài phổi có cần nhập viện không?
Phụ thuộc vào thể bệnh. Các thể như lao màng não, lao xương biến chứng, lao ruột tắc nghẽn thường cần nhập viện để điều trị tích cực. Trường hợp nhẹ có thể điều trị ngoại trú nhưng vẫn cần giám sát chặt chẽ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.