Khí trung thất là một tình trạng y khoa không phổ biến nhưng có thể tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá toàn diện về khí trung thất – từ nguyên nhân, triệu chứng đến phương pháp chẩn đoán và điều trị – với sự dẫn dắt bởi kiến thức y học chuyên sâu, kinh nghiệm thực tế và bằng chứng lâm sàng đáng tin cậy.
Khí trung thất là gì?
Định nghĩa khí trung thất theo y học
Khí trung thất (pneumomediastinum) là tình trạng có sự hiện diện bất thường của không khí trong khoang trung thất – khu vực nằm giữa hai phổi, chứa tim, khí quản, thực quản và các mạch máu lớn. Không khí có thể rò rỉ vào trung thất do nhiều nguyên nhân khác nhau và gây ra các biểu hiện từ nhẹ đến nặng tùy vào mức độ lan rộng và nguyên nhân cơ bản.
Khí trung thất được mô tả lần đầu tiên vào năm 1819 bởi René Laennec, và mặc dù hiếm gặp, nó có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không xử lý đúng cách.
Phân loại khí trung thất
- Khí trung thất tự phát: Xảy ra không do chấn thương hay can thiệp y tế, thường gặp ở người trẻ, khỏe mạnh, đặc biệt là nam giới.
- Khí trung thất thứ phát: Do bệnh lý nền (hen suyễn, COPD), nhiễm trùng, hoặc biến chứng của các thủ thuật nội soi, đặt nội khí quản.
- Khí trung thất do chấn thương: Do tai nạn, chấn thương ngực kín hoặc xuyên thấu.
Thống kê: Tỷ lệ mắc khí trung thất tự phát ước tính khoảng 1/30.000 ca nhập viện mỗi năm, thường gặp ở độ tuổi từ 17 đến 25.
Hình 1: X-quang cho thấy sự hiện diện của khí trong khoang trung thất (Nguồn: xray.vn)
Nguyên nhân gây khí trung thất
Do chấn thương ngực, phẫu thuật
Chấn thương lồng ngực – đặc biệt là chấn thương kín – có thể gây rách phế nang hoặc khí quản, làm không khí thoát ra và đi vào trung thất. Ngoài ra, các can thiệp y khoa như:
- Đặt nội khí quản áp lực cao
- Thông khí cơ học
- Nội soi khí quản – thực quản
… cũng có thể gây vỡ khí đạo nhỏ và dẫn đến khí trung thất.
Do bệnh lý phổi, hen suyễn, COPD
Những người mắc bệnh phổi mạn tính như hen suyễn, phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) có nguy cơ cao bị khí trung thất. Các cơn ho dữ dội làm tăng áp lực trong phổi, tạo điều kiện cho khí thoát ra khỏi phế nang bị tổn thương vào trung thất.
Khí trung thất tự phát ở người trẻ
Đây là thể lâm sàng tương đối lành tính, thường xảy ra ở:
- Nam giới tuổi thanh thiếu niên
- Người tập thể dục gắng sức (ví dụ: cử tạ, leo núi)
- Người hút thuốc lá, thuốc lá điện tử
Không khí rò rỉ thường qua các khoảng kẽ quanh phế nang sau khi chịu áp lực nội lồng ngực cao đột ngột, tạo ra hội chứng khí trung thất không rõ nguyên nhân.
Triệu chứng nhận biết khí trung thất
Triệu chứng phổ biến
Các dấu hiệu thường gặp khi bệnh nhân bị khí trung thất bao gồm:
- Đau ngực: thường khu trú phía sau xương ức, có thể lan ra cổ hoặc vai
- Khó thở nhẹ: đôi khi chỉ cảm giác nặng ngực
- Cảm giác căng tức vùng cổ
- Tiếng lép bép dưới da (crepitus): do khí lan vào mô dưới da vùng cổ, ngực
Dấu hiệu nặng
Mặc dù phần lớn trường hợp lành tính, một số có thể diễn tiến nặng như:
- Khó thở dữ dội, tím tái
- Tụt huyết áp nếu khí đè ép tim mạch
- Tràn khí dưới da lan rộng
Ghi chú chuyên môn: Một dấu hiệu kinh điển nhưng hiếm gặp là “tiếng tim Hamman” – âm thanh lách tách đồng bộ với nhịp tim, nghe được khi đặt ống nghe ở trước tim.
Chẩn đoán khí trung thất như thế nào?
Khám lâm sàng và dấu hiệu thực thể
Thăm khám có thể phát hiện:
- Tiếng lách tách dưới da
- Âm phổi giảm nếu có tràn khí màng phổi kèm theo
- Đôi khi nghe thấy tiếng tim bất thường (Hamman’s sign)
Chẩn đoán hình ảnh
1. X-quang ngực: là phương tiện đầu tay, cho thấy viền khí quanh tim, khí quanh khí quản.
2. CT ngực: có độ nhạy cao hơn, phát hiện được lượng khí rất nhỏ, đồng thời loại trừ các nguyên nhân khác.
Hình 2: CT Scan cho thấy khí tập trung quanh cấu trúc trung thất (Nguồn: drtranson.com)
Chẩn đoán phân biệt
Khí trung thất cần phân biệt với các tình trạng sau:
- Tràn khí màng phổi
- Tràn khí dưới da do nhiễm trùng
- Viêm trung thất
- Nhồi máu cơ tim hoặc bóc tách động mạch chủ (trong trường hợp đau ngực cấp)
Tóm tắt: Chẩn đoán khí trung thất dựa vào phối hợp giữa triệu chứng lâm sàng và chẩn đoán hình ảnh, đặc biệt là CT ngực khi có nghi ngờ.
Điều trị khí trung thất hiệu quả
Điều trị bảo tồn: Nghỉ ngơi và theo dõi
Trong đa số trường hợp khí trung thất tự phát hoặc nhẹ, điều trị bảo tồn là phương pháp ưu tiên. Bao gồm:
- Cho bệnh nhân nghỉ ngơi tại giường, hạn chế vận động mạnh
- Thở oxy liều cao có thể giúp khí trong trung thất hấp thu nhanh hơn
- Giảm ho, giảm đau nếu cần thiết bằng thuốc hỗ trợ
- Theo dõi sát tình trạng hô hấp và dấu hiệu toàn thân
Nghiên cứu cho thấy hơn 90% trường hợp khí trung thất tự phát có thể tự hồi phục trong vòng 1–2 tuần với điều trị bảo tồn.
Hình 3: Bệnh nhân điều trị bảo tồn trong môi trường bệnh viện (Nguồn: BV Nguyễn Tri Phương)
Điều trị nguyên nhân nền
Đối với khí trung thất thứ phát, việc xử lý nguyên nhân gốc là yếu tố quyết định. Các bước bao gồm:
- Điều trị tích cực bệnh lý nền như hen phế quản, COPD, lao phổi
- Ngưng ngay các thủ thuật có nguy cơ cao (nội soi, thông khí áp lực cao)
- Kháng sinh dự phòng nếu nghi ngờ rò khí thực quản hoặc nhiễm trùng
Khi nào cần can thiệp ngoại khoa?
Mặc dù hiếm, một số tình huống đòi hỏi can thiệp phẫu thuật hoặc đặt ống dẫn lưu:
- Khí trung thất gây chèn ép tim mạch, tụt huyết áp
- Tràn khí màng phổi lượng nhiều đi kèm
- Vết rách thực quản hoặc khí quản cần khâu lại
Việc can thiệp nên được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên sâu về phẫu thuật lồng ngực để đảm bảo an toàn tối đa.
Tiên lượng và biến chứng có thể xảy ra
Khí trung thất lành tính hay nguy hiểm?
Đa số các trường hợp khí trung thất tự phát là lành tính và có thể hồi phục hoàn toàn nếu được phát hiện và theo dõi đúng cách. Tuy nhiên, một số biến chứng có thể xảy ra nếu không được điều trị đúng hoặc phát hiện muộn.
Biến chứng thường gặp
- Tràn khí màng phổi: khí từ trung thất lan ra khoang màng phổi, gây xẹp phổi
- Chèn ép tim cấp (tamponade khí): rất hiếm nhưng đe dọa tính mạng
- Viêm trung thất: thường gặp nếu có tổn thương thực quản đi kèm
Hình 4: Biến chứng tràn khí màng phổi kèm khí trung thất (Nguồn: Vinmec)
Tái phát và theo dõi sau điều trị
Mặc dù tỷ lệ tái phát thấp (dưới 5%), người bệnh nên:
- Hạn chế gắng sức, tập thể dục mạnh trong vòng 4 tuần
- Không hút thuốc, tránh môi trường áp suất cao
- Khám lại sau 1–2 tuần để kiểm tra khí đã hấp thu hoàn toàn
Khí trung thất ở trẻ em và phụ nữ mang thai
Đặc điểm nhận biết ở trẻ em
Ở trẻ em, khí trung thất có thể xuất hiện sau ho kéo dài, đặc biệt trong các đợt bội nhiễm hô hấp cấp. Vì trẻ nhỏ khó mô tả triệu chứng, cha mẹ cần chú ý các dấu hiệu như:
- Trẻ thở nhanh bất thường
- Phát hiện khí dưới da ở cổ, ngực
- Khóc yếu, tím tái
Khí trung thất trong thai kỳ
Mặc dù rất hiếm gặp, khí trung thất có thể xảy ra trong thai kỳ do:
- Nôn ói quá mức (hội chứng Mallory-Weiss)
- Gắng sức trong chuyển dạ
Cần phối hợp giữa bác sĩ sản khoa và hô hấp để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.
Câu chuyện thực tế: Hồi phục sau khí trung thất tự phát
Nguyễn Minh H. (20 tuổi, sinh viên đại học tại TP.HCM) là một người hoàn toàn khỏe mạnh, không có bệnh lý nền. Một ngày sau khi tham gia buổi tập gym cường độ cao, anh đột ngột thấy đau tức ngực và cảm giác nghẹt thở nhẹ. Tại bệnh viện, kết quả X-quang cho thấy có khí trong trung thất. Anh được chẩn đoán khí trung thất tự phát, điều trị nội khoa đơn giản và được theo dõi tại khoa hô hấp.
Hình 5: Hình ảnh hồi phục hoàn toàn sau khí trung thất (Nguồn: BV Phương Đông)
“Tôi từng nghĩ đau ngực là chuyện bình thường do vận động mạnh. Không ngờ, một lần chụp X-quang tình cờ đã cứu tôi khỏi biến chứng nguy hiểm của khí trung thất. Sau 2 tuần điều trị đơn giản, tôi hồi phục hoàn toàn. Từ đó tôi hiểu rằng không thể xem nhẹ bất kỳ dấu hiệu bất thường nào của cơ thể.” – Nguyễn Minh H.
Kết luận: Cảnh giác và điều trị sớm khí trung thất
Khi nào cần đến bệnh viện?
Bất kỳ người nào có triệu chứng đau ngực đột ngột, khó thở, hoặc cảm giác lạo xạo dưới da cần được thăm khám ngay tại cơ sở y tế có chuyên khoa hô hấp hoặc lồng ngực.
Vai trò của chẩn đoán hình ảnh
Việc phát hiện khí trung thất chủ yếu dựa vào X-quang ngực và CT ngực. Hình ảnh học không chỉ xác định được chẩn đoán mà còn giúp loại trừ các nguyên nhân nguy hiểm khác.
FAQ – Câu hỏi thường gặp về khí trung thất
1. Khí trung thất có nguy hiểm không?
Trong đa số trường hợp, khí trung thất tự phát lành tính và có thể hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu do chấn thương hoặc bệnh lý nền, cần theo dõi sát vì có nguy cơ biến chứng.
2. Khí trung thất có tái phát không?
Tái phát hiếm gặp nhưng vẫn có thể xảy ra, đặc biệt nếu không điều trị triệt để bệnh lý nền hoặc tiếp tục các hoạt động làm tăng áp lực lồng ngực.
3. Khí trung thất có cần mổ không?
Phẫu thuật chỉ cần thiết khi khí gây chèn ép tim-phổi nặng, hoặc có nguyên nhân nguy hiểm như rách khí quản/thực quản.
4. Làm sao để phân biệt khí trung thất với đau tim?
Đau tim thường đi kèm các dấu hiệu như đau thắt ngực lan ra tay trái, vã mồ hôi, nôn ói. Trong khi đó, khí trung thất đau ngực thường nhẹ hơn và có thể có tiếng lạo xạo dưới da.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.