Hội chứng DRESS (Drug Reaction with Eosinophilia and Systemic Symptoms) là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng và có khả năng đe dọa tính mạng do thuốc gây ra. Không giống như những phản ứng dị ứng thông thường, DRESS thường xuất hiện muộn, với biểu hiện nổi bật là phát ban toàn thân, sốt cao, tăng bạch cầu ái toan và tổn thương đa cơ quan. Tuy hiếm gặp nhưng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, hội chứng này có thể dẫn đến suy gan, suy thận, viêm cơ tim, thậm chí tử vong.
Bài viết dưới đây của ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, khoa học và dễ hiểu về hội chứng DRESS – từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách chẩn đoán, điều trị đến phòng ngừa hiệu quả.
Hội chứng DRESS là gì?
Định nghĩa
Hội chứng DRESS là một dạng phản ứng bất lợi do thuốc gây ra, nằm trong nhóm phản ứng quá mẫn muộn typ IV. Bệnh khởi phát chậm, thường từ 2–8 tuần sau khi bắt đầu dùng thuốc, và liên quan đến rối loạn miễn dịch nghiêm trọng. DRESS được đặc trưng bởi:
- Phát ban da toàn thân
- Sốt cao dai dẳng
- Tăng bạch cầu ái toan trong máu
- Tổn thương đa cơ quan (gan, thận, tim, phổi, tuyến giáp…)
Cơ chế bệnh sinh
Cho đến nay, cơ chế chính xác gây hội chứng DRESS vẫn chưa hoàn toàn được hiểu rõ. Tuy nhiên, một số yếu tố liên quan đã được xác định:
- Sự tích tụ của thuốc hoặc chất chuyển hóa độc: do rối loạn men chuyển hóa trong gan (như enzym CYP450), khiến cơ thể không đào thải thuốc hiệu quả.
- Hoạt hóa miễn dịch quá mức: thuốc kích thích các tế bào lympho T gây phản ứng viêm toàn thân.
- Sự tái hoạt virus tiềm ẩn: đặc biệt là HHV-6, EBV, CMV có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm và tổn thương cơ quan.
Phân biệt với các hội chứng dị ứng thuốc khác
DRESS dễ bị nhầm với các hội chứng dị ứng thuốc khác như:
| Đặc điểm | DRESS | Stevens-Johnson/TEN | Phản vệ |
|---|---|---|---|
| Thời gian khởi phát | 2–8 tuần sau dùng thuốc | Vài ngày | Vài phút đến vài giờ |
| Triệu chứng da | Phát ban đỏ, lan rộng, ngứa | Phỏng da, hoại tử thượng bì | Ngứa, mề đay |
| Tổn thương cơ quan | Có (gan, thận…) | Ít gặp | Hiếm gặp |
| Tăng bạch cầu ái toan | Điển hình | Không | Không |
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây hội chứng DRESS
Nhóm thuốc thường gây DRESS
Các nhóm thuốc hay liên quan nhất đến hội chứng DRESS bao gồm:
- Thuốc chống co giật: carbamazepine, phenytoin, lamotrigine
- Kháng sinh: vancomycin, minocycline, sulfonamid
- Allopurinol (trong điều trị gout)
- Thuốc kháng retrovirus, thuốc ức chế miễn dịch
Yếu tố di truyền và miễn dịch
Một số biến thể gen HLA đã được chứng minh làm tăng nguy cơ mắc DRESS:
- HLA-B*58:01: liên quan đến DRESS do allopurinol, đặc biệt ở người châu Á
- HLA-A*31:01: tăng nguy cơ DRESS do carbamazepine
Kiểm tra gen HLA hiện đang được khuyến cáo ở các quốc gia như Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan trước khi dùng một số thuốc nguy cơ cao.
Tình trạng nhiễm virus liên quan (HHV-6, EBV…)
Ở nhiều bệnh nhân DRESS, việc tái hoạt virus herpes tiềm ẩn (như HHV-6, EBV, CMV) được xem là yếu tố làm trầm trọng thêm bệnh. Virus có thể kích thích miễn dịch kéo dài và tổn thương cơ quan.
Dấu hiệu và triệu chứng điển hình của DRESS
Phát ban da
Hình thái ban
Ban thường xuất hiện đầu tiên ở mặt, cổ, sau đó lan ra toàn thân. Có thể là ban dát đỏ, nổi mẩn sần, đôi khi kèm mụn nước hoặc tróc vảy nhẹ. Trường hợp nặng có thể gây sưng mặt, đỏ mắt, phù môi.
Vị trí và mức độ lan tỏa
Ban thường lan nhanh, chiếm trên 50% diện tích da cơ thể. Một số trường hợp ban sậm màu, ngứa nhiều và không mất đi khi ấn tay. Hình ảnh minh họa dưới đây cho thấy đặc trưng phát ban do DRESS:
Tổn thương toàn thân
Sốt
Hầu hết bệnh nhân DRESS đều bị sốt ≥ 38.5°C kéo dài nhiều ngày và không đáp ứng với kháng sinh thông thường.
Gan to và rối loạn chức năng gan
Tăng men gan là dấu hiệu phổ biến (AST, ALT tăng cao gấp 3–5 lần bình thường), có thể tiến triển thành viêm gan nặng, suy gan cấp.
Viêm hạch
Hạch bạch huyết to, mềm, thường ở vùng cổ, nách hoặc bẹn, kèm theo đau nhẹ.
Rối loạn huyết học: tăng bạch cầu ái toan
Số lượng bạch cầu ái toan trong máu tăng cao (>700/mm³ hoặc >10% tổng bạch cầu), là đặc trưng điển hình giúp phân biệt DRESS với các phản ứng dị ứng khác.
Tiếp theo: Chẩn đoán hội chứng DRESS bằng tiêu chuẩn quốc tế, phác đồ điều trị hiệu quả và câu chuyện thực tế từ bệnh viện.
Tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng DRESS
Tiêu chuẩn RegiSCAR
RegiSCAR là bộ tiêu chuẩn phổ biến nhất hiện nay dùng để chẩn đoán hội chứng DRESS, bao gồm 7 tiêu chí chính:
- Phát ban da kéo dài ≥ 3 ngày
- Sốt ≥ 38.5°C
- Sưng hạch bạch huyết ở ít nhất 2 vùng
- Ảnh hưởng ≥ 1 cơ quan nội tạng (gan, thận, tim…)
- Tăng bạch cầu ái toan (≥ 700/mm³ hoặc ≥ 10%)
- Phát hiện tái hoạt virus HHV-6 (nếu có)
- Loại trừ các nguyên nhân khác (viêm gan virus, lupus…)
Đánh giá tổng điểm từ các tiêu chí trên sẽ xác định mức độ chắc chắn của chẩn đoán: “Xác định”, “Rất có khả năng”, “Có thể”, hoặc “Không phù hợp”.
Tiêu chuẩn Japanese SCAR
Nhật Bản đề xuất một tiêu chuẩn riêng cho hội chứng DRESS, đặc biệt nhấn mạnh đến sự tái hoạt của virus HHV-6 và các chỉ số cận lâm sàng. Mặc dù ít được sử dụng rộng rãi, nhưng tiêu chuẩn này bổ sung thêm góc nhìn sinh học phân tử vào quá trình chẩn đoán.
Phân biệt với hội chứng Stevens-Johnson và TEN
Việc phân biệt DRESS với các hội chứng dị ứng nặng khác như Stevens-Johnson (SJS) hay hoại tử thượng bì nhiễm độc (TEN) là vô cùng quan trọng để tránh nhầm lẫn trong điều trị. Trong khi DRESS khởi phát chậm, ít tổn thương niêm mạc, và có tăng bạch cầu ái toan, thì SJS/TEN khởi phát nhanh, tổn thương da bong tróc lan rộng và nguy cơ tử vong cao hơn.
Phác đồ điều trị hội chứng DRESS
Ngưng thuốc nghi ngờ
Bước đầu tiên và quan trọng nhất là phải ngừng ngay lập tức loại thuốc nghi ngờ gây DRESS. Việc trì hoãn ngưng thuốc có thể khiến triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn và gây tổn thương cơ quan không hồi phục.
Điều trị triệu chứng
Corticoid toàn thân
Prednisolon hoặc methylprednisolon đường uống/liều cao đường tĩnh mạch là liệu pháp nền tảng. Liều ban đầu thường là 1 mg/kg/ngày, sau đó giảm dần trong vòng vài tuần đến vài tháng tùy mức độ tổn thương cơ quan.
Thuốc kháng histamin
Giúp giảm ngứa và cải thiện chất lượng giấc ngủ, đặc biệt trong các trường hợp phát ban ngứa dữ dội.
Hỗ trợ chức năng gan
Dùng các thuốc bảo vệ gan như N-acetylcystein (NAC), silibinin hoặc các thuốc hỗ trợ men gan để ngăn ngừa viêm gan tiến triển.
Điều trị trong trường hợp nặng
Nhập viện và theo dõi đa cơ quan
Những bệnh nhân có tổn thương nội tạng rõ rệt cần được nhập viện theo dõi sát. Có thể phải truyền dịch, lọc máu, hỗ trợ hô hấp hoặc theo dõi men gan/huyết học thường xuyên.
Liệu pháp miễn dịch khác
Trong trường hợp kháng corticoid hoặc tổn thương cơ quan nặng, có thể cân nhắc sử dụng immunoglobulin tĩnh mạch (IVIG), cyclosporine hoặc thuốc ức chế miễn dịch khác.
Biến chứng nguy hiểm và tiên lượng bệnh
Suy gan, viêm thận, viêm cơ tim
DRESS có thể dẫn đến những biến chứng đe dọa tính mạng như:
- Viêm gan nặng, dẫn đến suy gan cấp
- Viêm cầu thận cấp, tiểu ít hoặc vô niệu
- Viêm cơ tim – gây rối loạn nhịp và nguy cơ đột tử
Nguy cơ tử vong
Tỷ lệ tử vong ước tính từ 10–20%, đặc biệt cao nếu tổn thương gan nặng, viêm cơ tim, hoặc điều trị corticoid không hiệu quả sớm.
Tiên lượng lâu dài và theo dõi sau điều trị
Một số bệnh nhân có thể gặp rối loạn miễn dịch kéo dài sau khi khỏi bệnh: viêm tuyến giáp tự miễn, hội chứng Sjögren, hoặc lupus ban đỏ hệ thống. Việc theo dõi định kỳ men gan, chức năng thận và các chỉ dấu viêm là cần thiết trong ít nhất 6 tháng.
Câu chuyện thực tế về hội chứng DRESS
Trường hợp bệnh nhân nữ 24 tuổi bị phát ban sau khi dùng thuốc cảm
“Em bị nổi mẩn đỏ toàn thân sau khoảng 2 tuần uống thuốc cảm cúm do bác sĩ kê. Ban đầu chỉ ngứa nhẹ, nhưng sau đó sốt cao không dứt, da lan đỏ lên mặt và bụng, kèm theo vàng mắt. Em được chẩn đoán là DRESS và nhập viện điều trị hơn 3 tuần…”
Diễn tiến bệnh và quá trình hồi phục
Bệnh nhân được điều trị bằng methylprednisolon liều cao và theo dõi chặt chẽ chức năng gan. Sau 10 ngày, các ban bắt đầu mờ dần, men gan trở về gần mức bình thường. Bệnh nhân được giảm liều dần corticoid trong 6 tuần và không tái phát.
Bài học lâm sàng và ý nghĩa cảnh báo
Trường hợp trên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận biết sớm hội chứng DRESS và không chủ quan với các triệu chứng như sốt kéo dài và phát ban sau khi dùng thuốc.
Làm sao để phòng ngừa hội chứng DRESS?
Kiểm tra tiền sử dị ứng thuốc
Một trong những cách hiệu quả nhất là luôn thông báo với bác sĩ về các loại thuốc từng gây dị ứng trước đó, dù chỉ là phản ứng nhẹ.
Sàng lọc gen HLA đối với một số thuốc
Đặc biệt trước khi dùng allopurinol (kiểm tra HLA-B*58:01) hoặc carbamazepine (kiểm tra HLA-A*31:01), nhất là với người châu Á – nơi tỷ lệ mang gen này cao.
Giáo dục cộng đồng và nâng cao nhận thức
Thông tin về DRESS vẫn còn ít được biết đến tại cộng đồng. Việc truyền thông rõ ràng về các dấu hiệu nguy hiểm sau khi dùng thuốc là rất quan trọng để người dân chủ động thăm khám sớm.
Kết luận
Tầm quan trọng của việc nhận biết sớm hội chứng DRESS
DRESS là một tình trạng nguy hiểm, dễ bị bỏ qua do triệu chứng không đặc hiệu ban đầu. Phát hiện sớm và điều trị đúng cách có thể giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng nặng.
Tư vấn y tế ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ
Nếu bạn hoặc người thân bị phát ban, sốt kéo dài sau khi dùng thuốc, hãy đến cơ sở y tế ngay lập tức. Không nên tự ý dùng thêm thuốc hay chần chừ điều trị.
ThuVienBenh.com – Nơi cung cấp thông tin y khoa chính xác và dễ hiểu nhất.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Hội chứng DRESS có lây không?
Không. Đây là phản ứng dị ứng do thuốc, hoàn toàn không lây lan giữa người với người.
2. DRESS có thể tái phát không?
Không nếu bệnh nhân tránh dùng lại thuốc gây dị ứng. Tuy nhiên, nếu dùng lại thuốc nghi ngờ, nguy cơ tái phát rất cao và có thể nặng hơn lần đầu.
3. DRESS có thể xảy ra với mọi loại thuốc không?
Không. Chỉ một số nhóm thuốc có nguy cơ cao gây DRESS như thuốc chống co giật, allopurinol, kháng sinh nhóm sulfonamid, vancomycin, v.v.
4. Bao lâu sau khi dùng thuốc thì DRESS khởi phát?
Thường trong vòng 2–8 tuần sau khi bắt đầu dùng thuốc. Đây là điểm khác biệt so với dị ứng thuốc thông thường, vốn xảy ra rất sớm (vài giờ đến vài ngày).
5. Có xét nghiệm nào giúp chẩn đoán DRESS không?
Không có một xét nghiệm đặc hiệu nào, chẩn đoán dựa trên lâm sàng, xét nghiệm máu (bạch cầu ái toan tăng), chức năng gan/thận và tiêu chuẩn RegiSCAR.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.