Hội chứng sốc nhiễm độc do liên cầu là một trong những biến chứng nhiễm khuẩn cấp tính nguy hiểm nhất mà y học từng ghi nhận. Bệnh có thể diễn tiến nhanh chóng chỉ trong vòng vài giờ, gây suy đa cơ quan và tử vong nếu không được can thiệp kịp thời. Đặc biệt, tại Việt Nam, không ít trường hợp mắc bệnh liên quan đến thói quen ăn tiết canh lợn – một nét văn hóa ẩm thực mang nhiều rủi ro.
“Một bệnh nhân nam 45 tuổi ở Hà Nội, sau khi ăn tiết canh lợn, đã được đưa vào viện trong tình trạng sốt cao, mê sảng, tụt huyết áp. Bác sĩ chẩn đoán sốc nhiễm độc do liên cầu khuẩn. Dù được hồi sức tích cực nhưng người bệnh đã không qua khỏi sau 36 giờ.”
— Báo cáo từ Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung Ương
Mô tả tổng quan
Hội chứng sốc nhiễm độc do liên cầu (Streptococcal Toxic Shock Syndrome – STSS) là tình trạng nhiễm trùng cấp tính gây ra bởi vi khuẩn Streptococcus pyogenes – thuộc nhóm liên cầu khuẩn beta tan huyết nhóm A. Vi khuẩn này tiết ra độc tố mạnh mẽ, kích thích cơ thể phản ứng quá mức, gây ra tình trạng viêm toàn thân và dẫn đến sốc.
Khác với các loại sốc thông thường, STSS diễn tiến cực kỳ nhanh. Bệnh có thể xuất hiện từ một tổn thương nhỏ ngoài da, nhiễm trùng hô hấp, hoặc lây truyền qua thực phẩm nhiễm khuẩn như tiết canh. Trong vòng 24–48 giờ, bệnh nhân có thể suy thận, suy gan, suy hô hấp, tụt huyết áp và tử vong.
Hội chứng này tuy hiếm gặp nhưng có tỷ lệ tử vong cao, từ 30–70% tùy mức độ tổn thương cơ quan nội tạng.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Vi khuẩn Streptococcus pyogenes là nguyên nhân chính gây ra hội chứng sốc nhiễm độc. Trong điều kiện bình thường, vi khuẩn này có thể gây ra các bệnh lý nhẹ như viêm họng, viêm da. Tuy nhiên, khi chúng xâm nhập sâu vào máu và các mô cơ thể, độc tố vi khuẩn có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh dẫn đến sốc.
Những yếu tố nguy cơ phổ biến bao gồm:
- Ăn thực phẩm sống hoặc tái như tiết canh lợn – có nguy cơ chứa liên cầu khuẩn từ lợn bị nhiễm bệnh.
- Vết thương hở, vết cắt ngoài da không được xử lý đúng cách.
- Phẫu thuật gần đây hoặc các can thiệp y khoa không đảm bảo vô trùng.
- Người có hệ miễn dịch suy giảm: bệnh nhân tiểu đường, HIV/AIDS, người già yếu.
- Tiền sử mắc các bệnh nhiễm trùng do liên cầu khuẩn.
Vi khuẩn liên cầu nhóm A là gì?
Streptococcus pyogenes, còn gọi là liên cầu khuẩn nhóm A, là vi khuẩn gram dương, thường cư trú ở vùng hầu họng và da người. Đây là loại vi khuẩn có khả năng sinh độc tố cao, gây nên nhiều bệnh từ nhẹ đến nặng.
Liên cầu nhóm A có thể lây lan qua:
- Tiếp xúc trực tiếp với người mang vi khuẩn qua giọt bắn, dịch tiết hô hấp.
- Tiếp xúc với thực phẩm nhiễm khuẩn (thịt sống, tiết canh).
- Qua vết thương ngoài da hoặc dụng cụ y tế không vô trùng.
Vi khuẩn này có khả năng sinh độc tố ngoại bào – superantigen – kích hoạt hệ miễn dịch phóng thích hàng loạt cytokine gây tổn thương mô nghiêm trọng.
Triệu chứng lâm sàng
Triệu chứng của hội chứng sốc nhiễm độc do liên cầu thường khởi phát nhanh chóng và nghiêm trọng. Thường sau 24–48 giờ nhiễm khuẩn, người bệnh bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu sốc toàn thân.
Các biểu hiện giai đoạn đầu:
- Sốt cao đột ngột trên 39°C
- Đau cơ, đau đầu, mệt mỏi nhiều
- Buồn nôn, nôn, tiêu chảy
- Đau họng hoặc có ổ nhiễm khuẩn ngoài da
Dấu hiệu sốc và biến chứng nguy hiểm:
- Huyết áp tụt nhanh không đáp ứng với truyền dịch
- Da xanh tái, lạnh, nổi ban tím
- Khó thở, rối loạn tri giác (lú lẫn, mê sảng, hôn mê)
- Suy thận cấp, gan to, đông máu nội mạch rải rác (DIC)
Lưu ý: Nhiều trường hợp bệnh diễn tiến chỉ trong vòng vài giờ từ lúc có triệu chứng đầu tiên, cần nhập viện khẩn cấp nếu nghi ngờ nhiễm liên cầu có biểu hiện toàn thân nghiêm trọng.
Phân biệt với các loại sốc khác:
| Loại sốc | Nguyên nhân | Đặc điểm |
|---|---|---|
| Sốc nhiễm độc do liên cầu | Liên cầu nhóm A | Diễn tiến cực nhanh, suy đa cơ quan, tỷ lệ tử vong cao |
| Sốc nhiễm trùng | Vi khuẩn gram âm/dương khác | Có thể diễn tiến chậm hơn, đáp ứng với kháng sinh nếu sớm |
| Sốc phản vệ | Dị ứng (thuốc, nọc độc…) | Khởi phát đột ngột sau tiếp xúc dị nguyên, nổi mề đay, co thắt phế quản |
| Sốc mất máu | Chấn thương, xuất huyết | Mạch nhanh, huyết áp giảm, da lạnh ẩm nhưng không sốt |
Chẩn đoán hội chứng sốc nhiễm độc do liên cầu
Chẩn đoán STSS đòi hỏi kết hợp giữa lâm sàng và xét nghiệm. Vì diễn tiến bệnh nhanh chóng và dễ nhầm lẫn với các dạng sốc khác, việc phát hiện và can thiệp sớm là yếu tố sống còn.
Các xét nghiệm quan trọng:
- Xét nghiệm công thức máu: tăng bạch cầu, giảm tiểu cầu, tăng men gan.
- Cấy máu: tìm thấy Streptococcus pyogenes.
- CRP, Procalcitonin: tăng cao gợi ý nhiễm trùng nặng.
- Chức năng thận – gan: để đánh giá mức độ suy nội tạng.
Theo CDC Hoa Kỳ, chẩn đoán xác định STSS khi có:
- Bằng chứng nhiễm trùng do liên cầu nhóm A (cấy máu dương tính hoặc cấy từ vị trí nhiễm khuẩn).
- Huyết áp tụt nghiêm trọng không đáp ứng với truyền dịch.
- Ít nhất hai trong số các biểu hiện sau: suy thận cấp, đông máu nội mạch rải rác (DIC), viêm mô tế bào, suy gan, tổn thương hô hấp cấp.
Phác đồ điều trị hiện nay
Việc điều trị STSS là một thách thức lớn trong lâm sàng vì bệnh tiến triển rất nhanh và thường gây tổn thương đa cơ quan. Điều trị bao gồm xử trí nguyên nhân, điều trị hỗ trợ tích cực và kiểm soát biến chứng.
Kháng sinh đặc hiệu:
- Penicillin G: là kháng sinh được ưu tiên hàng đầu.
- Clindamycin: giúp ức chế sản xuất độc tố của vi khuẩn.
- Imipenem hoặc Vancomycin: cân nhắc nếu có bội nhiễm đa kháng.
Hồi sức và điều trị hỗ trợ:
- Truyền dịch, nâng huyết áp bằng thuốc vận mạch (norepinephrine).
- Thở máy khi có suy hô hấp.
- Lọc máu liên tục nếu suy thận cấp nặng.
- Huyết thanh chống độc tố (nếu có).
Vai trò của phẫu thuật:
Khi vi khuẩn gây ra viêm mô hoại tử, áp xe, hoặc tổn thương mô mềm sâu, phẫu thuật lấy bỏ mô hoại tử là cần thiết để loại bỏ ổ nhiễm khuẩn – ngăn độc tố tiếp tục lan rộng.
Tiên lượng và tỷ lệ tử vong
STSS có tỷ lệ tử vong rất cao, dao động từ 30–70%, tùy thuộc vào thời điểm phát hiện bệnh và khả năng hồi sức. Một số yếu tố liên quan đến tiên lượng xấu bao gồm:
- Tuổi >60
- Bệnh nhân có bệnh nền mạn tính (đái tháo đường, tim mạch, ung thư…)
- Chẩn đoán muộn >24 giờ
- Không kiểm soát được ổ nhiễm khuẩn
Ở các quốc gia như Nhật Bản, STSS là bệnh bắt buộc phải báo cáo vì nguy cơ tử vong cao và lây lan trong cộng đồng.
Phòng ngừa hội chứng sốc nhiễm độc
Phòng ngừa là yếu tố then chốt vì không có vaccine đặc hiệu cho STSS. Người dân cần thay đổi thói quen sinh hoạt và nâng cao nhận thức y tế.
Biện pháp phòng ngừa cụ thể:
- Không ăn tiết canh, thịt sống: đặc biệt là tiết canh lợn – nguồn lây nhiễm chính ở Việt Nam.
- Vệ sinh cá nhân tốt: rửa tay thường xuyên, giữ gìn vệ sinh da.
- Xử lý vết thương đúng cách: sát trùng kỹ, theo dõi dấu hiệu nhiễm trùng.
- Tránh dùng chung kim tiêm, vật dụng y tế: nguy cơ lây truyền vi khuẩn.
- Tăng cường miễn dịch: ăn uống lành mạnh, điều trị bệnh mạn tính đầy đủ.
Giáo dục cộng đồng:
Các chương trình truyền thông y tế nên tăng cường tuyên truyền về mối nguy hiểm của tiết canh lợn và tác hại của liên cầu khuẩn. Hình ảnh bệnh nhân thực tế, hậu quả tử vong cần được đưa vào giáo dục cộng đồng để nâng cao nhận thức.
Kết luận
Hội chứng sốc nhiễm độc do liên cầu là một tình trạng nhiễm trùng cấp tính nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong chỉ trong vài giờ nếu không được điều trị kịp thời. Việc nhận diện sớm các triệu chứng, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ như ăn thực phẩm sống hoặc có vết thương nhiễm khuẩn, là cực kỳ quan trọng.
ThuVienBenh.com khuyến nghị cộng đồng cần cẩn trọng với thực phẩm không đảm bảo an toàn và tìm đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu bất thường sau ăn uống hoặc có tổn thương da nghi nhiễm trùng.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Ăn tiết canh lợn có nguy hiểm không?
Có. Tiết canh là món ăn sống, dễ chứa liên cầu khuẩn từ lợn. Nguy cơ cao dẫn đến nhiễm trùng huyết, viêm màng não hoặc sốc nhiễm độc.
2. STSS có lây từ người sang người không?
Vi khuẩn liên cầu nhóm A có thể lây qua giọt bắn, tiếp xúc trực tiếp, nhưng STSS không phải bệnh dễ lây lan đại dịch. Tuy nhiên, cần cách ly và xử lý vệ sinh đúng khi điều trị bệnh nhân.
3. STSS có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Có thể nếu được chẩn đoán và điều trị sớm. Tuy nhiên, nếu đã suy đa cơ quan, nguy cơ tử vong rất cao.
4. Có vaccine phòng bệnh không?
Hiện nay chưa có vaccine phòng ngừa STSS. Phòng bệnh tốt nhất là tránh tiếp xúc với nguồn lây như thịt sống, tiết canh và giữ gìn vệ sinh cá nhân.
5. Bao lâu sau khi nhiễm khuẩn thì bệnh bộc phát?
Bệnh có thể bộc phát chỉ sau 12–48 giờ kể từ khi vi khuẩn xâm nhập. Diễn tiến cực kỳ nhanh chóng và nguy hiểm.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.