Khô miệng và khô mắt nghiêm trọng – hay còn gọi là hội chứng Sicca – không chỉ là sự khó chịu thông thường. Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo một bệnh lý mạn tính, thường liên quan đến hệ miễn dịch, như hội chứng Sjögren. Tình trạng này nếu không được nhận biết và điều trị sớm có thể dẫn tới nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.
Thực tế, nhiều người bệnh phải chịu đựng cảm giác khô rát, khó nuốt, mắt cay và giảm thị lực trong nhiều năm mà không biết nguyên nhân. Một bệnh nhân chia sẻ: “Mỗi buổi sáng, tôi thức dậy với cảm giác như đang ngậm cát trong miệng và có một lớp màng mỏng che trước mắt. Uống nước không giúp nhiều, và công việc hàng ngày trở nên khó khăn hơn bao giờ hết”.
Tổng quan về hội chứng Sicca
Hội chứng Sicca là gì?
Hội chứng Sicca là thuật ngữ y khoa dùng để chỉ tình trạng khô mắt và khô miệng kéo dài, thường gây ra bởi sự giảm tiết dịch ở tuyến lệ và tuyến nước bọt. Đây có thể là biểu hiện riêng lẻ hoặc là một phần của bệnh tự miễn như hội chứng Sjögren.
Tại sao gọi là khô miệng và khô mắt nghiêm trọng?
Mức độ “nghiêm trọng” được đề cập khi tình trạng khô gây ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt hằng ngày, ví dụ:
- Khó nhai và nuốt thức ăn khô
- Đau rát mắt, mờ mắt khi đọc sách hoặc sử dụng máy tính
- Tăng nguy cơ viêm nhiễm, loét giác mạc hoặc sâu răng
Mối liên quan giữa hội chứng Sicca và bệnh Sjögren
Khoảng 50–60% trường hợp hội chứng Sicca có nguyên nhân từ bệnh Sjögren – một rối loạn tự miễn khiến hệ miễn dịch tấn công chính các tuyến tiết dịch của cơ thể. Ngoài ra, Sicca còn có thể liên quan đến lupus, viêm khớp dạng thấp, hoặc tác dụng phụ của thuốc.
Nguyên nhân gây hội chứng Sicca
Cơ chế bệnh sinh
Khi tuyến lệ và tuyến nước bọt bị tổn thương hoặc bị hệ miễn dịch phá hủy, khả năng tiết dịch giảm mạnh. Điều này dẫn tới giảm độ ẩm ở mắt và miệng, làm mất lớp bảo vệ tự nhiên và tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm, virus phát triển.
Nguyên nhân phổ biến
Bệnh tự miễn
Các bệnh như Sjögren, lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp thường gây phản ứng viêm mạn tính, phá hủy mô tuyến và làm giảm tiết dịch.
Tác dụng phụ của thuốc
Nhiều loại thuốc gây khô miệng và khô mắt, bao gồm:
- Thuốc chống trầm cảm
- Thuốc chống dị ứng (kháng histamin)
- Thuốc lợi tiểu
- Một số thuốc điều trị tăng huyết áp
Các nguyên nhân khác
- Tuổi tác: Người cao tuổi thường giảm tiết dịch sinh lý
- Môi trường: Nơi có độ ẩm thấp, gió mạnh, hoặc điều hòa liên tục
- Điều trị ung thư: Xạ trị vùng đầu cổ hoặc hóa trị có thể phá hủy tuyến tiết dịch
Triệu chứng của hội chứng Sicca
Triệu chứng khô miệng
- Khó nhai, khó nuốt, đặc biệt với thức ăn khô
- Môi nứt nẻ, hơi thở có mùi
- Sâu răng và viêm lợi tái phát
Triệu chứng khô mắt
- Mắt đỏ, cay, cảm giác có dị vật
- Chói sáng, nhìn mờ, giảm thị lực khi đọc lâu
- Chảy nước mắt phản xạ nhưng không cải thiện cảm giác khô
Các biểu hiện toàn thân khác
Ngoài mắt và miệng, bệnh nhân có thể gặp:
- Khô da, khô mũi, khô họng
- Đau khớp, mệt mỏi kéo dài
- Sưng tuyến nước bọt
Câu chuyện thực tế – người bệnh Sjögren
Chị H., 42 tuổi, giáo viên, được chẩn đoán mắc hội chứng Sjögren sau gần 3 năm chịu đựng khô mắt và khô miệng. “Ban đầu tôi nghĩ chỉ là thiếu nước hoặc mỏi mắt do dạy online. Nhưng khi ăn cơm phải uống nước liên tục và mắt đỏ rát suốt ngày, tôi mới đi khám. Kết quả là tôi đã mắc bệnh tự miễn mà chưa từng nghe tên trước đó”.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị
Tổn thương giác mạc và giảm thị lực
Thiếu độ ẩm ở mắt khiến giác mạc dễ bị trầy xước, loét và nhiễm trùng, có thể dẫn tới giảm thị lực vĩnh viễn.
Nhiễm trùng răng miệng
Nước bọt đóng vai trò quan trọng trong việc rửa sạch vi khuẩn và trung hòa axit trong miệng. Khi tiết dịch giảm, nguy cơ sâu răng, viêm nướu và hôi miệng tăng cao.
Tăng nguy cơ mắc bệnh tự miễn khác
Người mắc hội chứng Sicca, đặc biệt là dạng liên quan đến Sjögren, có thể đi kèm hoặc phát triển thêm các bệnh tự miễn khác như lupus, viêm khớp dạng thấp.
Chẩn đoán hội chứng Sicca
Khai thác bệnh sử và triệu chứng
Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về thời gian, tần suất và mức độ khô miệng, khô mắt, cũng như các triệu chứng đi kèm. Việc ghi nhận tiền sử bệnh tự miễn hoặc sử dụng thuốc lâu dài rất quan trọng để định hướng chẩn đoán.
Các xét nghiệm cần thiết
Test Schirmer đo lượng nước mắt
Một dải giấy lọc được đặt ở mép mí mắt dưới để đo lượng nước mắt tiết ra trong 5 phút. Kết quả giúp xác định mức độ khô mắt.
Sinh thiết tuyến nước bọt
Lấy một mẫu mô nhỏ từ tuyến nước bọt (thường ở môi dưới) để tìm dấu hiệu viêm mạn tính hoặc tổn thương do bệnh tự miễn.
Xét nghiệm kháng thể tự miễn
Các xét nghiệm máu tìm kháng thể anti-SSA/Ro và anti-SSB/La thường được sử dụng để chẩn đoán hội chứng Sjögren – nguyên nhân phổ biến của hội chứng Sicca.
Phương pháp điều trị
Điều trị nguyên nhân
Việc điều trị tập trung vào nguyên nhân gốc rễ, đặc biệt nếu hội chứng Sicca liên quan đến bệnh tự miễn. Bác sĩ có thể kê thuốc ức chế miễn dịch hoặc điều trị bệnh nền như viêm khớp dạng thấp, lupus.
Điều trị triệu chứng
Biện pháp giảm khô mắt
- Sử dụng nước mắt nhân tạo không chứa chất bảo quản
- Đeo kính bảo vệ khi ra ngoài để giảm bay hơi nước mắt
- Hạn chế thời gian nhìn màn hình liên tục, nghỉ mắt thường xuyên
Biện pháp giảm khô miệng
- Uống nước thường xuyên, chia thành nhiều ngụm nhỏ
- Nhai kẹo cao su không đường hoặc ngậm kẹo không đường để kích thích tiết nước bọt
- Tránh thức uống chứa cồn hoặc caffeine vì có thể làm khô miệng
Thay đổi lối sống và hỗ trợ tại nhà
- Giữ độ ẩm không khí trong phòng bằng máy tạo ẩm
- Duy trì chế độ ăn giàu omega-3 (có trong cá hồi, hạt lanh) để hỗ trợ tuyến lệ
- Tập luyện đều đặn để cải thiện tuần hoàn và miễn dịch
Phòng ngừa khô miệng và khô mắt
Chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý
Ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống đủ nước và hạn chế thực phẩm cay, mặn hoặc nhiều đường để tránh kích ứng niêm mạc miệng.
Bảo vệ mắt và miệng trước môi trường
- Đeo kính râm khi ra ngoài trời nắng hoặc gió
- Đeo khẩu trang để hạn chế bụi và giữ ẩm vùng miệng
Khám sức khỏe định kỳ
Việc khám mắt, nha khoa và nội tổng quát định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu tổn thương và can thiệp kịp thời.
Kết luận
Hội chứng Sicca – khô miệng và khô mắt nghiêm trọng – không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu bỏ qua. Nhận biết sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị đúng cách sẽ giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống và phòng tránh các biến chứng về mắt, răng miệng cũng như các bệnh tự miễn khác.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Khô miệng và khô mắt có phải lúc nào cũng là hội chứng Sicca?
Không. Khô miệng hoặc khô mắt có thể xảy ra do mất nước, môi trường khô hoặc tác dụng phụ của thuốc. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài và kèm các triệu chứng khác, cần đi khám để loại trừ hội chứng Sicca.
2. Hội chứng Sicca có chữa khỏi hoàn toàn không?
Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, nhưng các biện pháp điều trị có thể kiểm soát tốt triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.
3. Tôi có thể tự điều trị khô mắt, khô miệng tại nhà không?
Có thể áp dụng các biện pháp hỗ trợ như uống đủ nước, dùng nước mắt nhân tạo, giữ ẩm môi trường. Tuy nhiên, cần được bác sĩ thăm khám để xác định nguyên nhân và có phác đồ phù hợp.
4. Hội chứng Sicca có nguy hiểm đến tính mạng không?
Trực tiếp thì không, nhưng nếu biến chứng ở mắt hoặc nhiễm trùng răng miệng nghiêm trọng, hoặc khi bệnh đi kèm rối loạn miễn dịch khác, nguy cơ sức khỏe sẽ tăng cao.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.