Khó thở kịch phát về đêm (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea – PND) là triệu chứng nguy hiểm thường gặp ở những người mắc bệnh tim mạch, đặc biệt là suy tim trái. Người bệnh tỉnh giấc giữa đêm vì cảm giác ngột ngạt, không thể thở được, buộc phải ngồi dậy hoặc ra khỏi giường để thở. Đây không chỉ là biểu hiện đơn giản của mất ngủ hay mệt mỏi, mà có thể là tín hiệu của một vấn đề y khoa nghiêm trọng cần được xử lý kịp thời.
Khái niệm về khó thở kịch phát về đêm là gì?
Định nghĩa lâm sàng PND
Khó thở kịch phát về đêm là hiện tượng người bệnh đang ngủ phải tỉnh dậy vì khó thở, thường xảy ra sau 1-2 tiếng nằm ngủ. Khác với cảm giác mệt do ngủ không sâu, cơn khó thở này đột ngột, khiến người bệnh cảm thấy như “chìm trong nước”, phải ngồi dậy, ra cửa sổ hoặc thậm chí cần hỗ trợ oxy để thở được.
Phân biệt với khó thở khi nằm (orthopnea)
Orthopnea là khó thở xảy ra khi nằm xuống, nhưng được cải thiện ngay khi ngồi dậy. Trong khi đó, PND thường xuất hiện sau vài tiếng nằm ngủ và kèm theo ho, hồi hộp, cảm giác hoảng sợ. Cả hai đều liên quan đến tình trạng ứ dịch ở phổi, nhưng PND thường nặng hơn và là dấu hiệu cảnh báo suy tim tiến triển.
Triệu chứng thường gặp
Thời điểm xuất hiện
Triệu chứng thường xảy ra vào giữa đêm hoặc gần sáng – thời điểm cơ thể thư giãn sâu, tuần hoàn máu chuyển hướng mạnh về tim và phổi. Người bệnh tỉnh dậy đột ngột vì cảm giác không thở được, phải thay đổi tư thế để giảm khó thở.
Mức độ khó thở, tiếng thở rít
Người bệnh mô tả cảm giác “nghẹt thở”, “thiếu khí”, thở dốc từng hơi. Có thể đi kèm tiếng thở rít hoặc ran ẩm do ứ dịch trong phế nang.
Các biểu hiện đi kèm
- Tim đập nhanh, hồi hộp
- Ho khan hoặc ho có đờm nhẹ
- Đổ mồ hôi đêm
- Lo lắng, bồn chồn
Câu chuyện thực tế
“Một bệnh nhân nam, 65 tuổi, tại Hà Nội từng được người nhà đưa vào cấp cứu lúc 3 giờ sáng vì tỉnh dậy trong trạng thái không thở được. Ông phải ngồi trên mép giường, người đẫm mồ hôi, thở hổn hển, cảm giác như sắp ngất. Sau khi làm siêu âm tim và xét nghiệm, bác sĩ kết luận ông bị suy tim trái với biểu hiện PND điển hình.”
Nguyên nhân gây khó thở kịch phát về đêm
Suy tim trái (nguyên nhân phổ biến nhất)
Khi chức năng bơm máu của tim trái bị suy giảm, máu bị ứ lại ở phổi gây ra phù mô kẽ. Khi nằm, lực trọng trường khiến lượng máu trở về tim nhiều hơn, làm tăng áp lực trong phổi, gây khó thở.
Rối loạn chức năng tâm trương
Dù cơ tim vẫn co bóp bình thường, nhưng nếu giãn nở không hiệu quả (rối loạn tâm trương), máu cũng không được đổ đầy tim đúng cách. Điều này làm tăng áp lực nhĩ trái và tuần hoàn phổi, dẫn đến cơn khó thở về đêm.
Hen suyễn về đêm (Nocturnal asthma)
Người bị hen phế quản có thể gặp các cơn hen nặng hơn vào ban đêm do thay đổi nội tiết tố và nhiệt độ. Tuy nhiên, cơ chế hen khác biệt với suy tim và cần được chẩn đoán phân biệt.
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Acid trào ngược lên thực quản khi nằm ngủ có thể gây co thắt thanh quản hoặc kích thích hô hấp, tạo cảm giác khó thở, ho khan, khò khè tương tự như PND.
Béo phì và ngưng thở khi ngủ (OSA)
Béo phì làm giảm thông khí do mô mỡ chèn ép đường hô hấp. Người có hội chứng ngưng thở khi ngủ thường thức giấc nhiều lần, cảm giác ngột ngạt. Đây là tình trạng cần được tầm soát nếu bệnh nhân có dấu hiệu PND không do suy tim.
Cơ chế sinh bệnh học
Ứ dịch phổi khi nằm
Khi chuyển từ tư thế đứng sang nằm, lượng máu từ các chi dưới trở về tim tăng. Ở người bị suy tim trái, buồng tim không thể đáp ứng kịp, gây ra ứ trệ máu tại phổi và dẫn đến phù mô kẽ – nguyên nhân chính gây khó thở dữ dội vào ban đêm.
Tăng áp lực mao mạch phổi
Khi áp lực tại mao mạch phổi vượt quá khả năng hấp thu dịch của hệ bạch huyết, dịch bắt đầu rò rỉ vào mô kẽ và phế nang, làm hạn chế quá trình trao đổi khí. Điều này kích thích các thụ thể căng giãn ở phổi, gửi tín hiệu khó thở lên não.
Hạn chế trao đổi khí
Oxy không thể khuếch tán hiệu quả qua màng phế nang bị phù nề, dẫn đến thiếu oxy máu và kích hoạt cảm giác khó thở. Người bệnh phải ngồi dậy để huy động thêm cơ hô hấp và cải thiện thông khí.
Ai dễ mắc khó thở kịch phát về đêm?
Người lớn tuổi mắc bệnh tim mạch
Người từ 60 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc bệnh cơ tim, tăng huyết áp lâu năm, dẫn đến suy tim – nguyên nhân chính của PND.
Người bị tăng huyết áp kéo dài
Tăng huyết áp làm dày thành thất trái, lâu dần gây suy chức năng tâm trương và tăng nguy cơ PND.
Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
COPD làm giảm khả năng thở ra hiệu quả, tích tụ khí trong phổi. Khi ngủ, tình trạng này nặng lên và gây cơn khó thở dữ dội, cần phân biệt rõ với PND do tim.
Người béo phì, có hội chứng ngưng thở khi ngủ
Hội chứng OSA (Obstructive Sleep Apnea) thường gây ngưng thở từng đợt khi ngủ. Người bệnh thức dậy nhiều lần, cảm giác không thở được, cần làm đa ký giấc ngủ để chẩn đoán.
Chẩn đoán khó thở kịch phát về đêm
Khai thác triệu chứng lâm sàng
Bác sĩ sẽ hỏi bệnh sử chi tiết về thời gian xuất hiện khó thở, các yếu tố đi kèm như phù chân, mệt mỏi, ho khan, tiền sử tim mạch hoặc các bệnh phổi. Triệu chứng PND thường tái phát vào ban đêm, khiến bệnh nhân phải ngồi dậy để thở.
Khám tim mạch và phổi
Qua nghe tim và phổi, bác sĩ có thể phát hiện những tiếng ran ẩm ở phổi, tiếng T3 (gợi ý suy tim), hoặc dấu hiệu tăng áp lực tĩnh mạch cổ. Đây là những dữ liệu quan trọng giúp định hướng nguyên nhân tim mạch.
Các xét nghiệm cần thiết
- X-quang phổi: phát hiện phù phổi, bóng tim to.
- Siêu âm tim: đánh giá chức năng tâm thu và tâm trương thất trái.
- Điện tâm đồ (ECG): phát hiện rối loạn nhịp tim, phì đại thất.
- Xét nghiệm BNP hoặc NT-proBNP: chất chỉ điểm sinh học của suy tim.
- Đo chức năng hô hấp: nếu nghi ngờ nguyên nhân hô hấp như COPD, hen.
Biến chứng nếu không điều trị sớm
Suy tim tiến triển
PND là dấu hiệu của suy tim mất bù. Nếu không điều trị, chức năng tim sẽ suy giảm dần, dẫn đến hạn chế vận động, giảm chất lượng sống và phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc.
Phù phổi cấp
Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất, gây tử vong nhanh nếu không được cấp cứu kịp thời. Biểu hiện là khó thở dữ dội, ho ra bọt hồng, tím tái, vật vã.
Giảm oxy máu mạn tính
Khó thở kéo dài vào ban đêm có thể làm giảm nồng độ oxy máu, dẫn đến tổn thương các cơ quan khác như não, thận, gan.
Đột tử trong giấc ngủ
Ở bệnh nhân mắc PND nặng, việc thiếu oxy cấp tính có thể gây ngừng tim đột ngột, đặc biệt nếu kèm rối loạn nhịp tim.
Phương pháp điều trị
Điều trị nguyên nhân
- Với suy tim: sử dụng thuốc lợi tiểu (Furosemid), thuốc ức chế men chuyển (Enalapril), chẹn beta giao cảm (Bisoprolol).
- Với trào ngược dạ dày thực quản: dùng thuốc ức chế acid (Omeprazole), thay đổi tư thế khi ngủ.
- Với hen và COPD: dùng thuốc giãn phế quản dạng xịt và corticosteroid.
Biện pháp hỗ trợ
- Kê cao đầu khi ngủ: giúp giảm áp lực tĩnh mạch phổi và cải thiện hô hấp.
- Hạn chế muối và lượng nước uống mỗi ngày: kiểm soát tích tụ dịch.
- Sử dụng máy thở áp lực dương liên tục (CPAP): nếu có OSA.
Phòng ngừa và lối sống lành mạnh
Kiểm soát bệnh nền
Người bị tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh van tim nên tái khám định kỳ, tuân thủ điều trị để phòng ngừa suy tim.
Giảm cân nếu béo phì
Thừa cân làm tăng áp lực lên tim và hệ hô hấp. Việc giảm 5–10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể triệu chứng PND.
Không ăn tối quá no, không nằm ngay sau ăn
Giúp hạn chế trào ngược dạ dày gây kích thích đường thở vào ban đêm.
Không hút thuốc, hạn chế rượu bia
Thuốc lá và rượu đều làm tăng nguy cơ bệnh tim và phổi – hai yếu tố chính gây ra PND.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
- Khó thở vào ban đêm xảy ra ≥ 2 lần mỗi tuần.
- Đã từng phải ngồi dậy hoặc ra ngoài thở trong đêm.
- Đi kèm phù chân, mệt mỏi, ho khan kéo dài.
- Không cải thiện với thay đổi tư thế hoặc điều trị thông thường.
Kết luận
Khó thở kịch phát về đêm (PND) không phải là triệu chứng đơn lẻ mà là tín hiệu cảnh báo các bệnh lý tim mạch và hô hấp nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm và chẩn đoán chính xác nguyên nhân có thể giúp điều trị kịp thời, ngăn chặn biến chứng nguy hiểm như phù phổi cấp hay đột tử trong giấc ngủ. Bên cạnh điều trị bằng thuốc, thay đổi lối sống và kiểm soát các yếu tố nguy cơ là điều cần thiết để cải thiện chất lượng sống của người bệnh.
FAQ – Câu hỏi thường gặp
Khó thở kịch phát về đêm có giống với hen suyễn không?
Không. Dù cả hai có biểu hiện khó thở về đêm, nhưng nguyên nhân và cơ chế khác nhau. PND thường do suy tim, trong khi hen là bệnh lý hô hấp mạn tính.
Tôi chỉ bị khó thở khi nằm, có phải là PND?
Không nhất thiết. Khó thở khi nằm (orthopnea) là triệu chứng khác, thường xuất hiện ngay khi nằm xuống. Trong khi đó, PND xảy ra sau một vài tiếng ngủ và gây tỉnh giấc đột ngột.
PND có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Điều này phụ thuộc vào nguyên nhân gốc. Nếu được điều trị sớm và kiểm soát tốt bệnh nền (như suy tim), triệu chứng PND có thể được cải thiện đáng kể hoặc biến mất.
Người trẻ có bị PND không?
Hiếm gặp. Tuy nhiên, người trẻ có bệnh lý tim bẩm sinh, viêm cơ tim hoặc béo phì cũng có nguy cơ mắc PND, đặc biệt nếu có thêm yếu tố ngưng thở khi ngủ.
Nguồn tham khảo
- American Heart Association – Paroxysmal Nocturnal Dyspnea Overview
- Hội Tim mạch học Việt Nam – Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị suy tim
- https://www.heart.org/en/health-topics/heart-failure/warning-signs-of-heart-failure
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.